«بۇگىنگى تاڭدا باعىتتاردى ءارتاراپتاندىرۋ تاۋەلسىزدىكتىڭ سينونيمىنە اينالدى»، – دەدى كاسپيي ايماعىنداعى مۇناي-گاز جوبالارى بويىنشا ساراپشى راشيد جاقسىلىقوۆ. وسى ماقساتقا قول جەتكىزۋ ءۇشىن استانا بەيجىڭمەن، اسىرەسە ەلدىڭ ماڭىزدى مۇناي-گاز سەكتورىنداعى ىنتىماقتاستىقتى قۇپتاپ وتىر.
ەلىمىزدىڭ جەتەكشى كومپانيالارىنىڭ باسىن بىرىكتىرگەن «سامۇرىق-قازىنا» ۇلتتىق ءال-اۋقات قورى مەن جۇڭگو ۇلتتىق مۇناي كورپوراسياسى (CNPC) قازاقستاندا ءتورت ءىرى جوبانى ىسكە قوسۋعا بەل بۋدى. ولاردىڭ قاتارىندا ەكى مۇناي قۇبىرىن كەڭەيتۋ بار: كەڭقياق-اتىراۋ وتكىزۋ قابىلەتى جىلىنا 6 ميلليون تونناعا، كەڭقياق-قۇمكول جىلىنا 5 ميلليون تونناعا ارتادى. ەكى قۇبىر دا بەيجىڭ قارجىلاندىراتىن قىتايعا شيكى مۇناي ەكسپورتتاۋ جەلىسىنىڭ بولىگى.
جاقسىلىقوۆ رەسەي 2014 جىلى قىرىمدى زاڭسىز اننەكسيالاعاننان كەيىن قيىر شىعىستاعى مۇناي ينفراقۇرىلىمىن قىتايعا قاراي نىعايتۋعا بەلسەندى تۇردە ينۆەستيسيا سالعانىن ەسكە سالدى.
«قازاقستان وسى سەگىز جىلدى تەك كتك-عا (رەسەي ارقىلى قارا تەڭىزگە مۇناي تاسىمالدايتىن قۇبىر) ارقا سۇيەۋ ارقىلى بوسقا وتكىزىپ الدى جانە ءقازىر قازىرگى جاعدايدا ءوز قاتەلىگىن تۇزەتۋگە تىرىسۋدا»، – دەپ ءتۇسىندىردى ول.
بۇل جوبالار استانا ءۇشىن وتە ماڭىزدى، ويتكەنى شيكى مۇناي ەكسپورتى ۆاليۋتالىق تۇسىمدەردىڭ 70%-ىن جانە رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ جارتىسىنا جۋىعىن بەرەدى. قازاقستان اتالعان قۇبىرلاردان باسقا قىتايلىق مۇناي الىبىنىڭ كومەگىمەن جىلدىق قۋاتى 15 ميلليارد تەكشە مەتر گازدى قۇرايتىن بەينەۋ-بوزاي-شىمكەنت گاز قۇبىرىنىڭ جاڭا جەلىسىن سالۋعا ءۇمىتتى.
بۇل قازاقستاننىڭ وڭتۇستىگىندەگى شىمكەنت مۇناي وڭدەۋ زاۋىتىن كەڭەيتۋمەن، ونىڭ وندىرىستىك قۋاتىن ەكى ەسەگە ۇلعايتۋ جانە كومىرسۋتەگى شيكىزاتىن 12 ميلليون تونناعا دەيىن ارتتىرۋمەن، سونداي-اق قازاقستاننىڭ باتىسىنداعى ەڭ ءىرى قاشاعان كەن ورنىندا 4 ميلليارد تەكشە مەتر مۇناي وندىرەتىن گاز زاۋىتىنىڭ قۇرىلىسىمەن تولىقتىرىلادى.
قىتايدىڭ ىنتىماقتاستىعى مۇنىمەن بىتپەيدى. جۇڭگو مۇناي-حيميا كورپوراسياسى (SINOPEC) قازاقستاننىڭ مۇناي-حيميا ونەركاسىبىن، اتاپ ايتقاندا، ەلىمىزدىڭ باتىسىنداعى پوليەتيلەن شىعاراتىن زاۋىتتى دامىتۋعا قىزىعۋشىلىق تانىتىپ ۇلگەردى.
Qmotinor.kz مالىمەتىنشە، CNPC 1997-2020 جىلدار ارالىعىندا قازاقستانعا 46 ميلليارد دوللار ينۆەستيسيا سالعان، ودان كەيىن قاتاردا جۇڭگو حالىقارالىق سەنىم جانە ينۆەستيسيالىق كورپوراسياسى (CITIC) جانە SINOPEC سياقتى كورپوراسيالار تۇر.
ارينە، بۇدان كەيىن استانانىڭ بەيجىڭگە شەكتەن تىس تاۋەلدىلىگى تۋرالى ەسكەرتكەندەر بولدى. جاقىندا استانا تۇرعىندارى شاھاردا «China Railway Asia-Europe Construction Investment» ينۆەستيسيالىق كومپانياسى سالىپ جاتقان بولاشاق اسپان پويىزى باعىتىنىڭ بويىنداعى جۇڭگو تىلىندە جازىلعان جازۋلارعا قارسىلىق بىلدىرگەن ەدى.
مۇنىڭ نەگىزىندە قىتايدىڭ «ەكسپانسيونيستىك ۇمتىلىسىنا» قاتىستى الاڭداۋشىلىق تۋىنداعانى راس. الايدا، بەلگىلەر الىنىپ تاستالىپ، شۋ باسىلعان.
دەسەك تە، قازاقستاندىق ساياساتتانۋشى تالعات قالييەۆ قازىرگى قازاقستان-قىتاي قارىم-قاتىناسى «پراگماتيكالىق جانە ءوزارا ءتيىمدى» ەكەنىن ايتتى.
«ءبىز بارلىق كورشىلەرىمىزبەن ەكونوميكا مەن ساياساتتى ارالاستىرماي ءوزارا ارەكەتتەسۋگە ءتيىسپىز. دابىل قاعۋ ەمەس، الدىمىزدا اشىلىپ جاتقان مۇمكىندىكتەردى كورۋ وتە ماڭىزدى»، – دەگەن ول استانا مەن بەيجىڭ گەوگرافيالىق تۇرعىدان بايلانىستى ەكەنىن اتاپ ءوتىپ، قازاقستاندىقتاردى وعان بايلانىستى كەز كەلگەن فوبيادان باس تارتۋعا شاقىردى.
