سوعىس ارداگەرى ابدىكارىم قابايەۆ[/caption]
قابايەۆ ابدىكارىم قاباي ۇلى – ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرى. ول 1925 جىلدىڭ 20 مامىرى كۇنى تۋىلعان. سوندىقتان مامىر ايى ءبىز ءۇشىن وتە ىستىق. انام، بالالارى مەن نەمەرەلەرى بولىپ ەكى مەرەكەنى قاتار اتاپ وتەمىز. جەڭىس كۇنى مەن اكەمىزدىڭ تۋعان كۇنىن. ءبىز ءۇشىن بۇل كۇندەردى ەسكە الۋ – بۇلجىماس زاڭدىلىق.
اكەمنىڭ ومىرىنەن كەيبىر ساتتەردى ەسكە ءتۇسىرىپ، ءتىزىپ جازعىم كەلدى. مەنىڭ سانامدا سايراپ تۇرعان، ەش ۇمىتىلمايتىن جاعداياتتار.
مەنىڭ اكەم ۇلى وزگەرىستەر جاساعان ءداۋىردىڭ ۇرپاعى. ول ءداۋىردىڭ ادامدارى سوعىستا جەڭىسكە جەتتى. جاڭا مەملەكەتتىڭ ىرگەتاسىن قالادى. سوندىقتان ولاردىڭ بىزدەر ءۇشىن جاساعان جاقسىلىعى ۇشان-تەڭىز.
1. اكەم ەۋروپانى ازات ەتۋ قوزعالىسىنا قاتىستى. فاشيستىك گەرمانيادان قانشاما ەۋروپالىق ەلدەردى ازات ەتتى. ءبىراق اكەم ەشقاشان نەمىستەر تۋرالى ءبىر اۋىز ءسوز تەرىس پىكىر بىلدىرگەن ەمەس. نەمىستەرگە قاتىستى ءبىر عانا لەبىزى بولدى: «نەمىستەر مادەنيەتى جوعارى حالىق». ءبىزدىڭ وتباسىمىز مايسكيي اۋىلىندا تۇردى. وندا كوپتەگەن نەمىستەرمەن كورشى بولدىق. بۋشمان، گالينگەر، اكست، سايبەل جانە ت.ب. ولاردى رەنجىتۋ ويىمىزعا كىرىپ-شىقپايتىن. ءبىز باسقا دا نەمىستەر تۋرالى، ياعني انتيفاشيست ە.تەلماندار حاقىندا دا ءبىلىپ وستىك.
2. مەكتەپتەگى جىلدارى مەن ءۇشىن ەڭ قيىن نارسە سوعىس تۋرالى شىعارما جازۋ ەدى. ءبىراق كەڭەستىك مەكتەپتەردە ول كەڭ تاراعان تاقىرىپ بولدى. ونداي شىعارما قاتتى باعالاناتىن. اسىرەسە، ءتىرى ارداگەرلەردىڭ سوزدەرىن قاتىستىرساڭ، وندا ءتىپتى قاتىپ كەتەتىن. ال ءوزىڭنىڭ اكەڭنىڭ ەستەلىگىن جاريالاۋ – كەرەمەتتىڭ كەرەمەتى. مۇعالىمدەر وسىلاي دەپ تالاپ قويعاندى جاقسى كورەتىن. بۇل تاقىرىپقا دەندەي المادىم. ويتكەنى، اكەم ەشقاشان سوعىس تۋرالى ايتپايتىن. وقۋشىلار اكەسى قايدا، قاي جىلى سوعىسقانىن ايتۋى كەرەك. ال اكەم ءتىس جارمايتىن. سوعىستاعى قورقىنىشتى احۋالدى مەن كەيىندەۋ ءبىلدىم عوي. اكەم بالا-شاعاسىن سونداي زۇلماتتى ايتىپ، جۇرەكتەرىنە جارا سالعىسى كەلمەگەنىن كەش تۇسىندىك.
3. بالا كۇنىمدە ونىڭ وردەن-مەدالدارىن اقتاراتىنىم ەسىمدە قالىپ كەتىپتى. ولارمەن ويناعاندى جاقسى كورۋشى ەدىم. ماعان ءاربىرى قىزىقتى بولاتىن. اسىرەسە، قىزىل جۇلدىز وردەنى ادەمى كورىنەتىن.
4. ابدىكارىم قاباي ۇلى 17 جاسىندا سوعىسقا اتتانىپ، الماتىداعى ءۇش ايلىق كۋرستى لەيتەنانت دارەجەسىندە تامامداپ، 1946 جىلى دەموبيليزاسيالانعان.
ەسىمدە قالعان ءۇش ەپيزودتى ايتايىن. اتام قاباي سوعىسقا كەتىپ بارا جاتقان ابدىكارىم ۇلىنا اق باتاسىن بەرىپتى: «ەشتەڭە الما!» دەپتى.
1945 جىلى 9 مامىردان سوڭ اكەم مەن مايدانگەرلەر پويىزبەن ەلگە ورالىپ كەلە جاتقاندا، ورتا جولدا ولاردى شىعىس مايدانعا لاقتىرادى. ەلگە ەمەس، تاعى دا سوعىسقا بارا جاتقاندارىن ەستىگەن مايدانگەرلەردىڭ ءبىرازى پويىزدىڭ تەرەزەسىنەن سەكىرىپ كەتىپتى. ءبىر ادام تىگىن ماشىڭكەسىنىڭ ينەلەرىن تەرەزەدەن تاستاي سالىپتى. ءبىر بۋمادا مىڭ دانا بولادى ەكەن.
مەكتەپتەگى جىلدارى مەن ءۇشىن ەڭ قيىن نارسە سوعىس تۋرالى شىعارما جازۋ ەدى. ءبىراق كەڭەستىك مەكتەپتەردە ول كەڭ تاراعان تاقىرىپ بولدى. ونداي شىعارما قاتتى باعالاناتىن. اسىرەسە، ءتىرى ارداگەرلەردىڭ سوزدەرىن قاتىستىرساڭ، وندا ءتىپتى قاتىپ كەتەتىن. ال ءوزىڭنىڭ اكەڭنىڭ ەستەلىگىن جاريالاۋ – كەرەمەتتىڭ كەرەمەتى. مۇعالىمدەر وسىلاي دەپ تالاپ قويعاندى جاقسى كورەتىن. بۇل تاقىرىپقا دەندەي المادىم. ويتكەنى، اكەم ەشقاشان سوعىس تۋرالى ايتپايتىن. وقۋشىلار اكەسى قايدا، قاي جىلى سوعىسقانىن ايتۋى كەرەك. ال اكەم ءتىس جارمايتىن. سوعىستاعى قورقىنىشتى احۋالدى مەن كەيىندەۋ ءبىلدىم عوي. اكەم بالا-شاعاسىن سونداي زۇلماتتى ايتىپ، جۇرەكتەرىنە جارا سالعىسى كەلمەگەنىن كەش تۇسىندىك.
كەلەسى وقيعا اكەمنىڭ راسىندا دا ۇيگە قايتقان ساتىنەن. دالا. قويلى اۋىل. شوپانداردىڭ جايىلىمى ونداعان شاقىرىم جەرمەن بولىنەدى. ول زاماندا تەلەفون جوق. قاباي اتامىزدىڭ اۋىلىنان ونىڭ ءبىر تۋىسىنىڭ قاشارىنا دەيىن ۇزاق جەر بولادى. ول تۋىسى باقسى ەكەن. اينالاداعى ەل-جۇرت وعان قاتتى سەنەدى ەكەن. ەشقاشان قاتەلەسپەيدى ەكەن. 1946 جىلى سول باقسى ءوزىنىڭ ۇلىنا بىلاي دەيدى: «قابايدىڭ ۇيىنە جەت! قويىن سويا بەرسىن! تويعا دايارلىق قىلسىن! ەرتەڭ ۇلى مايداننان كەلەدى!» دەپتى. اتامىز دايىندالادى. ەرتەسىندە شىنىمەن اكەم مايداننان امان-ەسەن ورالىپتى.
5. بىردە اكەم: «مەن دۇرىس ءومىر ءسۇردىم!» دەپ ايتىپ قالدى. بۇل ءسوزدىڭ ءمانى زور ەدى. ەسىمە العان سايىن تەرەڭ ويعا تۇسەمىن. شىنىندا دا ونىڭ ءومىرى بىزگە ۇلگى. ول شىن ءسۇيىپ، انامىزعا قوسىلدى. انام ارشا سارسەن قىزى الدابەرگەنوۆا ەكەۋى ءتاتۋ-تاتتى ءومىر ءسۇردى. ولار سەگىز بالاسىنا تەرەڭ تاربيە بەردى. ءوسىردى، جەتكىزدى. ەل قاتارىنا قوستى. جاقسى ءبىلىم بەردى. كىتاپ وقۋدى ۇيرەتتى. ادام ومىرىندەگى كىتاپتىڭ زور ءرولىن سانامىزعا ءسىڭىردى. بايقاساق، وقىعان، توقىعان ادامنىڭ ءبارى «مەنى ادام ەتكەن – كىتاپ» دەپ تەگىننەن تەگىن ايتپاسا كەرەك.
اكەم قازاق پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىن وقىپ، بىتىرگەن. ستالين اتىنداعى ستيپەنديات بولدى. 1953 جىلى وقۋىن قىزىل ديپلوممەن تامامدادى. بىرنەشە جىل بۇرىن ءدال وسى وقۋ ورداسىندا ونىڭ نەمەرەسى قاراشاش سەرعازينا دا وقىپ، ءبىتىردى. مەن دە وسى ينستيتۋتتا جۇمىس ىستەيمىن.
اكەم ونەگەلى ۇستاز ەدى. ءوزىنىڭ ءپانىن تەرەڭ مەڭگەرگەن. ءوز جۇمىسىن جان-تانىمەن جاقسى كوردى. ءبىزدىڭ ۇيدە نەشە ءتۇرلى كارتالار كوپ بولدى. ۇلكەن-كىشى گلوبۋستار دا جەتىپ، ارتىلاتىن. مۇمكىن سودان دا شىعار، مەنىڭ گلوبۋستاردى جاقسى كورەتىنىم. ونىڭ شاكىرتتەرى ءالى كۇنگە دەيىن ەسكە الىپ، ۇيگە كەلىپ تۇرادى. اكەمنىڭ بەلگىلى ءبىر ەلدى بايانداپ تۇرعان ساتىندە ونى كارتادان كورسەتەتىنىن اڭگىمە ەتەمىز. قولىنداعى تاياعىمەن تاقتاداعى كارتادان كەز كەلگەن مەملەكەتتى كوزىن جۇمىپ تاۋىپ بەرەتىن.
قىستىڭ كۇنى. اكەم جۇمىستان ۇيگە كەلدى. ىشكە ەنگەندە كوزىلدىرىگى بۋ بولىپ كەتەدى. وسى بۋى ىشىندە كوزىلدىرىگىن ءسۇرتىپ تۇرعان اكەمنىڭ سۇلباسىن ۇنەمى ەسكە الامىن. بىزگە قاراپ جىميسا، وندا ساباعى جاقسى وتكەنى. دەرەۋ ءبىزدىڭ قالىمىزدى سۇراي باستايدى. بالانى وقىتقاندى، ادامدارعا پايداسىن تيگىزگەندى جاقسى كورەتىن. اۋىل ادامدارى قۇجات تولتىرا الماسا، ىلعي اكەمە كەلەتىن. وسى مىنەزى بالالارىنا جۇقتى.
2005 جىلعى مامىر ايى. اكەمنىڭ مەرەيتويى. ول الماگۇل دەگەن قىزىنىڭ قولىندا تۇرىپ جاتقان. الماگۇل وتباسىمەن ەكىباستۇز بەن پاۆلوداردىڭ اراسىنداعى اقسۋ قالاسىنىڭ ماڭايىنا جاڭا كوشكەن كەزى. ول اۋىلدىڭ اتىن ۇمىتىپ قالا بەرەمىز. پارامانوۆكا ما، سولاي شاماسى. مەرەيتوي قارساڭىندا بارا جاتىرمىز. سونداعى مەكتەپتىڭ اسحاناسىنا توي جاساپ جاتىر.
ءوزىمىز ارەڭ تاپقان اۋىلعا باسقا كىم كەلە قويار دەيسىڭ دەپ وتىرعانمىن كۇلىپ. كەلەسى كۇنى تۋرا 12-00-دە قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن قوناق دەگەن اعىلدى دەيسىز. مايسكيي اۋىلىنداعى مەكتەپ ۇجىمى تولىق كەلدى. شاكىرتتەرى، تۋىستارىمىز، جايعان داستارقانىمىز تارلىق ەتىپ، قوسىمشا ۇستەلدەر قويدىق. سول تويدان قالعان ەستەلىك بەينەتاسپانى كورە بەرگىم كەلەدى. ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلىن اكەم سول كىشكەنتاي اۋىلدا وتكىزدى. 2007 جىلى 16 جەلتوقساندا قايتىس بولدى. ءبىراق مايسكيي اۋىلىنداعى انامىزدىڭ جانىنا اكەلىپ، ارۋلاپ جەرلەدىك.
سوعىس ارداگەرى رەتىندە ول قالادان پاتەر الۋىنا بولار ەدى. وتباسى دا، بالالارى دا كوپ بولعان. ءبىراق مايسكيي اۋىلىنداعى ۇيىنەن باسقا ەشتەڭەسى بولمادى. قالادا تۇراتىن بالالارىنىڭ بىردە ءبىرىنىڭ قولىنا بارىپ تۇرعىسى كەلمەدى. ايتپەسە، الماتىدان دا، پاۆلوداردان دا پاتەر الۋعا قۇقى بولار ەدى. انامىز قايتىس بولعان سوڭ بالالارى اقسۋ قالاسىنان ءۇش بولمەلى پاتەر اپەردىك.
ءبىزدىڭ اكەلەرىمىزدىڭ زامانداستارى ازايىپ بارادى. ارداگەرلەر قاتارى سيرەپ كەلەدى. ول زاماننىڭ ادامدارىنا قاراساڭىز، قايتسەم دە ادام بالاسىنا پايدام تيەر دەگەن ماقساتپەن ءومىر سۇرەدى. وسى مىنەزدەرى بۇگىنگى ۇرپاققا ساباق بولسا ەكەن.
اكە، ءبىز ءسىزدى ەشقاشان ۇمىتپايمىز!
جۇلدىز ابدىكارىم قىزى قابايەۆا.
