– ءاليا توقتامىس قىزى، بۇگىندە ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىنا كوپتەگەن جاڭالىقتار ەنىپ جاتقانىن وقۋلىقتاردى اشىپ قاراعاندا كوزىمىز جەتىپ جاتادى. وسى وزگەرىستەردىڭ ءمانى مەن مازمۇنى جايىندا جانە ولاردىڭ مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ تانىم كوكجيەگىن كەڭەيتۋدەن قانشالىقتى ورىن الاتىنىن تالداپ ايتىپ بەرسەڭىز؟
– بۇگىندە ءبىزدىڭ كافەدرامىزدىڭ ماماندارى قازىرگى ءبىلىم مازمۇنىن جاڭارتۋ جاعدايىندا ءاربىر مەكتەپتەردە ءاربىر ءپان بويىنشا ءبىلىم باعدارلامالارىن ەنگىزۋ باعىتىندا جۇمىس ىستەپ جاتىر. بۇل رەتتە بىزدەر ءبىرىنشى كەزەكتە مەكتەپتەگى ۇستازدار قاۋىمىنىڭ ىس-تاجىريبەسىنە ماڭىزدى وزگەرىستەر ەنگىزىپ، ولاردىڭ بىلىكتىلىگىن شىڭداۋعا باسا ءمان بەرەمىز. بۇگىندە ءاربىر ءپان بويىنشا ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارى دايىندالىپ، جۇمىس ىستەپ جاتىر.
– قانشا ءپان بويىنشا ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارى دايىندالدى؟
– ءبىزدىڭ ينستيتۋت التى ءپان بويىنشا ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىن دايىندادى. ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارى مۇعالىمدەردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان. بۇل باعدارلامالاردى تاجىريبەلى ماماندار دايىنداعاننان كەيىن ونى ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى بەكىتەدى. سول بەكىتىلگەن باعدارلاما بويىنشا «ورلەۋ» پەداگوگيكالىق قىزمەتكەرلەردىڭ بىلىكتىلىگىن جەتىلدىرۋ ينستيتۋتى ۇستازداردى جيناپ، جاڭا باعدارلامانىڭ قىرى مەن سىرى جايىندا وقىتادى.
وسى رەتتە ءبىلىم بەرۋدىڭ مازمۇنىن جاڭعىرتۋ جاعدايىنداعى ءبىلىم باعدارلامالارىن 2016 جىلى نۇر-سۇلتان قالاسىنداعى «نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەبى» جانىنداعى «پەداگوگيكالىق شەبەرلىك ورتالىعى» دايىنداپ، ەلىمىزگە تاراتقان بولاتىن. وسى ورتالىقتىڭ تاراتقان ءبىلىم باعدارلامالارى قازىرگى تاڭدا مۇعالىمدەردىڭ بىلىكتىلىگىن كوتەرۋدە باستى شامشىراق بولىپ وتىر.
– وقۋ باعدارلامالارىنىڭ دا وزگەرگەنىن ايتىپ قالدىڭىز. سوندا جاڭا وقۋ باعدارلاماسىنىڭ بۇرىنعى ءداستۇرلى وقۋ باعدارلامالارىنان قانداي وزگەشەلىگى بار؟
– سۇراعىڭىز ورىندى. جاڭا وقۋ باعدارلاماسىنىڭ ءداستۇرلى وقۋ باعدارلامالاردان باستى ەرەكشەلىگى ۇستازدار وقۋشىلارعا ءبىلىم بەرىپ قانا قويمايدى، سونىمەن قاتار ولاردى فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋعا كۇش سالادى. ءداستۇرلى ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىندا وقۋشىلار تەك قانا ءبىلىم السا، جاڭا وقۋ باعدارلاماسىندا جاستار العان ءبىلىمىن ىس-تاجىريبە بارىسىندا پايدالانىپ كورەتىنىمەن ەرەكشەلەنەدى. بۇل رەتتە جاڭا وقۋلىقتار، مۇعالىمدەر ءۇشىن وقۋ-ادىستەمەلىك قۇرالدار جانە وقۋشىلارعا قاجەتتى ديداكتيكالىق قۇرالدار مەن وقۋ داپتەرلەرى دايىندالعان بولاتىن. قازىرگى تاڭدا ءبىلىم سالاسىندا بۇل وزگەرىستەر ءوز جەمىسىن بەرە باستادى.
وسى رەتتە وقۋلىقتى دايىنداعان عالىمدارىمىز وقۋشىلاردىڭ كوممۋنيكاتيۆتى داعدىلارىن دامىتۋعا باسا ءمان بەرىپ، ومىردەن العان ماتىندەردى ەنگىزگەنىن اتاپ ايتۋعا بولادى. وسىلايشا، وقۋشىلار ءبىلىم مازمۇنىن جاڭارتۋ جاعدايىندا يننوۆاسيالىق جانە اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى كۇندەلىكتى ومىردە پايدالانىپ، شىنايى ومىرگە سايكەس ءبىلىم الۋدا.
– ءاليا توقتامىس قىزى، بالالارعا ساباق بەرگەندە قانداي يننوۆاسيالىق، اقپاراتتىق تەحنولوگياعا سۇيەنەسىزدەر. وسىنى وقىرماندارىمىزعا قاراپايىم ءتىلىمىن ءتۇسىندىرىپ بەرسەڭىز؟
– اقپاراتتىق تەحنولوگيالار بويىنشا ايتاتىن بولساق، ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا ق ر ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى اسحات ايماعامبەتوۆتىڭ ەلىمىزدەگى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىن قاشىقتىقتان وقىتۋ جۇيەسىنە كوشىرۋ تۋراسىندا بۇيرىعى شىققانىن بىلەسىز. وسى كۇننەن باستاپ ءبىزدىڭ ينستيتۋت مۇعالىمدەردىڭ اقپاراتتىق قۇزىرەتتىلىگىن دامىتۋعا كۇش سالىپ جاتىرمىز. ياعني بىزدەر ۇستازدار قاۋىمىنا ارناپ Zoom، WhatsApp جۇيەسىندە قاشىقتان قالاي ءبىلىم بەرۋگە قاتىستى ۆەبينارلار ۇيىمداستىردىق. بۇدان باسقا سيفرلىق ءبىلىم بەرۋ رەسۋرسىندا ءار ءپان بويىنشا قاشىقتان وقىتۋدىڭ ونلاين ساباقتارىن دايىندادىق. قازىرگى تاڭدا «ورلەۋ» ينستيتۋتى ماماندارى دايىنداعان ساباقتاردىڭ سانى 5 مىڭنان اسىپ كەتتى. وسى ساباقتاردىڭ ءبارى ينستيتۋتتىڭ پورتالىنا ورنالاستىرىلعان. مۇعالىمدەر بۇل ساباقتاردى ەركىن پايدالانا الادى.
ايتالىق، ادەبيەت پانىنە ارنالعان ونلاين ساباقتا ءبىر تاقىرىپتى قالاي يگەرۋگە قاتىستى ادىس-تاسىلدەر بۇگە-شىگەسىنە دەيىن كورسەتىلگەن. ءبىرىنشى كەزەكتە وقۋشىلار بەلگىلەنگەن تاقىرىپتى دجيگسو ءادىسى بويىنشا وقىپ شىعادى. سودان كەيىن تاقىرىپتاعى ءماتىن بويىنشا وقۋشىلار سۇراقتار قۇراستىرىپ، وعان جاۋاپ بەرەدى. بۇدان كەيىن وقۋشىلار «بلۋم تاكسونومياسى» بويىنشا ماتىندەگى كەيىپكەرلەردى انىقتاپ، ولارعا مىنەزدەمە بەرەدى.
– كەشىرىڭىز، ءسوزىڭىزدى بولەيىن، «بلۋم تاكسونومياسى» دەگەن نە؟
– بەندجامين بلۋم – امەريكالىق وقىتۋ ادىستەمەسىنىڭ پسيحولوگى، بلۋم تاكسونومياسىنىڭ اۆتورى. ول «بلۋم تاكسونومياسى» اتتى كىتابىندا ءوز تەورياسىن دامىتىپ، ول 1956 جىلى «بلۋم تاكسونومياسى» سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدىڭ يەرارحيالىق مودەلىن ويلاپ تاپتى.
بلۋم جۇيەسى ارقىلى ۋاقىتتى ءتيىمدى پايدالانا وتىرىپ قولدانۋعا جانە ساپالى ءبىلىم مەن وقۋشىلاردىڭ ءوزىن-وزى باعالاۋعا قول جەتكىزۋىنە مۇمكىندىك تۋادى. «بلۋم تاكسونومياسى» التى ويلاۋ دەڭگەيلەرىمەن كورسەتىلەدى. ولار – ءبىلۋ، ءتۇسىنۋ، قولدانۋ، تالداۋ، جيناقتاۋ جانە باعالاۋ. وسى ءادىس ارقىلى بىزدەر ءبىلىم مازمۇنىن جاڭارتۋ جاعدايىندا وقۋشىلاردىڭ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك الامىز.
وسىعان دەيىنگى ءداستۇرلى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى بويىنشا وقۋشىلارىمىز ءبىلۋ جانە ءتۇسىنۋ دەڭگەيىندە ءبىلىپ الىپ كەلگەن ەدى. ول اقپاراتتىق تەحنولوگيا دامىعان قازىرگى زاماندا ازدىق ەتەدى. سول سەبەپتى ءقازىر وقۋشىلارىمىزعا ءبىلىم بەرۋدە «بلۋم تاكسونومياسىن» قولدانىپ، كەشەندى ءبىلىم بەرىپ جاتقان جايىمىز بار.
– اتا-انالار ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى وسىنداي ادىس-تاسىلدەردى تۇسىنبەي، ءبىراز سىن ايتاتىنى جاسىرىن ەمەس. بۇنى قالاي قابىلدايسىزدار؟
– ارينە، كەز كەلگەن جاڭا دۇنيەنىڭ ورتاعا ءسىڭىسىپ كەتۋى قيىن. سوندىقتان اتا-انالاردىڭ سىندارىنا تۇسىنىستىكپەن قاراۋعا تىرىسامىز. ال ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭا جۇيەلەرى بولاشاق ۇرپاقتىڭ ساۋاتتى، باسەكەگە قابىلەتتى بولۋى ءۇشىن اسا قاجەت.
ءبىر سىنىپتا جيىرمانىڭ ۇستىندە بالا ءبىلىم الاتىنى بەلگىلى. ولاردىڭ وقۋ ۇلگەرىمى، تاقىرىپتى ءتۇسىنۋى ءتۇرلى دەڭگەيدە بولادى. ءداستۇرلى ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسى بويىنشا بالالار ساباقتى ءبىلىپ، ءتۇسىنىپ قانا كەلدى. وسىلايشا، بىزدەر وقۋشىلاردىڭ قولدانۋ، تالداۋ، جيناقتاۋ جانە باعالاۋ سىندى قاسيەتتەرىن دامىتا المادىق. جاڭا مازمۇنداعى ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسى وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرىپ، بالالاردىڭ كەڭ ويلاۋىنا مۇمكىندىك تۋعىزىپ وتىر. بۇگىندە ۇستازدار قاۋىمى وقۋشىلاردىڭ سىني تۇرعىسىنان ويلاۋ جۇيەسىن دامىتۋعا باسا ءمان بەرىپ وتىر. اتا-انالار وسى جايتتى ءتۇسىنۋى كەرەك.
– جاڭارتىلعان وقۋ مازمۇنى جاعدايىنداعى ءبىلىم باعدارلاماسى ءاربىر وقۋشىعا جەكە تۇلعا رەتىندە قاراۋدى كوزدەيتىن بولىپ تۇر عوي؟
– ارينە. ءمۇعالىم سىنىپتاعى ءاربىر وقۋشىنىڭ تالانتىن اشۋ ءۇشىن «ورلەۋ» ينستيتۋتى دايىنداعىن ءبىلىم باعدارلامالارى بويىنشا بىلىكتىلىگىن كوتەرۋى كەرەك. سول كەزدە ولار كوزدەگەن ماقساتتارىنا قول جەتكىزەدى.
– جاڭا ءبىلىم باعدارلاماسىنىڭ قولدانىسقا ەنىپ، جاڭا زاماننىڭ ۇستازدارىن دايىنداۋ ءىسىنىڭ قولعا الىنعانىنا بەس جىلدان اسىپتى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا الماتى قالاسى بويىنشا قانشا ءمۇعالىمنىڭ بىلىكتىلىگىن كوتەردىڭىزدەر؟
– بۇل سۇراعىڭىزعا ينستيتۋتىمىزدىڭ اكادەميالىق بولىمىنەن ناقتى جاۋاپ الۋعا بولادى. بۇگىندە ءبىزدىڭ ينستيتۋت جىل سايىن ەكى مىڭنان استام ءمۇعالىمنىڭ بىلىكتىلىگىن كوتەرەدى. وسىدان قاراپ-اق بەس جىل ىشىندە ون مىڭنان استام ءمۇعالىمنىڭ بىلىكتىلىگىن كوتەردىك دەپ نىق سەنىممەن ايتۋعا بولادى. جالپى، الماتى قالاسىندا 17-18 مىڭداي ءمۇعالىم بار. قازىرگى تاڭدا ءبىزدىڭ ينستيتۋت ولارمەن تىعىز جۇمىس ىستەۋدە.
– بىلىكتىلىگىن جەتىلدىرىپ، بالالارعا ساپالى ءبىلىم بەرۋگە بەت بۇرعان مۇعالىمدەر ماتەريالدىق تۇرعىدان قانداي دا ءبىر قولداۋلارعا قول جەتكىزە الا ما؟
– ارينە. ءوزىنىڭ بىلىكتىلىگىن كوتەرگەن مۇعالىمدەرگە ءقازىر ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى «پەداگوگ مارتەبەسى» زاڭى اياسىندا بارىنشا قولداۋ كورسەتىپ وتىر. قازىرگى تاڭدا ءتورت كاتەگوريا بويىنشا بىلىكتىلىگىن كوتەرگەن شەبەر مۇعالىمدەردىڭ ايلىعى 300-400 مىڭ تەڭگەنى قۇرايدى. بۇل ءوزىن-وزى دامىتۋعا بەت بۇرعان مۇعالىمدەر ءۇشىن ۇلكەن قولداۋ دەپ ەسەپتەيمىن.
– ءاليا حانىم، بۇگىندە تاياق لاقتىرساڭىز مۇعالىمدەردىڭ بىلىكتىلىگىن كوتەرۋ ورتالىقتارىنا بارىپ تيەدى. وسىنشاما ورتالىق بىزگە قاجەت پە؟ مۇنداي ورتالىقتار ءبىلىم ساپاسىنىڭ قۇلدىراۋىنا كەسىرىن تيگىزىپ وتىرعان جوق پا؟
– سۇراعىڭىز وتە ورىندى. قازىرگى تاڭدا ۇستازداردىڭ بىلىكتىلىگىن جەتىلدىرۋ ورتالىقتارى جاڭبىردان كەيىنگى ساڭىراۋقۇلاق سەكىلدى قاپتاپ كەتتى. مەنىڭشە، ولاردىڭ كوزدەگەن ماقساتى – اقشا تابۋ. ولار ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ اياعىنا تۇساۋ سالىپ وتىر دەپ ەسەپتەيمىن.
ءيا، نارىق زاماندا ءار سالادا باسەكە بولۋى كەرەك ەكەنىن تۇسىنەمىز. ءبىراق مۇنداي ءالجۋاز ورتالىقتار «ورلەۋ» سىندى 60 جىلدىق تاريحى بار پەداگوگيكالىق قىزمەتكەرلەردىڭ بىلىكتىلىگىن جەتىلدىرۋ ينستيتۋتىمەن باسەكەگە تۇسە المايدى. اڭگىمە اراسىندا ونلاين وقۋ كەزىندە ءبىزدىڭ ماماندار 5 مىڭنان استام بەينەساباقتار ءتۇسىرىپ، پورتالعا ورنالاستىرعانىن ايتتىم عوي. وسىنداي اۋقىمدى جۇمىستى بىزدەن باسقا ەشقانداي ورتالىق ىسكە اسىرعان جوق. سوندىقتان ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى قاپتاعان ورتالىقتاردىڭ جۇمىسىن ۇيلەستىرۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. الداعى ۋاقىتتا بۇعان دا كەزەك كەلەتىنىنە سەنىمدىمىن.
– اڭگىمەڭىزگە راقمەت!
سۇحباتتاسقان نۇرلان جۇماحان
