بۇۇ ماماندارىنىڭ زەرتتەۋ ناتيجەسى كورسەتكەندەي، كوپ جاعدادا ايەلدەر جۇبايلارىنىڭ سوڭىنان ەرىپ، لاڭكەستىك توپقا مۇشە بولىپ، قاندايدا ءبىر ءىس ارەكەتتەرگە ءماجبۇرلى تۇردە باراتىنى ءمالىم بولدى. بۇدان باسقا كەيبىر ەكستريميستىك توپتار ساۋاتى كەم نازىك جاندار الداپ، ارباپ قارماقتارىنا تۇسىرەتىنى دە جاسىرىن ەمەس.
وسى رەتتە لاڭكەستىك ارەكەتتەر ءجيى كەزدەسەتىن ەلدەردە ايەلدەردى كۇشتەپ لاڭكەستىككە تارتۋ ءىسىن الدىن الۋعا قاتىستى ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى مۇلدە جۇرگىزىلمەيتىنى بەلگىلى. بۇل دا ءوز كەزەگىندە ايەلدەردى لاڭكەستىككە كۇشتەپ تارتۋ ءىسىنىڭ ەتەك الۋىنا نەگىز بولۋدا.
زەرتتەۋشىلەر سونىمەن قاتار ايەلدەردى لاڭكەستىككە تارتۋ ءىسى ەۋروپا مەن ورتالىق ازيانىڭ ۇلتتىق جانە كسەنوفوبيالىق ۇيىمدارىنىڭ اراسىندا دا كەزدەسىپ قالاتىنىن العا تارتقان.
سونىمەن قاتار بۇل ماسەلەنى جەتە زەرتتەگەن بۇۇ ماماندارى ايەلدەردى لاڭكەستىككە كۇشتەپ تارتۋ قاندايدا ءبىر ءدىن مەن ۇلتقا قاتىسى جوق ەكەنىن انىقتادى. سول سەبەپتى بۇل قۇبىلىستى حالىقارالىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى دەپ قاراستىرعان ءجون.
بۇۇ ماماندارى تارتاقان مالىمەتتەرىنە نازار اۋدارساق، يسلام مەملەكەتى لاڭكەستىك ۇيىمىنىڭ سويىلىن سوعۋ ءۇشىن ورتالىق ازيا ەلدەرىنەن 4000 استام ءدىن ءۇشىن سوعىسقا اتتانعان. ايتالىق، 2010-2016 جىلى قىرعىزستاننان سيريا مەن يراكقا كەتكەندەردىڭ سانى 863 ادامدى قۇراسا، ونىڭ 188ء-ىن (23،8%) نازىك جاندىلار بولعان.
ال تاجىكستاننىڭ رەسمي ورىندارى 2012-2016 جىلدارى 1094 ادام يسلام مەملەكەتى لاڭكەستىك ۇيىمىنىڭ قۇرامانا قوسىلسا، ولاردىڭ قاتارىندا 125-تەن 200-گە دەيىن ايەل بولعانىن مالىمدەدى.
زەرتتەۋشىلەر ورتالىق ازيا ەلدەرىندە ايەلدەردىڭ لاڭكەستىك توپتاردىڭ قاتارىنا قوسىلۋىنا نەگىزىنەن ولاردىڭ ەر ازاماتتارىنىڭ ايتقانىنان شىعا الماۋى سەبەپ بولاتىنىن اتاپ كورسەتكەن.
ماسەلەن تاجىك ايەلدەردى اڭگىمەگە تارتقاندا ولاردىڭ ءبىرشاماسى و باستا جۇبايلارىنىڭ تۇركيادا «جۇمىس ىستەيمىز» دەگەن سوزدەرىنە سەنىپ قالعاندارىن ايتىپتى. دەسەك دە، ايەلدەردىڭ كوپشىلىگى سىرت ەلدەرگە اتتانىپ بارا جاتقاندا نەندەي ماقساتپەن كەتىپ بارا جاتقاندارىن بىلگەن. ايەلدەردىڭ كوپشىلىگى وسىلايشا وتباسىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن باستارىن بايگەگە تىككەندەرىن بايقاۋعا بولادى.
لاڭكەستىك توپتاردىڭ قاتارىنا مۇشە بولعان قىرعىز ەلىنىڭ نازىك جاندىلارى دا وتباسىن ساقتاۋ ءۇشىن كوزدى جۇمىپ كۇيەۋلەرىنىڭ سوڭىنان ەرگەندەرىن مويىنداپتى. وسى جايتتاردى ساراپتاعاندا، ورتالىق ازيا ەلدەرىندە ايەلدەردىڭ لاڭكەستتىك ارەكەتتەرگە تارتۋ ءىسى ولاردىڭ قالاۋىنسىز ورىن العانىن بايقايمىز.
قالاي دەسەكتە ءبىرىن-ساران ايەلدەر ءوز بەتىنشە لاڭكەستىك ۇيىمعا مۇشە بولىپ، سوڭىنان وزگە ايەلدەردى يسلام مەملەكەتى لاڭكەستىك ۇيىمىنىڭ قاتارىنا تارتۋعا كۇش سالعان وقيعالارى دا كەزدەسكەنىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك.
اتاپ ايتساق، قىرعىزستانداعى جاعدايدى زەرتتەگەندە ماماندار لاڭكەستىك ۇيىمداردىڭ ءوز قاتارلارىن تولىقتىرۋ ءۇشىن ايەلدەردىڭ كەڭىنەن پايدالانعانىن كو جەتكىزگەن. لاڭكەستىڭ ارباۋىنا تۇسكەن ايەلدەر WhatsApp الەۋمەتتىك جەلىسىن پايدالانىپ، وزگە ايەلدەردى قارماققا تۇسىرۋگە تىرىسقان.
تاجىكستاندا كەيبىر اتا-انالار كەلىن، بالالارىنىڭ وتباسىمەن تاياۋ شىعىسقا اتتانعاندا، بالالارى ول جاقتا جۇمىس ىستەپ، ۇيلەرىنە اقشا سالاتىن بولدى دەپ قۋعانسا كەرەك. وسىلايشا، ورتالىقتان شەت جاتقان ەلدىمەكەن تۇرعىندارى سيريا مەن يراكتا قانداي جاعداي بولىپ جاتقانىنان بەيحابار بولعان.
ال قىرعىزستاننىڭ ىستىقكول وبلىسىنداعى ءبىر ەگەدە ايەل سيريااعا اتتانعاندا ءار بالاسى ءۇشىن 3000 دوللار العانىنا ءماز بولعان. كەيىننەن ول بوتەن ەلگە كەتكەن 9 بالاسىنان ءجاسوسپىرىم نەمەرەسىمەن عانا قاۋىپشىپ، قايعىدان قان جۇتىپ، وپىق جەپتى.
زەرتتەۋدە لاڭكەستىككە كۇشتەپ تارتىلعان ايەلدەرگە مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ كەرەك ەكەنى ايتىلعان. بۇل رەتتە تاجىكستانداعى ايەلدەر ءىسى مەن وتباسى ماسەلەسى جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميتەت ەل اۋماعىندا ايەلدەردى لاڭكەستىك توپتارعا كۇشتەپ تارتۋ ىسىنە توسقاۋىل قويۋ ءۇشىن 110 اقپاراتتىق-كەڭەس بەرۋ ورتالىقتارىن قۇرعان.
ءوز كەزەگىندە ايەلدەر اتالعان ورتالىقتارعا جۇبايلارىن لاڭكەستىك توپتارى ارباپ جۇرگەنىن حابارلاپ، ءىستىڭ الدىن العان وقيعالارى دا كەزدەسكەن. بۇدان باسقا كۇيەۋلەرى كۇشتەپ سيرياعا الىپ كەتۋگە ارەكەتتەنگەندە ايەلدەرى اتالعان ورتالىقتارعا بار شىندىقتى ايتىپ، قان-توگىس بولىپ جاتقان ەلگە كەتىپ قالۋدان امان قالىپتى.
ال ءبىر كەيۋانا جالعىز قىزى ءسوز بايلاسىپ جۇرگەن جىگىتىنىڭ ارباۋىنا ءتۇسىپ، سيرياعا اتتانباقشى بولعان ساتىندە اناسى ورتالىقتىڭ قىزمەتىنە جۇگىنىپ، قىزىن ءقاۋىپتى جولدان ساقتاپ قالىپتى.
ال قىرعىزستاندا جەرگىلىكتى ۇيىمدار دەڭگەيىندە جۇمىس ىستەيتىن توپتار ايەلدەردى كۇشتەپ لاڭكەستىككە تارتۋ ءىسىن الدىن الۋ ىسىمەن بەسلەندى تۇردە اينالىسىپ كەلەدى. ولار ايەلدەر اراسىندا ەكستريميزمنىڭ قوعام ءۇشىن ءقاۋىپتى ەكەنى جايىندا ۇزبەي ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارىن جۇرگىزىپ كەلەدى. سونداي-اق، قىرعىزستاندا سەنىم تەلەفوندارىنىڭ جۇمىس قارقىندى دىمىعانىن اتاپ ايتاپ وتكەن ءجون. وسى سەنىم تەدەفونىنىڭ ارقاسىندا تالاي وتباسىنىڭ شاڭىراعى شايقالماي قالعان.
وسىلايشا قىرعىزستان مەن تاجىكستاندا ايەلدەردى كۇتەپ لاڭكەستىككە تارتۋ ءىسىنىڭ جولىن كەسۋ باعىتىندا ءبىرقاتار جۇمىستار قولعا الىنىپ، ءوز ناتيجەسىن بەرە باستادى.
ليايليا بولتايەۆ
