مەملەكەتتىك قىزمەتتە ەڭبەك ەتىپ كەلە جاتقانىما 20 جىلدان استى. ءارتۇرلى قىزمەتتەردە جۇمىس ىستەپ، كوپ نارسەنى كوردىم، ۇيرەندىم، جاقسى تاجىريبە جينادىم. بۇگىنگى كۇننىڭ اۋىل اكىمدەرى – جان-جاقتى ءبىلىمدى، مەملەكەتكە، حالىققا قىزمەت ەتۋ ءتيىس. ولار وزدەرىنىڭ جۇرىس-تۇرىسىمەن، سويلەۋ مانەرىمەن، كيىم ۇلگىسىمەن، اتقارعان ىستەرىمەن، جاساعان جاقسىلىقتارىمەن، ادىلدىگىمەنەن، قاراپايىمدىلىعىمەن، تارتىبىمەن، مادەنيەتتىلىگىمەنەن، سوزگە شەشەن، شىنشىل، جومارت، اۋىلىنىڭ پاتريوتى بولىپ قانا ەلىنە، حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىعاجى. ناعىز ەلجاندى اۋىل اكىمىنىڭ بولىمىسى وسىنداي بولۋى شارت.
بىرىنشىدەن، اۋىلدىڭ اكىمى ساليقالى، وتە بايسالدى ادام بولۋى كەرەك. مەنىڭ ويىمشا كادرلىق رەزەرۆتە مورالدى-پسيحولوگيالىق تۇرعىدان قاراعاندا وتە سالماقتى، ۇستامدى، تاربيەلى ماماندار بولۋى ءتيىس. ويتكەنى، اۋىلدى باسقارىپ وتىرعان ادام ونداي بولماسا حالىقپەن جۇمىس ىستەي المايدى.
ادام بالاسى قانداي فورماسيادا، قاي جەردە بولسا دا، جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن ەڭ الدىمەن سالاۋاتتى بولۋى كەرەك. ءوز باسىم جاڭا قازاقستاندا سالاۋاتتى ۇلت بۇل – ترەندكە اينالعانىن قالايمىن. وسى دەڭگەيگە كوتەرىلسەك، ءبىز دەموگرافيامىزدى دا، ەكونوميكامىزدى دا دامىتىپ، جوعارى ناتيجەگە قول جەتكىزەمىز.
ەكىنشىدەن، اۋىل اكىمى قاراپايىم بولۋى شارت. حالىقتا: «اكىم بولساڭ حالقىڭا جاقىن بول!» دەگەن ءسوزدىڭ استارى وتە تەرەڭدە جاتىر. اۋىل باسشىسى نەعۇرلىم قاراپايىم بولسا، سوعۇرلىم حالىقتىڭ اراسىندا سىيلى بولادى. حالىق ونداي اكىمدەردى سىيلاپ، قۇرمەتتەيدى. العاش اۋىلعا اكىم بولىپ تاعايىندالعاندا اۋىلدىڭ تۇرعىندارىمەن قالاي تانىسسام ەكەن دەگەن وي كەلدى. بىردەن ويىما اۋىلدى ارالاۋ ءتۇستى. اۋىل اكىمدىگىنىڭ ءبىر مامانىن الىپ، اۋىلدىڭ ءار ۇيىنە كىرىپ، سالەم بەرىپ، تانىستىم. وسىلايشا ءار كوشەنىڭ، ءار ءۇيدىڭ تۇرعىندارىمەن تانىسىپ شىقتىم. قىسقا عانا ۋاقىتتا اۋىل تۇرعىندارىنىڭ مۇڭ-مۇقتاجدارىمەن حاباردار بولدىم. وسىنىڭ ارقاسىندا ءبىزدىڭ اۋىلدىق وكرۋگتە كەز كەلگەن ماسەلەنى اۋىلدىڭ قوعامداستىق مۇشەلەرىمەن اقىلداسىپ، شەشىم قابىلدايتىن ءداستۇر قالىپتاستى.
ۇشىنشىدەن، اۋىل اكىمدەرى جومارت جۇرەكتى بولۋ كەرەك. اۋىلداعى ەلدىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەلەرىنە نازار اۋدارماعان اكىم – ول اكىم ەمەس! ماسەلەن، كوپبالالى انانىڭ وتباسىندا ءشاي-تۇزى (ازىق-تۇلىك) ءبىتىپ، الۋعا جاعدايى بولماسا، ءارقاشان ءوز باسىم كومەك بەرىپ تۇرامىن. كۇنى كەشە عانا كوپبالالى وتباسى جالداپ وتىرعان ءۇيىنىڭ ءبىر بولمەسىندە 5-6 بالاسىمەن «دىردەكتەپ»، توڭىپ وتىرعانىن ەستىدىم. الگى ۇيگە بارساق، كوكتەمدە بۇزىپ تاستاعان پەشى قالانباعان ەكەن. اۋىل ازاماتتارىمەن بىرگە ءبىر كۇننىڭ ىشىندە پەشىن تازالاپ، ورناتىپ، قايتادان قۇرىپ بەردىك. سول كۇنى كەشكە جىلىنعان ۇيدەگى بالالاردىڭ ەزۋىندەگى كۇلكىلەرىن كورىپ، ءبارىمىز مارقايىپ قالدىق. بالالاردىڭ اناسىنىڭ العىسىن جاۋدىرىپ، ريزاشىلعىن ءبىلدىردى. اۋىلدا اكىم بولىپ، ەلدىڭ العىسىن الىپ ءجۇرۋدىڭ ءوزى ءبىر باقىت. حالىققا ۇدايى جاقسىلىق جاساپ جۇرگەن اكىمدەر اۋىل ىشىندە بەدەلدى بولادى. سونىمەن قاتار جاساعان جاقسىلىۇ الداعى تالاي يگى ىستەرگە موتۆاسيا بولاتىنىن بايقادىم. اتا-بالالارىمىز «قارعىس الما – العىس ال!» دەپ بەكەر ايتپاعان عوي.
تورتىنشىدەن، اكىمدەر مادەنيەتتى جانە پاراساتتى بولۋى كەرەك. اۋىل اكىمدەرىنىڭ كابينەتىنە جەكە قابىلداۋىنا كوپتەگەن ازاماتتار كەلەدى. ولاردىڭ ءارتۇرلى ادامدار بولادى. ءوز قابىلداۋعا كەلگەن ازاماتتاردى ورنىمنان تۇرىپ، الدىنا شىعىپ، امانداسىپ، سالەم بەرىپ قارسى الامىن. وسى ارەكەتتىڭ ءوزى كەلگەن كىسىلەرگە كەرەمەت اسەر بەرىپ، ارداعى كىسىلىك بايلانىستى ارتتىراتىنا تالاي رەت كوزىم جەتتى. كەيدە تۇرمىستى تاۋقىمەتىنە شىداماي، اشۋلانىپ كەلگەن ايەلدەر كابينەتتىڭ ەسىگىن سىندىرا جازداپ، ايقايلاپ كەلگەندە الدىنان شىعىپ، جىلىشىراي تانىتىپ، سالەم بەرىپ قارسى الساڭ، مۇنداي كىسىلەر ساباسىنا ءتۇسىپ، اشۋىن بىردەن تەجەيدى. بۇگىندە مىنەز كىمدە جوق دەيسىز. ءبارىمىز ايقايعا باسساق نە بولادى؟ اۋىل اكىمى جىلى امانداسىپ، «حوش كەلدىڭىز» ىزەت تانىتىپ، حال-احۋالىن سۇراپ جاتسا، ونداي ادامداردىڭ اشۋى بىردەن تارقاپ، ءبىراز اڭگىمەدەن كەيىن تىعىرىقتان شىعار جول پايدا بولا كەتەتىنە تالاي رەت كوزىم جەتتى.
بەسىنشىدەن، اۋىل اكىمى سالماقتى جانە تارتىمدى مىنەزگە يە بولۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. اۋىل باسشىسى جاقسى مىنەزدى بولسا، بەدەلى كوتەرىلىپ، اۋىلداستارى الدىندا سىيى ارتادى. كەيبىر ارىپتەستەرىمىز الدارىنا كەلگەن قاراپايىم ادامدى تىڭداماي، دۇرىس سويلەمەي، زىركىلدەپ سويلەيتىنىن دە بىلەمىز. بۇل دۇرىس پوزيسيا ەمەس. «ءيا، نە بولدى؟ ماعان نە دەيسىڭ؟ ەندى مەن نە ىستەيمىن؟» دەپ دۇرسە قويا بەرسەڭ، اكىمنىڭ الدىنا كەلگەن ازاماتتىڭ تاۋى شاعىلىپ، رەنجيتىنى انىق قوي. قىسىلعاندا ارقا سۇيەيتىن مەملەكەتتىك مەكەمەگە مۇڭىن شاعۋعا كەلگەن ادام اكىمنەن ءسوز ەستىپ شىقسا نە بولادى؟ ءوز باسىم مۇنداي وقيعالار اۋىل اكىمىنىڭ، جالپى مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ ابىرويىن ءتۇسىرىپ، حالىق الدىنداعى بەدەلىن جوعالتاتىنى انىق. ءوزىمىڭ مەملەكەتتىك قىزمەتتە جۇرگەن تابانى كۇرەكتەي 20 جىلدىڭ ىس-تاجىريبەم سۇيەنىپ ويىمدى ورتاعا سالسام، ۇستەلدى سوعىپ، ايقايلايتىن زامان ءوتتى. بۇگىندە حالىقتىڭ كوزى اشىق، ولارعا قاتتى سويلەپ، ماسەلەنىڭ تىگىسىن جاتقىزا المايسىڭ. كەرىسىنشە، سالماقتى، ادەپتى بولساق، ماسەلە تەز شەشەلەدى.
التىنشىدان، اۋىل اكىمى ءبىلىمدى ءارى ءتارتىپتى بولۋى ءتيىس. ەلىمىزدىڭ ءار مەملەكەتتىك قىزمەتشىسى، ولاردىڭ ىشىندە اكىمدەرى – وتە ءبىلىمدى، ىسكەر بولماسا بولماسا جۇمىس العا باسپايدى. ويتكەنى ءححى عاسىر – سيفرلاندىرۋ عاسىرى. بىزدەر سيفرلانعان الەممەن قاتار ءجۇرىمىز كەرەك. ءدال وسى رەتتە كونكۋرستىڭ كوميسسيا مۇشەلەرىنە ءبىر ۇسىنىس ايتقىم كەلەدى. اۋىل اكىمدەرىن كەم دەگەندە جىلىنا ءبىر رەت وقۋعا جىبەرىپ تۇرۋ كەرەك.
جەتىنشىدەن، اۋىل اكىمىنىڭ «قولى تازا» بولۋى كەرەك. ياعني، پاراقور بولماۋى شارت. اكىم پاراقور بولسا، اۋىلىدىڭ تىرلىگى العا باسپايدى. مۇنداي اكىمدەردىڭ حالىق الدىندا كوك تيىندىق قۇنى بولمايدى. اۋىل باسشىسى كۇندەلىكتى ومىردە كەزدەسەتىن ءتۇرلى وقيعالار كەزىندە دەرەۋ ءادىل شەشىم قابىلداۋعا داعدىلانۋى كەرەك.
سەگىزىنشىدەن، اۋىل اكىمى وتىرىك ايتپاي، ۋادەسىندە بەرىك بولۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. ارىپتەستەرى مەن حالىق الدىندا بولسىن، وتىرىك ايتۋ، ەكى سويلەپ جاقسى قاسيەت ەمەس. وتىرىك ايتقان ادامعا ەشكىم سەنبەيدى. حالىق اراسىندا «قويشى، سول وتىرىكشىگە بارمايمىن، كوڭىلىم قالدى» دەگەن سوزگە قالماۋى كەرەك. اكىم ۋادە بەرسە – ورىنداۋ ءتيىس. قازاقتا «ايتىلعان ءسوز – اتىلعان وقپەن تەڭ!» دەپ بەكەر ايتپاعان.
توعىزىنشىدان – اكىم سوزگە شەشەن، كەرەمەت وراتور بولۋى شارت. اكىمنىڭ ءسوزىنىڭ باسىندا دا، اياعىندا دا تىڭدارمانداردىڭ ويلارىن ءسوز باستاعان كەزدە مىقتى دالەلمەن ارگۋمەنتپەن جەتكىزۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. سونىمەن قاتار اۋىل اكىمدەرى زامان تالابىنا ساي ەكى تىلدە دە (قازاق، ورىس) ەركىن سويلەسە قۇبا-قۇپ. ال، اعىلشىنشا ءبىلىم جاتساڭىڭىز ءتىپتى تاماشا.
ءسوز سوڭىندا ايتارىم، ەل ەرتەڭىن ويلايتىن اكىمدەردىڭ كوزدەرى اشىق، ءبىلىمدى، تەرەڭ ويلايتىن، ادال، پاتريوت، بىلىكتى مامان، مادەنيەتتى، ءتارتىپتى، بايسالدى، وراتور، جومارت جۇرەكتى، قاراپايىم ازامات بولۋى شارت. ءبىر سوزبەن ايتقاندا بۇگىنگى كۇننىڭ اكىمدەرى «امبەباپ» مەنەدجەر بولىپ، حالىقتىڭ قىزمەتشىسىنە اينالۋى كەرەك.
حالىق اۋىل باسشىسىنا نە ايتسا دا، ونى دۇرىس قابىلداپ، ايتقان اڭگىمەنى وي سارابىنان وتكىزىپ، دۇرىس جاۋاپ بەرىپ، ءادىل شەشىم قابىلداۋدىڭ ماڭىزى زور. مىنەزى جىبەكتەي، مادەنيەتتى اۋىل باسشىلارى قاشان حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ، جۇرتتىڭ قولداۋىنا يە بولادى. ارىپتەستەرى اراسىندا بەدەلى ۇستەم بولى، ادىلەتتى اۋىل اكىمدەرى بولاشاقتا تەك بيىكتەن كورىنەتىنى انىق. وسىنداي اكىمدەرگە قاراپ، اينالاسىنداعى ارىپتەستەرى مەن حالىق بوي تۇزەيتىن بولادى. وسىنداي اكىمدەر ەلىمىز ءۇشىن ۇلگى، ەتالون بولارى انىق. مۇنداي اكىمدەردىڭ ءىسىن وزگە مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرگە ۇلگى رەتىندە ۇسىنىپ، ماقتاپ، ماداقتاۋ كەرەك. باسپا ءسوز بەن الەۋمەتتىك جەلىلەردە مۇنداي اكىمدەرىن ۇنەمى جاريالاپ تۇرعان ءجون. مۇنداي قولداۋلار وزگەلەرگە موتيۆاسيا بولاتىنى ءسوزسىز.
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسىن ىسكە اسىرۋ ماقساتىندا، ءبىز اۋىل اكىمدەرى حالىق اراسىندا كەرى بايلانىس ورناتىپ، قىزمەت ساپاسىن ارتتىرىپ، جاعىمدى مىنەزىمىزبەن ءوز ۇلەسىمىزدى قوسۋىمىز كەرەك! ەلگە قىزمەت ەتۋ – ءبىزدىڭ ءبىرىنشى پارىزىمىزعا اينالۋى ءتيىس! ەلىمىزدىڭ پاتريوتى رەتىندە كوك بايراعىمىزدى بيىك جەلبىرەتىپ، ەل ءۇشىن، جەر ءۇشىن جانىمىزدى بەرۋگە دايىن بولۋىمىز كەرەك!
ەرمەك نۇراحمەتوۆ،
جەتىسۋ وبلىسى، پانفيلوۆ اۋدانى، ۇلكەناعاش اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ اكىمى.
