قازاقستان ەكونوميكاسىندا كەدەيلەر سانىن كۇرت ارتتىرۋعا ىقپال ەتۋشى ليبەرالدى رەفورمالار جۇرگىزىلۋى مۇمكىن بە؟ ال ول قانداي سيپاتقا يە؟ مۇنىمەن قارجىگەر-ساراپشى راسۋل رىسمامبەتوۆتىڭ جەلىدەگى جازباسىنان قانىق بولىپ، ونى وزدەرىڭىزدە سول كۇيىندە اۋدارىپ بەرۋدى ءجون كورىپ وتىرمىز، دەپ جازادى Dalanews.kz.
"ارگەنتينا پرەزيدەنتى-حاۆەر ميلەيدى ايتامىن، قانداي تاماشا! دالىرەگىندە، ونىڭ ءمىنسىز ەكونوميكالىق ساياساتى شە؟ ءمىنسىز دەيتىنىم، ەكونوميكا تۋرالى كلاسسيكالىق كىتاپتاردىڭ بارلىعىنداعى دۇنيە قامتىلعان عوي، شىركىن. اسىرەسە، بىزدەر شىرىلداپ، زار قاققالى قاي زامانعى ليبەرالدى رەفورمالار قولعا الىنعان ەكەن مۇندا. وندا دا ءبىر-اق جىل بولىپتى. حاۆەر-ميلەيدىڭ بيلىككە كەلگەنىنە. ول 2024 جىلى جەلتوقساندا پرەزيدەنت لاۋازىما كىرىسكەن. سودان كەلە سالىپ، ول، ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە مەملەكەتتىك شىعىنداردى قىسقارتادى عوي، انە. ەلەكتر ەنەرگەتياسى، گاز، كولىك دەيسىز بە، بارلىق مەملەكەتتىك سۋبسيديالاردى الىپ تاستايدى. ارينە، سايكەسىنشە، باعالار كوتەرىلگەن.
ۇكىمەتتى دە "شورت كەسكەن": ءسويتىپ 18 مينيسترلىكتەن توعىزى قالادى، وڭتايلاندىرعان، بىرىكتىرگەن، تاعىسىن تاعى دەگەندەي.
سالىق جۇيەسىن رەفورمالاعان: بۇرىنعى سالىق قىزمەتىن تۇپ-تامىرىمەن قوپارىپ "جۇلىپ تاستاعان". ونىڭ ورنىنا ARCA دەگەن جاڭا ورگان قۇرادى. ونىڭ ماقساتى – سالىق جيىنى تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ جانە بيۋروكراتيانى قىسقارتۋ.
ۇلتتىق ۆاليۋتا ديەۆالۆاسياعا ۇشىرايدى: پەسو ەكسپورتتى قولداۋ جانە ەكونوميكانى ساۋىقتىرۋ ءۇشىن 50%-عا ءبىر-اق قۇنسىزداندىرىلادى. ارينە، تاۋارلار مەن قىزمەتتەر باعاسى كۇرت ءوسىپ شىعا كەلدى.
ينفلياسيامەن كۇرەس باستالادى: قاتاڭ فيسكالدى ساياسات پەن مەملەكەتتىك شىعىنداردى قىسقارتۋدىڭ ارقاسىندا 2023 جىلى جەلتوقساندا 211،44% بولعان ينفلياسيا 2024 جىلى قازاندا 2،7% بولدى.
ەكونوميكالىق شەشىم تۇرعىسىندا سىرتتاي قىزىعاتىنداي بۇل وتە تاماشا جاعداي اگەنتينالىقتار ءۇشىن، ارينە وڭاي بولماعانى انىق، ءبىراق سايلاۋدىڭ ادىلدىگىنە سەنىمدى ولار جاڭا پرەزيدەنتكە ارقا سۇيەپ، شىداپ باعىپ كەلەدى.
ءيا، جۇرگىزىلگەن بۇل رەفورمالار قاراشا تاراپىنان قولداۋ دا تاۋىپ، سونىمەن قاتار قاتاڭ سىنعا دا ۇشىراپ جاتقان جايى بار. ءبىر جاعىنان، كەدەيشىلىك دەڭگەيى كۇرت وسسە (رەسمي تۇردە حالىقتىڭ 52+% كەدەي)، ءبىر جاعىنان، ەكونوميكالىق كورسەتكىشتەر تۇراقتانا باستادى.
بۇل ارادا باستى مىنا ەكى جايتتى ەرەكشە اتاي كەتەيىن:
- لەزدە اسەرى بار ليبەرالدى رەفورمالار ماكروەكونوميكالىق شەڭبەردە جۇمىس ىستەيدى جانە ەگەر ولاردى ءبىرشاما ۋاقىت ۇستاناتىن بولساڭىز، تەوريالىق تۇرعىدان كەدەي ءومىر سۇرۋدەن شارشاعان ادامداردىڭ ەكونوميكالىق بەلسەندىلىگىنءىڭ ارتۋى تۇرىندە ناتيجە شىعادى. سيرەك جاعدايلاردا جانە كوبىنەسە ءۇشىنشى كۇشتەردىڭ قولداۋىمەن مۇنداي رەفورمالار الەۋمەتتىك شيەلەنىستى قوزدىرۋعا تيەك بولا الادى جانە ليبەرالدى رەفورمالاردان كەيىن ۇكىمەت مۇشەلەرى كۇن سايىن ەل الدىنا شىعىپ، بايلانىس ورناتىپ وتىرۋ قاجەت بولادى.
- ارگەنتينا بيلىگىندەگى ەڭ جوعارى ماندات پرەزيدەنتكە تيەسىلى جانە رەفورمالار ونىڭ اتىنان جۇرگىزىلىپ، ونى جەكەلەي ءوزى ەل الدىنا شىعىپ جاريالايدى.
سوندىقتان، ەگەر قازاقستاندىق ەكونوميكالىق قاۋىمداستىق رەفورما جۇرگىزۋگە شاقىرسا، ونى پرەزيدەنتتىڭ ءوزى جاريالاپ، جۇزەگە اسىرۋى ءتيىس. مىسالى، الداعى كوكتەمدە سويتسە بولادى.
ليبەرالدى ەكونوميكالىق رەفورمالاردى جۇزەگە اسىرۋ كەزىندە تابيعي جولمەن جاعدايدى تۇزەتكەنگە دەيىن كەدەيلەردىڭ قاراسىنىڭ كۇرت كوبەيۋىنە دايىن بولۋ كەرەك. ءبىراق جاعدايدىڭ تۇزەلۋى كوپتەگەن فاكتورعا بايلانىستى ۇزارىپ تا كەتۋ ءقاۋپى بار"، دەپ جازادى ساراپشى جەلىدە.
