ارمان يسابەكوۆ[/caption]
ءبىزدىڭ سۇحباتىمىزدىڭ كەيىپكەرى – ارمان يسابەكوۆ. ۋكراينادا تۇرادى. قاراعاندىنىڭ جىگىتى. ۇلتى قازاق. بالا كەزىندە اكە-شەشەسى جۇمىس بابىمەن اتالعان ەلدىڭ دنەپروپەتروۆسك قالاسىنا كوشىپ بارىپ سول جەردە تۇپكىلىكتى تۇراقتاپ قالىپتى. ارماننىڭ ءوزى «قازاقستانعا قايتقىم جوق، ءقازىر ۋكراينالىق قازاق بولىپ كەتتىم» دەيدى. ول ەندى ءوز ەركى. اڭگىمەمىز بۇل جايىندا وربىگەن جوق. بۇگىنگى ۋكراين داعدارىسىنا سول وتتىڭ ورتاسىندا وتىرعان قازاق بالاسى قانداي باعا بەرەدى؟ ءبىزدى قىزىقتىرعانى وسى ەدى.
– ارمان قالىڭ قالاي؟
– شىعىسىندا سوعىس ءجۇرىپ جاتقان ەل ءۇشىن جامان ەمەس. سوڭعى ءۇش جىلدا ماقساتتى تۇردەگى توناۋ مەن بۇلىنۋدەن كوز اشپادىق. رەفورمالار قابىلدانىپ جاتىر. ءبىراق ولاردىڭ ورىندالۋى قيىنداۋ بولىپ تۇر. مۇنى تۇسىنەمىز. قازىرگى جاعدايدا ولاردى جۇزەگە اسىرۋ وتە اۋىر.
– جالپى قازىرگى رەسەيدى ۋكرايندىقتار قالاي قابىلدايدى ءوزى؟
– ءبىرجاقتى ۇستانىم جوق ارينە. ءبىراق «بۇل سوعىسقا بۇكىل رەسەيلىك قوعام جاۋاپتى» (بۇعان مەن دە قوسىلامىن) دەيتىندەردىڭ سانى باسىم. پۋتيندىك جۇيە قۇلاعاننان كەيىن رەسەيمەن اراداعى بايلانىس قالىپقا كەلەدى دەپ ويلايتىندار بار. ءوز باسىم رەسەيلىك-ۋكراينالىق ارىپتەستىك بولاشاقتا ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىنگى گەرمانيا مەن پولشانىڭ قارىم-قاتىناسىنا ۇقساس بولادى دەپ توپشىلايمىن. ءبىراق، بۇل ءۇشىن رەسەي ءوز كىناسىن مويىنداۋى كەرەك.
ال ءبىزدىڭ قوعامنىڭ سىزدەردەن ەرەكشەلىگى (سىزدەر ەۋرازيالىق وداققا بىرىكتىڭىزدەر عوي، سوندىقتان قاتار قاراستىرىپ ايتايىن) ۋكرايندىقتار رەسەيلىك-پۋتيندىك جۇيەنىڭ قانشالىقتى ءقاۋىپتى ەكەنىن انىق ءتۇسىندى، ۇعىندى. بۇل ءوز كەزەگىندە كەيبىر تاريحي جاعدايلارعا جاڭا كوزقاراسپەن قاراۋعا الىپ كەلدى.
– ۋكراين قوعامىنىڭ ءبىزدىڭ قوعامنان قانداي دا ءبىر ايىرماشىلىعى بار ما؟
– ءبىزدىڭ قوعامعا، حالىققا مايدان جانە ودان كەيىنگى رەسەيمەن سوعىس وتە قاتتى اسەر ەتتى. مايداننىڭ تۇسىندا ەرىكتىلەر قوزعالىسى تەز ۇجىمداسۋدىڭ قانداي بولاتىنىن كورسەتىپ بەردى. جۇرت ءبىر جۇدىرىققا جۇمىلدى. العاشقى جارتى جىلدا اسكەردى ءدال وسى ەرىكتىلەردىڭ كومەگىمەن جاساقتادى. قورعانىس مينيسترلىگىندەگى كوپتەگەن وزگەرىستەرگە دە وسى – ەرىكتىلەر سەبەپشى بولدى. ءقازىر ءبىر ەرىكتى – پرەزيدەنت پوروشەنكونىڭ كەڭەسشىسى، ال ەندى ءبىرى – قورعانىس ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى. الايدا بۇل ءالى دە بولسا بۇقارالىق ساياسي سانا جانە جاۋاپكەرشىلىك رەتىندە قالىپتاسىپ ۇلگەرگەن جوق.
ال ءبىزدىڭ قوعامنىڭ سىزدەردەن ەرەكشەلىگى (سىزدەر ەۋرازيالىق وداققا بىرىكتىڭىزدەر عوي، سوندىقتان قاتار قاراستىرىپ ايتايىن) ۋكرايندىقتار رەسەيلىك-پۋتيندىك جۇيەنىڭ قانشالىقتى ءقاۋىپتى ەكەنىن انىق ءتۇسىندى، ۇعىندى. بۇل ءوز كەزەگىندە كەيبىر تاريحي جاعدايلارعا جاڭا كوزقاراسپەن قاراۋعا الىپ كەلدى. ايتالىق، ۋكراينا حالىق رەسپۋبليكاسىن جويۋ (1918 جىلى كەڭەس وداعىنان بولەك قابىرعان كوتەرگەن ) جانە شەشەنستانداعى سوعىس. سايىپ كەلگەندە، قازىرگى رەسەي بيلىگىنىڭ ءبىر كەزگى «چك»، «نكۆد»، «كگب-دان» ەش ايىرماشىلىعى جوق.
– ۋكراينا ەۋرووداققا كىرۋگە نەگە سونشا ۇمتىلىپ وتىر؟
– ونىڭ ءبىر سەبەبىن جوعارىدا ايتىپ كەتتىم. ەۋروپاعا ۇمتىلىپ وتىرعانىمىزدىڭ ەڭ باستى سەبەبى، ءبىز باتىسقا ۇمتىلۋدان باسقا جول جوقتىعىن، ءتىپتى ونداي جول بولعاننىڭ وزىندە، ونىڭ بىردەن-بىر بالاماسى – رەسەيگە جۇتىلۋ ەكەندىگىن جاقسى تۇسىنەمىز. ءيا، ەل اراسىندا ەۋروپالىق ساياسي ەليتانىڭ بىزگە قاتىستى كەيبىر ارەكەتىن ۇناتپايتىندار بار. ەۋرووداقتان بۇگىنگىدەن دە بەلسەندى ارەكەتتى كۇتەتىندەر، ياعني، ونىڭ رەسەيگە قاتىستى «جۇمساق» پوزيسياسىنا كوڭىلى تولمايتىندار دا جەتىپ ارتىلادى. الايدا بۇل قوعام ىشىندە رەسەيشىل كوڭىل-كۇي قالىپتاسىپ كەلەدى دەگەن ءسوز ەمەس.
– رەسەيلىك اقپارات قۇرالدارى «ۋكراين قوعامى قاق جارىلىپ جاتىر» دەپ حابارلاپ جاتىر عوي...
– سەنبەڭىز. ءيا، مايدان ەلدەگى تۇراقتىلىقتى شايقالتىپ، سوعىستىڭ تۇتانۋىنا الىپ كەلدى دەيتىندەر جوق ەمەس. قوعام بولعاسىن ءتۇرلى پىكىر بولادى. الايدا مۇندايلار ەلدەگى ساياسي ومىرگە اسەر ەتە الاتىن كۇش-قۋاتقا يە دەپ ايتا المايمىن. ءبىراق...مەملەكەتكە دەگەن كەڭەستىك كوزقاراس ءالى دە وزگەرمەگەن. سايىپ كەلگەندە، ەكونوميكالىق رەفورمالاردىڭ جۇزەگە اسۋىنا سوعىس ەمەس، ءدال وسى حالىقتىق سانا كەدەرگى كەلتىرىپ وتىر.
– ول نەندەي، قانداي سەبەپ؟
– مەملەكەتكە دەگەن كەڭەستىك كوزقاراس – بۇل ءتىپتى سوعىس ءجۇرىپ جاتسا دا ۇكىمەت ءوز قولىمەن تۇراقتىلىقتى ساقتاپ، تۇرمىستىق جاعدايدى جاقسارتۋى كەرەك دەگەن سەنىم. ونىڭ قالاي جۇزەگە اسارىنا حالىق باس قاتىرا بەرمەيدى. «ۇكىمەت اسىرايدى». ۋكرايندىقتاردىڭ كوپ بولىگى ءالى دە بولسا وسىلاي ويلايدى.
سىزدەر ورىس پەن ۋكراين باۋىرلاس ەلدەر دەپ ويلايسىزدار ما؟ باۋىرلاس ەلدەر جوق جانە بولماعاندا. مۇنىڭ سەبەبىن بىلگىڭىز كەلسە 1932-33 جىلداردىڭ ارالىعىنداعى ۋكراينداعى جاپپاي اشتىقتىڭ تاريحىن وقىپ شىعۋدى ۇسىنامىن. گەنوسيدتىڭ كەسىرىنەن 4،6 ملن. ۋكراين قازا تاپتى. ال مۇنداي جاعدايدا ەكى ەلدى باۋىرلاس ۇلتتار دەپ ايتۋ قيسىنسىز.
– ۋكراينا ءۇشىن ەۋروپا دەگەنىمىز نە؟
– دەموكراتيا. ال رەسەيدە دەموكراتيانىڭ وتىن الدەقاشان وشىرگەن. بۇل تاراپتا ءبىز پوستكەڭەستىك ەلدەردىڭ ءبارىن باسىپ وزدىق. حالىق مەملەكەتتىڭ ساياسي ومىرىنە شىنداپ اتسالىسا باستادى. ارينە، ءالى دە ۇيرەنەرىمىز كوپ. مىسالعا، بولاشاقتا ءوز يدەولوگياسى بار ناقتى پارتيالار قۇرۋ قاجەت. ايتپاقشى، ءسىز نازاربايەۆ «نورماند تورتتىگىن» نەلىكتەن استاناعا شاقىرعانىن بىلەسىز بە؟
...
– ول پۋتينگە قىرىمنىڭ ازدىق ەتەرىن ءتۇسىندى. ال العاشقىدا قىرىمدى قول استىنا قاراتقان سوڭ ساباسىنا كەلەدى دەپ ويلادى. سول سەبەپتى تۇبەكتى رەسەيدىڭ ءبىر بولشەگى رەتىندە مويىندادى.ءبىراق، ودان كەيىنگى جاعداي بەلگىلى عوي. نازاربايەۆ رەسەيدىڭ نە جانە ءپۋتيننىڭ كىم ەكەنىن ەندى-ەندى ءتۇسىنىپ كەلەدى. ءدال ءقازىر سىزدەر (قازاقستان) تىعىرىقتا تۇرسىزدار. سىزدەردى پۋتيندىك مەملەكەتتىڭ قيراۋى عانا قۇتقارا الادى. ءيا، ول (نازاربايەۆ.اۆتور) لۋكاشەنكوعا قاراعاندا الدەقايدا ابىرويلى، الدەقايدا ىقپالدى. ەۋروپا، اقش-پەن بايلانىسى جاقسى. ال لۋكاشەنكو مينسك كەلىسسوزدەرىن وتكىزۋ ارقىلى ءوزىنىڭ ءبىر كەزدەرى شەلەكتەپ توگىلگەن ابىرويىن، قاسىقتاپ قايتا جيناپ جاتىر. بەلارۋس پرەزيدەنتى نازاربايەۆتى ءبىر تۇستا ۇتىپ كەتتى. ول پۋتين قىرىممەن توقتاماسىن تەز ءتۇسىندى.
– باۋىرلاس ەلدەردىڭ اراسىنداعى ارازدىق كىمگە ءتيىمدى؟
– سىزدەر ورىس پەن ۋكراين باۋىرلاس ەلدەر دەپ ويلايسىزدار ما؟ باۋىرلاس ەلدەر جوق جانە بولماعاندا. مۇنىڭ سەبەبىن بىلگىڭىز كەلسە 1932-33 جىلداردىڭ ارالىعىنداعى ۋكراينداعى جاپپاي اشتىقتىڭ تاريحىن وقىپ شىعۋدى ۇسىنامىن. گەنوسيدتىڭ كەسىرىنەن 4،6 ملن. ۋكراين قازا تاپتى. ال مۇنداي جاعدايدا ەكى ەلدى باۋىرلاس ۇلتتار دەپ ايتۋ قيسىنسىز.
– اڭگىمەڭىزگە، راحمەت!
سۇحباتتاسقان، دۋمان بىقاي
