اسحات- الەمدەگى 50 ۇزدىك ۇستاز قاتارىندا
«مەن «الەم ءمۇعالىمى» جاھاندىق سىيلىعىنا قاتىسۋدى 2020 جىلدىڭ كۇزىندە باستاعانمىن. بايقاۋ بىرنەشە كەزەڭدەردەن تۇردى. الەمنىڭ ءار قيىرىنان مىڭداعان ءوتىنىش قابىلداندى. وسىدان-اق شارانى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ اتقارعان جۇمىستارىنىڭ از بولماعانىن كورۋىمىزگە بولادى. «ۆاركە» قورىنا مەنى ۇزدىك 50 ءمۇعالىمنىڭ قاتارىنا قوسقاندارى جانە ۇستازدارعا ءدال وسىنداي مۇمكىندىك بەرگەندەرى ءۇشىن العىسىمدى بىلدىرگىم كەلەدى» دەيدى اسحات. جاستا بولسا ەلىمىزدەگى بىلىكتى ۇستازداردىڭ ءبىرى. بولاشاق باعدارلاماسىنىڭ تۇلەگى بۇگىندە سەمەي قالاسىنداعى فيزيكا-ماتەماتيكا باعىتىنداعى نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىنىڭ فيزيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى بولىپ ەڭبەك ەتۋدە.
تالانتتى، باستاماشىل ءمۇعالىمنىڭ ساباقتارى وقۋشىلار ءاردايىم وزدەرىنە جاڭا جانە قىزىق جاڭالىقتار اشاتىنداي، زەرتتەيتىندەي، پراكتيكا جاساپ، تالداي الاتىنداي جانە قورىتىندى جاسايتىنداي، ءوز جۇمىسىن باعالاي الاتىنداي ەتىپ جوسپارلانىپ وتكىزىلەدى.
بۇل ءوز كەزەگىندە وقۋشىلاردىڭ بويىندا تاۋەلسىز ويلاۋ ءستيلىن قالىپتاستىرۋ مەن قابىلەتتەرىن دامىتۋعا ىقپال ەتەرە ءسوزسىز. شاكىرتتەرى «تۋيماادا»، جاۋتىكوۆ، دارىن، وڭتۇستىك كورەيادا وتكەن «مولودوي ءۋچونىي» سىندى رەسپۋبليكالىق، حالىقارالىق وليمپيادالاردىڭ،عىلىمي جوبالاردىڭ جۇلدەگەرلەرى. ول ءدارىس بەرگەن تۇلەكتەردىڭ اراسىندا نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتى،گونكونگ پوليتەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى، ابۋ-دابيدەگى نيۋ-يورك ۋنيۆەرسيتەتىنەن بولەك اقش پەن رەسەي، ەۋروپانىڭ تانىمال وقۋ ورىندارىنىڭ گرانت يەگەرلەرى بار.
عىلىم مەن ءبىلىمدى ۇشتاستىرعان ۇستاز
«ۇستازدىق ەتكەن جالىقپاس، ۇيرەتۋدەن بالاعا» دەيدى حاكىم اباي. بۇگىندە بار بىلگەنىمدى وقۋشىلارعا ۇيرەتىپ كەلەمىن.
«وسىمەن توقتاپ قالمايمىز. ءالى الدا ىستە اسىرماق جوسپارلارىمىز از ەمەس. قازىرگى ۋاقىتتا مەكتەپتەر الدىندا ءححى عاسىردىڭ جاڭا كوشباسشىلارىن قالىپتاستىرۋ جانە ولاردىڭ شىعارماشىلىق بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ مىندەتى تۇر.
مۇعالىمدەر وقۋشىلاردىڭ ءوي-ورىسىن دامىتىپ، عىلىمعا دەگەن قىزۋعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ كەرەك دەپ سانايمىن. ءقازىر عىلىممەن تەحنيكانىڭ قارىشتاعان ۋاقىتى. ءبىر ءسات عىلىمي جاڭالىقتاردان قۇر قالماۋعا تىرىسامىز. ءوزىڭ ولارعا بارلىق جاعىنان ۇلگى بولۋ كەرەكسىڭ. بايقاۋلارعا قاتىسىپ، عىلىمي ماقالالار جازىپ جۇرگەنىم سودان دا بولار» دەيدى اسحات سوۆەتحان ۇلى.
بولاشاق ستيپەندياسىنىڭ تۇلەگى ۇستازدىقتان بولەك، عىلىمي جۇمىستارعا دەن قويعان. ناتيجەسىندە فيندىك، رەسەيلىك ارىپتەستەرىمەن بىرلەسە وتىرىپ عىلىمي جۇمىستار جازسا، ەندى بىردە STEM باعىتى بويىنشا ەلىمىزدە 4 بىردەي نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرىندە جەكە –دارا زەرتتەۋلەر جۇرگىزگەن. ۇزدىكسىز ىزدەنىس ۇستىندە ءجۇرىپ 3 كىتاپتىڭ، 5 اۆتورلىق قۇقىقتىڭ 50 –دەن استام عىلىمي جۇمىستار مەن ماقالالاردىڭ اۆتورى. ەڭبەكتەرى قازاقستان، رەسەي، فينليانديا، ۇلىبريتانيا، ۋكراينا مەملەكەتتەرىندەگى جيناقتاردا، گازەتتەردە، ماقالالارى حالىقارالىق «IOP Science» يمپاكت-فاكتور جۋرنالىندا جارىق كورگەن. سونداي-اق جەرىمىزگە 40 جىل قايعى-قاسىرەت اكەلگەن يادرولىق سىناقتاردىڭ قورشاعان ورتاعا اسەرىنە كوڭىل ءبولىپ، ءوڭىر ەكولوگياسىن عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىنا ءوزىنىڭ وقۋشىلارىندا تارتىپ وتىر. ناتيجەسىندە ءاليا تۇمانبايەۆا، ديانا كۋلگۋسكينا ەسىمدى شاكىرتتەرى رەسپۋبليكالىق “بولاشاققا قادام” اتتى عىلىم فەستيۆالى جانە يۋنەسكو-نىڭ ۇلتتىق سايىسىندا لاۋرەات اتاندى. وسى اۋقىمدى ۇلكەن جۇمىستارىنىڭ ناتيجەسىندە “نيەۆادا – سەمەي” قوزعالىسىنىڭ قامقورلىعىنىڭ ارقاسىندا “The Kazakhstan Way of a Nuclear-Free World” – “كازاحستانسكيي پۋت بەز يادەرنوگو ورۋجيا” اتتى كىتابى جارىق كوردى. اتالعان كىتاپ ەلىمىزدەگى انتيادرولىق قوزعالىستىڭ تانىمال بەلسەندىسى، “نيەۆادا-سەمەي” حالىقارالىق قوزعالىسىنىڭ ۆيسە-پرەزيدەنتى سۇلتان كارتويەۆپەن بىرلەسە وتىرىپ جازىلدى. ەڭبەك گەرمانيا ۇلتتىق كىتاپحاناسىنىڭ باسپاسىندا باسىلىپ شىقتى.
«مۇعالىمدەر وقۋشىلاردىڭ ءوي-ورىسىن دامىتىپ، عىلىمعا دەگەن قىزۋعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ كەرەك دەپ سانايمىن. 11-شى سىنىپتا وقىعان شاكىرتتەرىم بەك كادەسوۆ جانە الىشەر رىمقانمەن بىرگە وبىردىڭ ەمدەۋ سالاسىن زەرتتەيتىن، ونكوتەراپيادا قولدانىلاتىن التىن نانوبولشەكتەردىڭ قۇرىلىمىن زەرتتەۋگە ارنالعان اۆتورلىق جۇمىستارى ءۇشىن سەرتيفيكاتقا يە بولدى. ال جوبانى ىسكە اسىرۋعا 1 جارىم جىلداي ۋاقىت كەتتى. بۇل زەرتتەۋ حيميوتەراپيا جانە ساۋلەلىك تەراپيانىڭ ءداستۇرلى قۇرالدارىنا بالاما تابۋ ماقساتىندا جۇرگىزىلگەن. كوزدەگەن ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن وقۋشىلار فيزيكا، حيميا، ماتەماتيكا، بيولوگيا جانە كومپيۋتەرلىك مودەلدەۋ پاندەرىن قاتار قاراستىردى. بولاشاقتا وبىردى ەمدەۋ سالاسىن ءارى قاراتا زەرتتەيتىن بولامىز. ول ءۇشىن سەمەي قالاسىنداعى يادرولىق مەديسينا جانە ونكولوگيا عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىمەن مەموراندۋم جاساۋ ويىمىزدا بار.» دەيدى اسحات سوۆەتحان ۇلى. سونىمەن قاتار ول قازاقستاندا ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ سالاسىن زەرتتەۋدى قولعا العان ساناۋلى مامانداردىڭ ءبىرى. حالىقارالىق «بولاشاق» ستيپەندياسىنىڭ عىلىمي تاعىلىمداما باعدارلاماسى بويىنشا فينليانديا مەملەكەتىندە وقۋ وقىپ جۇرگەن كەزدە مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالاردى وقىتۋ عانا ەمەس، «ەرەكشە بالالاردىڭ» قوعامعا ەنۋىنە كومەكتەسۋ جايلى وي تۋىنداپتى. زەرتتەي، زەردەلەي كەلە تىڭ دۇنيەلەرگە قانىق بولىپ، 5 جىل كولەمىندە ەلىمىزدە وسى ماسەلەمەن اينالىسىپ، بۇل جۇمىسقا شاكىرتتەرىن دە جۇمىلدىرىپ ءجۇر. ول رەسەي جانە فينليانديا ساراپشىلارىمەن تىعىز بايلانىسىنىڭ ارقاسىندا اتالمىش جوبانى ءوز بەتىنشە جۇرگىزىپ، وقىتۋ سەمينارلارىن، كوۋچينگتەر جانە شەبەرلىك سىنىپتارىن وتكىزۋدە. ءبىلىمدى، ويى ۇشقىر، جان-جاقتى، ونەرتاپقىشقا ۇستازعا قاراپ، قازىرگى تاڭدا ءبىلىم وردالارىنا اسحات سياقتى مۇعالىمدەر كەرەك دەگەن ويعا قالاسىڭ. ءار ساباعىن قىزىقتى وتكىزىپ جانە وقۋشىلاردى عىلىمعا قۇلشىنىسىن وياتا بىلگەن جاننان ۇيرەنەر دۇنيەلەر كوپ ەكەن.
ۇستاز-وقۋشىلاردان ءوزىن جوعارى ساناماۋى كەرەك
«جەتىستىككە جەتۋىمە وقۋشىلارىمنىڭ سەپتىگى كوپ ءتيدى. ءقازىر بالالار جان-جاقتى. ءتىپتى كەيبىر ۇستازداردان ارتىق بىلسە، كەم بىلمەيدى. ءبىز ەسكى ۇعىمداردان ارىلىپ، جاڭاشا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن كەڭىنەن قولدانۋ كەرەكپىز. اسىرەسە جاڭا تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ ارقىلى، الدىمىزدان زور مۇمكىندىكتەر ايقارا اشىلادى. ۇستاز ۇنەمى وز-وزىمەن، قارىم-قاتىناس ستيلىمەن، وقۋشىلاردىڭ توڭىرەگىندەگى مىنەز-قۇلىقپەن جۇمىس ىستەۋگە ءتيىس. مۇعالىمدەر وقۋشىلاردان وزدەرىن جوعارى، ءبىلىمدى ساناماۋى كەرەك.
مۇنداي ستيل وتكەننىڭ سارقىنشاعى. ويتكەنى ءبىزدىڭ بالالار كوپ جاعدايدا بىزدەن ارتىق بىلەدى. ولارعا كەز-كەلگەن اقپارات قولجەتىمدى. سول ارقىلى كوپ بىلەدى. بۇل ءبىلىمدى ساباقتا قولدانۋ كەرەك. ءتىپتى ءوزىڭدى دامىتۋ ءۇشىن دە. ۇستاز بارلىق مۇمكىندىكتەردى پايدالانۋ كەرەك. سونداي-اق، بالالاردى بەلسەندى جۇمىسقا تارتۋ ارقىلى، ولاردىڭ ۇيىقىدا جاتقان قابىلەتتەرىن وياتا المىز. مۇندا وقۋشىلارعا ديففەرەنسيالدى كوزقاراس قاجەت. دارىندى بالالارعا ءمۇعالىمنىڭ كومەكشىلەرى رەتىندە قاتىسۋ وتە قىزىقتى. ولار قالعان بالالارعا تاقىرىپتى تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى،وتكەن ماتەريالدى ءبىر ۋاقىتتا بەكىتە وتىرىپ، ولاردىڭ قاتەلىكتەرىن كورسەتەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە وقۋشىلاردىڭ بويىندا تاۋەلسىز ويلاۋ ءستيلىن قالىپتاستىرۋ مەن قابىلەتتەرىن دامىتۋعا ىقپال ەتپەك» دەپ بۇگىنگى ءبىلىم جۇيەسىنە دە قاتىستى ويىن ءبىلدىردى اسحات جۇمابەكوۆ.
Global Teacher Prize-ۇستازدار اراسىندا نوبەل سىيلىعىمەن تەڭ
Global Teacher Prize ءوز ماماندىعىنا ايرىقشا ۇلەس قوسقان مۇعالىمگە 1 ميلليون اقش دوللار سىيلىعىن بەرەتىن جىل سايىنعى حالىقارالىق بايقاۋ. ۇستازدار اراسىندا نوبەل سىيلىعىمەن پارا-پار. بيىل الەمنىڭ 121 مەملەكەتىنەن 8000 –نان اسا ۇستازدار ب ا ق سىناپ، Global Teacher Prize 2021 سىيلىعىنا ۇزدىك دەپ 50 ءمۇعالىم ىرىكتەلىپ الىندى. قاتارىندا قازاق بالاسى دا بار. اسحات جۇمابەكوۆتىڭ ەڭبەگى ەلەنىپ، جەر شارىندا ماماندىعى بويىنشا الدىڭعى قاتاردا بولۋى كەزدەيسوق ەمەس. الدىمەن «نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرى» دببۇ قاراستى 20 مەكتەپ ۇستازدارىنىڭ اراسىندا1 –ءشى ورىندى جەڭىپ الىپ، رەسپۋبليكالىق كەزەڭگە ءوتىپ ، ەلىمىزدە «ۇزدىك پەداگوگ» اتاعىنا يە بولدى. ال 2019 جىلى «الەم ءمۇعالىمى» جاھاندىق سىيلىعىنىڭ نومينانتى اتاندى. «سوڭعى 8 جىلدان بەرى مەنىڭ كاسىبي مامان بولىپ قالىپتاسۋىما، دامۋىما ۇلەس قوسىپ كەلە جاتقان مەكتەبىمە ەرەكشە العىسىمدى ايتقىم كەلەدى. بۇگىندە زياتكەرلىك مەكتەپ ءوز شاكىرتتەرىمەن بىرگە ۇستازدارىنىڭ دا بىرگە وسەتىندىگىن دالەلدەدى. مەنىڭ وقۋشىلارىم –مەنىڭ قولداۋشىلارىم. ماعان سەنىم ارتىپ، كاسىبي وسۋىمە مۇمكىندىك بەرگەن ق ر بعم، باسقارما ۇيىمىنا، مەكتەپ اكىمشىلىگىنە العىسىم شەكسىز. ولارسىز جەڭىسكە جەتۋ مۇمكىن ەمەس. وتاندىق ءبىلىم سالاسىنىڭ وزگە ەلدەردەن ەش كەم ەمەس ەكەنىن سەنىمدى تۇردە ايتا الامىن. بۇل سىنعا قاتىسۋ مەن ءۇشىن پەداگوگتىك قىزمەتىمنىڭ جاڭا ءبىر بەلەسى دەپ بىلەمىن.» - دەيدى اسحات جۇمابەكوۆ ءوز سوزىندە. جۋىردا ول ۇستازدارعا ارنالعان نوبەل سىيلىعىنىڭ بالاماسى بولىپ سانالاتىن «Global Teacher Prize» جاھاندىق سىيلىعىنىڭ امباسسادورى اتانعان بولاتىن.
«بىلىم-ينەمەن قۇدىق قازعانداي». قيىن دا قىزىقتى جولدا ايانباي ەڭبەك ەتىپ، ءبىلىمدى جاس ۇرپاق تاربيەلەۋدە زور ۇلەس قوسىپ جۇرگەن اسحات سوۆەتحان ۇلى ءوزىنىڭ ەڭبەكقورلىعى مەن، ىزدەنىمپازدىعى مەن ءار جانعا ۇلگى بولسا كەرەك. «جاس كەلسە ىسكە» دەپ تەگىن ايتىلماسا كەرەكتى.
قۋانىش راحمەتوللا ۇلى
