جەمقورلىقپەن كۇرەس كلانارالىق تارتىستىڭ قۇرالى ما؟
ءقازىر جەمقورلىقتىڭ شىرماۋىنا شىرمالعان شەنەۋنىكتەر شەتىنەن باۋداي ءتۇسىپ جاتىر. كۇنى كەشە عانا ۇكىمەت باسقارعان سەرىك احمەتوۆ تە ءوزىن تازا ۇستاي الماعانىنا كوزىمىز جەتتى. ەسىڭىزدە بولار، وسىدان ونداعان جىلدار بۇرىن اۋدان اكىمدەرى مەن جەرگىلىكتى بيلىك وكىلدەرى جەمقورلىق دەرتىمەن ءىستى بولسا، توسىرقاپ قاراۋشى ەدىك قوي. ارتىنشا «قارماققا شاباقتار ءىلىنىپ، شورتاندار قاشانعى قۇتىلىپ كەتە بەرەدى» دەپ شۋىلداپ قويا بەرەتىنبىز.
ءقازىر جەمقوردى ۇستاۋ ءۇشىن قارماق ەمەس، اۋ قۇراتىن دارەجەگە جەتتىك. «شورتانىن» بىلاي قويىپ، جەمقور «جايىنداردى» ۇستاپ جاتىرمىز. ءبىراق ايىلىن جيىپ، اياعىن تارتقان شەنەۋنىكتەردى كورمەدىك. ايتپەسە، سەرىك احمەتوۆتىڭ اكىم بولعانى كۇنى كەشە عانا ەدى عوي. بۇدان نەنى اڭعارامىز؟ سوڭعى ۋاقىتتارى بيلىكتىڭ ايدىنىنداعى جەمقورلاردى ۇستاۋ كلانارالىق تارتىسقا ۇلاسىپ كەتكەندەي مە، قالاي؟..
جەمقورلىق وقيعالار ءقازىر قوعامدىق-ساياسي ءومىرىمىزدىڭ قوزعاۋشى كۇشىنە اينالىپ بارا جاتقانداي. ەندى ءبىراز ۋاقىتتا شەنەۋنىكتەر:
«كىسىسىن ءبىر بولىستىڭ بىرەۋ ساباپ،
بار ما ەدى ستاتيادا كورگەن جەرىڭ؟» – دەپ ءبىرجان سالدىڭ ولەڭىن اندەتسە، تاڭعالمايتىن شىعارمىز.
ءقازىر كەز كەلگەن شەنەۋنىكتى قولىنان جەتەكتەپ بارىپ سوت ورىندارىنا اپارىپ تاپسىرساڭىز، توم-توم ءىس قوزعاۋعا بولاتىنداي...
ءيا، ءبارىنىڭ بالا-شاعاسى بار. ولاردى دا تۇسىنۋگە بولاتىن شىعار. تاۋەلسىزدىك جىلدارى ەن بايلىققا تۇمسىق تىعىپ، «بايقاماي» ارتىق اساپ قويعان شەنەۋنىكتەرىمىزدىڭ وتكەن-كەتكەنىن ۇمىتىپ، ولاردىڭ ءومىر تاريحىن، قىزمەت بابىن تاپسىرلەپ جازاتىن جاڭا داپتەر ارناۋ قاجەت سياقتى. ەگەر ەسكى داپتەرمەن ەسەپ جۇرگىزسەك، بيلىك پەن ۇلتتىق كومپانيالاردا جۇمىس ىستەيتىن ادام قالماۋى مۇمكىن. ءيا، بۇل اششى دا بولسا شىندىق.
ەندى نەگىزگى اڭگىمەمىزگە قايتا ورالساق. سونىمەن سەرىك احمەتوۆ شارتتى تۇردە جازا الىپ، بوستاندىققا شىعۋى مۇمكىن بە؟ مۇمكىن. ويتكەنى ءقازىر سەكەڭنىڭ قولداۋشىلارى استانا قالاسىنداعى كوشەلەردىڭ ءبىرىن جاۋىپ، جوعارىداعىلارعا سەس كورسەتۋدە. كەزىندە پرەمەر-مينيستر بولعان ادامنىڭ سوڭىندا سۇراۋشىلارى بولاتىنى زاڭدى.
احمەتوۆ ءىستى ساياسيلاندىرمايدى
سەرىك احمەتوۆ ۇكىمەت باسشىسى بولىپ تاعايىندالعاندا، اقپارات قۇرالدارى ونىڭ كلانارالىق توپتارمەن بايلانىسى جوقتىعىن العا تارتىپ، ماقتاۋىن اسىرا جازدى. ءيا، سەرىك نىعمەت ۇلى اۋزىن ايعا بىلەگەن ءاپايتوس توپتارمەن ىمىرالاسىپ، ساياسي سالماعىن ارتتىرۋعا اۋەستەنبەدى. دەگەنمەن بيلىكتىڭ بۋىنا ماس بولعان سەكەڭ اڭداۋسىزدا بىرەۋلەردىڭ الدىن وراپ، اياعىن باسىپ كەتۋى مۇمكىن.
ەگەر جاعداي وسىلاي بولسا، سەكەڭنىڭ جازىق جەردە سۇرىنگەنىن اڭعارۋ قيىن ەمەس. بولار ءىس بولدى. ەندى وتكەندى قايتارا المايسىڭ. ەندىگى جەردە سەرىك احمەتوۆ تار قاپاستان بوسانىپ شىعۋدىڭ جولىن ىزدەيتىنى اقيقات. سوت شەشىمى شىعىپ، ايىپتى 10 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرۋ تۋرالى شەشىم شىققاننان كەيىن سەرىك احمەتوۆ مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتان كەشىرىم سۇراپ، حات تا جازدى. وكىنىشكە وراي، سەرىك نىعمەتۇلىنا اقوردادان كوڭىل قۋانتاتىنداي جاۋاپ بولا قويعان جوق. ەندى ونىڭ شاشباۋىن كوتەرۋشىلەر كوشەگە شىعىپ، بۇل ءىستى ساياسيلاندىرۋعا كۇش سالىپ جاتقانداي.
بۇل ىسكە الداعى پارلامەنت سايلاۋىنان كەيىن نۇكتە قويىلۋى مۇمكىن. سەرىك احمەتوۆ تۇرمەنىڭ تورىندە ءۇنسىز وتىرا بەرەتىن سەرىك بايماعامبەتوۆ ەمەس. ونى قولداۋشىلار سەكەڭدى شارتتى تۇردە بوساتىپ الۋ ءۇشىن ارەكەت ەتەتىنى انىق. بۇل رەتتە قاراعاندى وبلىسىنىڭ ەكس-اكىمى باۋىرجان ابدىشيەۆ تە بوستاندىققا شىعىپ قالۋى ىقتيمال.
قازىرگى تاڭدا جەمقورلىقپەن ءىستى بولعان شەنەۋنىكتەر مەن كاسىپكەرلەر ايىبىن بەتىنە باسقاندا ءىستى ساياسيلاندىرىپ، وزدەرىن جاپا شەگۋشى رەتىندە كورسەتۋگە اۋەس. ازىرشە سەرىك احمەتوۆتىڭ جاقتاستارى ءىستى ساياسيلاندىرعان جوق. ارينە ءىستى ساياسيلاندىرۋ – سوڭعى ارەكەت. ءبىراق احمەتوۆ مۇنداي قادامعا بارماسى انىق. ەگەر ونىڭ مۇنداي ويى بولسا، شەتەلگە قاشىپ قاراسىن باتىرۋشى ەدى. سوندىقتان بيلىكپەن ىمىراعا كەلۋگە كۇش سالادى.
قازىرگى تاڭدا جەمقورلىققا شاتىلىپ، قىزمەتىنەن ايىرىلعان اتقامىنەرلەر بيلىككە نارازى توپتىڭ قاراسىن كوبەيتىپ جاتقانى جاسىرىن ەمەس. مۇنداي جانداردىڭ كوبەيۋى بيلىكتىڭ وزىنە دە پايدالى ەمەس. سوندىقتان جەمقورلىق بويىنشا ءىستى بولعان ءبىراز شەنەۋنىكتەر اقتالىپ، بولماسا شارتتى تۇردە جازا الىپ بوستاندىققا شىعۋى ىقتيمال.
تالعات تا اقتالۋى مۇمكىن
اقتالۋى مۇمكىن شەنەۋنىكتەردىڭ اراسىندا نەگىزگى كانديداتتاردىڭ ءبىرى – تالعات ەرمەگيايەۆ. بالالىق شاعى كەڭەستىڭ كەزەڭدە وتكەنىمەن تاۋەلسىزدىك جىلدارى ازامات اتانىپ، اتتىڭ جالىن تاراپ مىنگەن تالعات امانگەلدىۇلىن سەرىك احمەتوۆپەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى. مايلى جىلىك ەكسپو-نىڭ باسىن ۇستاعان تالعات ساياسي مۇددەلەردىڭ قۇربانى بولعانى ءسوزسىز. سوندىقتان تالعات امانگەلدى ۇلى بوستاندىققا شىقسا، مۇنى بيلىكتىڭ قايىرىمدى شەشىمى دەپ باعالاۋعا ابدەن بولادى.
لوندون وليمپياداسىندا قازاقستان سپورتشىلارىنىڭ جارقىراي كورىنۋىنە جول اشقان تالعات مىرزا ءوزىنىڭ ساياسي كارەراسىن جاقسى-اق باستاپ ەدى. ءبىراق ەكسپو-عا كەلگەندە ءسۇرىندى. ايتۋلى شاراعا قىرۋار قارجى بولگەننەن كەيىن ەلىمىزدەگى سەن تۇر مەن اتايىن دەگەن مىقتىلار ماي شەلپەكتەن ۇلەس الۋ ءۇشىن تالعات ەرمەگيايەۆكە سالماق سالىپ، سوڭىندا ونى مۇزعا وتىرعىزىپ تىندى. وسىلايشا ول ءوزىنىڭ ساياسي حاريزماسى قالىپتاسپاعاندىقتان، ىقپالدى توپتىڭ قۇربانى بولدى دەسەك، ارتىق ايتقاندىق بولماس ەدى. ول ەندى بوستاندىققا شىققانىمەن بيلىكتىڭ بيشىگىندە باياعىداي جارقىراي الماسى انىق. سوندىقتان تالعات امانگەلدىۇلىن ساياسي جاراقات الىپ الاڭنان شىعۋ مۇمكىندىگىنەن ايىرىلعان فوتبولشىعا تەڭەۋگە بولادى.
جاكىشيەۆ تە ءۇمىتتى
ايتپاقشى، 2012 جىلى مەملەكەت مۇلكىن تالان-تاراجعا سالدى، پارا الدى دەگەن ايىپپەن 14 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلعان «قازاتومونەركاسىپ» كومپانياسىنىڭ ەكس-پرەزيدەنتى مۇحتار جاكىشيەۆتىڭ جاقتاۋشىلارى بۇۇ ادام قۇقىقتارىن قورعاۋ كوميتەتىنە شاعىمداندى. بۇل ءىستى قولعا العان تاجىريبەلى زاڭگەر، قوعامدىق بەلسەندى ەۆگەنيي جوۆتيس بۇۇ ارقىلى قازاقستان بيلىگىنە ىقپال ەتۋدە كوزدەگەن سىڭايلى. ولار سايلاۋدان كەيىن جەمقورلىقپەن اباقتىعا قامالعاندار ءۇشىن جىلىمىق ورنايتىنىن كۇنىبۇرىن سەزىپ، وسىنداي قادامعا بارىپ وتىر.
ازۋى التى قارىس رەسەي كومپانيالارىنا قارسى تۇرىپ، تەمىر توردىڭ ار جاعىنان ءبىر-اق شىققانىن ءبارىمىز بىلەمىز. سوندىقتان بيلىكتىڭ جاكىشيەۆكە تاعى ءبىر مۇمكىندىك بەرۋى ورىندى بولار ەدى.
ءبىراق كەزىندە مۇحتار ءابليازوۆتىڭ ىس-ارەكەتىنە كەپىل بولعان جاكىشيەۆكە بيلىكتىڭ ءىشى جىلي قويماسى انىق. مۇنى ەرتە باستان سەزگەن ە.جوۆتيس بۇل ىسكە الەمدىك قاۋىمداستىقتىڭ نازارىن اۋدارىپ، وڭدى ناتيجەگە قول جەتكىزۋدى كوكسەۋى ورىندى.
جالپى، سايلاۋدان كەيىن بيلىك ترانسفورماسيالاۋعا العاشقى قادام جاسالىنۋى مۇمكىن. مۇنداي كەزدە شالت قيمىل مەن قاتقىل شەشىمگە ورىن جوق . ەندى باس بوستاندىعىن الۋعا اڭسارى اۋعان ءبىراز شەنەۋنىكتەر جوعارىعا كەشىرىم حاتتارىن جازۋى مۇمكىن. سوندىقتان الداعى ۋاقىتتا باسىنا بوستاندىق سۇراپ حات جازۋشىلار كوبەيىپ جاتسا، تاڭعالۋدىڭ ءجونى جوق.
ايتپاقشى...
كۇنى كەشە عانا قاراعاندى وبلىستىق سوتى اپەللياسيالىق القاسىنىڭ ءتوراعاسى راشيد نۇرماعامبەتوۆ ءوز شەشىمىن وقىدى.
سونىمەن سوت سەرىك احمەتوۆتىڭ جازاسىن 10 جىلدان 8 جىلعا، قاراعاندى وبلىسىنىڭ بۇرىنعى اكىمى باۋىرجان ابدىشيەۆتىڭ جازاسىن 5 جىلدان 3 جىلعا قىسقارتۋ تۋرالى قاۋلى قابىلدادى. سونداي-اق، باۋىرجان ابدىشيەۆتىڭ ورىنباسارى بولعان عابيت مۇحامبەتوۆتىڭ، قاراعاندى قالاسى اكىمىنىڭ بۇرىنعى ورىنباسارى ايدار تەلعاريننىڭ، «سارىارقا» اكك بۇرىنعى دەپارتامەنت باسشىسى ەرلان قيسىقوۆتىڭ جازاسىنان مۇلكىن تاركىلەۋ تۋرالى تالاپ الىنىپ تاستالدى. «قازاگرو» اق بۇرىنعى باسشىسى دۋلات ايتجانوۆ پەن قاراعاندى وبلىسى اكىمىنىڭ بۇرىنعى ورىنباسارى عابيت مۇحامبەتوۆتىڭ جازاسى شارتتى مەرزىمگە اۋىستىرىلدى.
نۇرلان اۋباكىر
