وسىعان وراي «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلامالىق ماقالاسىندا ەلىمىز بەن جەرىمىزدى، تاريحي مول مۇرالارىمىزدى ساقتاپ قانا قويماي، كەلەشەك ۇرپاق كادەسىنە جاراتۋ، سونىمەن بىرگە بۇكىل الەمگە تانىتۋ ماقساتىندا «تۋعان جەر» باعدارلاماسىن قولعا الۋ قاجەتتىگىن ۇسىنعان بولاتىن.
«قاسيەتتى قازاقستان» باعدارلاماسى اياسىندا الماتى وبلىسىنىڭ ىشكى ساياسات باسقارماسىنىڭ ۇيىتقى بولۋىمەن وڭتۇستىك جانە باتىس قازاقستان وڭىرلەرىنىڭ كيەلى جەرلەرىمەن تانىسىپ قايتتى. رەسپۋبليكالىق بلوگ تۋر قورىتىندىسى تۋرالى الماتى وبلىسىنىڭ وڭىرلىك كوممۋنيكاسيالار الاڭىندا جەتىسۋ جۋرناليستەرى بايانداپ بەردى.
– بۇنداي ءىس-ساپار الماتى وبلىسىندا العاش رەت ۇيىمداستىرىلىپ وتىر، ناتيجە جىگەرلى. ءبىزدىڭ باستى ماقساتىمىز – ىشكى ءتۋريزمدى جەتىلدىرۋ مەن قاتار جاڭعىرۋ جولىندا بابالاردان ميراس بولىپ، قانىمىزعا سىڭگەن، بۇگىندە تامىرىمىزدا بۇلكىلدەپ جاتقان ىزگى قاسيەتتەرىمىزدى قايتا تۇلەتۋ. بولاشاقتا جۋرناليستەرىمىزدىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدە دامۋى ءۇشىن تمد ەلدەرىنە، ونىڭ ىشىندە رەسەي، وزبەكستان، بەلارۋسيا، ۋكراينا سياقتى مەملەكەتتەرىنە جىبەرىپ، اقش، فرانسيا، كاتار، جاپون سياقتى كورشى ەلدەردىڭ مەديافورۋمدارىنا قاتىسىپ، تاجىريبە الماسۋىنا مۇمكىن جاساۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز، – دەدى كونسالتينگ ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى ەلدار ساپاروۆ.
8 ادامنان قۇرالعان ەكى توپ قۇرامىندا «وگني الاتاۋ» جانە «جەتىسۋ» گازەتتەرى، «جەتىسۋ» وبلىستىق تەلەارناسىنىڭ جانە قالالىق «تالدىقورعان» گازەتىنىڭ تىلشىلەرى بولدى. العاشقى توپ وڭتۇستىك قازاقستان ءوڭىرىنىڭ شىمكەنت، تاراز، تۇركىستان، قىزىلوردا قالالارىن ارالاپ، اڭىزعا تولى جەرلەرىمەن تانىستى.
– تۋعان ەلدىڭ تاريحىن وقۋلىقتان وقىپ، ال تاريحي ورىنداردى كوزبەن كورۋدىڭ اسەرىبىر باسقا. بۇعان ءبىز بلوگ-تۋر كەزىندە سەنىمدى بولدىق. تۇركىستان وبلىسىنداعى كونە قورعاندارىمەن، ەجەلگى ەلدىمەكەندەردىڭ قيراعان ورىندارىمەن، قامالدار، كەسەنەلەر جانە كونە قالا ورىندارى سياقتى تاريحي ەسكەرتكىشتەرىمەن تانىمال. العاشقى كۇنى شىمكەنتتىڭ كورنەكتى ورىندارىنىڭ ءبىرى بايدىبەك بي ەسكەرتكىشىنە باردىق. ەسكەرتكىشى ەلىمىزدىڭ ەڭ بيىك ەسكەرتكىشتەرىنىڭ ءبىرى. كاسىپكەرلەر بۇل ەسكەرتكىشتى ورناتۋعا25 ميلليون تەڭگە قاراجات بولگەن ەكەن. كەلەسى ەرەكشە ەستە قالارلىق ورىنداردىڭ ءبىرى ءوزىنىڭ دانىشپاندىعىمەن ايگىلى بولعان دومالاق انا مازارى. حالىق اۋزىنداعى اڭىز بويىنشا ول ءوزىنىڭ قايتىس بولار الدىندا جاقىندارىنا «مەنى بايدىبەكتىڭ قاسىنا جەرلەيمىن دەپ قينالماڭدار. اق تۇيەنى اكەلىپ، وعان مەنىڭ سۇيەكتەرىمدى ارتىڭدار دا، سول تۇيەنىڭ ىزىمەن ءجۇرىپ وتىرىڭدار. تۇيە قاي جەرگە تىزەسىن بۇكسە، مەنى سول جەرگە جەرلەڭدەر» دەپ امانات ەتكەن. بۇگىندە كەسەنەنىڭ ماڭايى كوپتەگەن اعاش پەن گۇلگە كومكەرىلگەن. سول جاق قاتاردا ورنالاسقان توعايلى القاپقا سارا الپىس قىزى ارنايى اعاش وتىرعىزىپ، ول جەردى «انالار اللەياسى» دەپ اتاعان ەكەن. سونداي-اق اقمەشىت، اقساققىز، سىعاناق، قوجا احمەت ياسساۋي، ءايشا-بيبى، ارىستان باب، اقسۋ جاباعىلى سياقتى كەسەنەلەردى ارالادىق، – دەيدى «وگني الاتاۋ» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى شولپان جۇماعۇلوۆا.
بۇگىندە وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىن ونىڭ ەرەكشە گەوگرافيالىق ورنالاسۋىنا، وزگەشە تابيعاتىنا جانە باي تاريحىنا بايلانىستى قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك قاقپاسى، بىرەگەي كونە ەسكەرتكىشتەر ولكەسى دەپ اتايدى.
– قازاقتىڭ شىرايلى، مۇنايلى ولكەسى تاريحي مۇراعا باي عانا ەمەس، سونىمەن قاتار قوناقجاي ەكەن. بۇل ايماق ساياحاتتاپ كەلۋشىلەرگە ءالى تالاي تاڭداي قاقتىرارى ءسوزسىز، – دەيدى باتىس قازاقستان ايماعىن ارالاپ كەلگەن وبلىستىق «جەتىسۋ» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ريشاد تۇرعانباي.
– قازاقستاننىڭ قاي قالاسى بولماسا دا كيەلى. ونىڭ ءوزىنىڭ تاريحى بار. ءبىز باتىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اقتاۋ، اتىراۋ، ورال، اقتوبە سياقتى ءتورت قالاسىندا بولىپ قايتتىق. ماڭعىستاۋ وبلىسىندا 362 اۋليە جەر بار. ونىڭ بارلىعىن تۇگەندەمەسەكتە، باسىن كوپشىلىگىن ارالاپ شىقتىق. كوز قۋانارلىق، كوڭىلگە مەدەت تۇتاتىن جەرلەر كوپ. سونىڭ ءبىرى – بەكەت اتا. وسى ۋاقىتقا دەيىن ول كىسىنى اۋليە ادام رەتىندە تانىپ كەلدىك، شىن مانىندە ول كىسىنىڭ ءدىني ساۋاتتى، حالىقتى ساۋاتتاندىرۋ جۇمىسىمەن اينالىسقانىڭ، ءبىر ءوزى ءتورت مەشىت اشقانىن سول جەرگە بارعاندا بىلدىك. ول مەشىتتەردىڭ بارلىعى ءقازىر كورىپ جۇرگەن مەشىتتەر سياقتى ەمەس، جەراستى مەشىتتەر. ونىڭ قۇرىلىسى، ارحيتەكتۋرالىق جاعدايى، ورنالاسقان جەرى بارلىعى ادامدى قىزىقتىرادى.
تاڭعالارلىڭى ءبىر اعاش جوق، ءشول دالا، ال سول ءشول دالانىڭ ىشىندە ءبىر كىشكەنتاي شۇرايلى جەرگە مەشىتتەر ورنالاستىرعان. ونىڭ ماڭايىندا قۇدىق بار. ول قۇدىقتان شىعىپ جاتقان سۋ ءمولدىر، تازا جانە ىشۋگە جارامدى. اۋليەلىگى سونىسىمەن ەرەكشەلەنەدى. ودان كەيىن ءوزىمدى تاڭعالدىرعان كوركەمباي مەشىتى. قۇرىلىسى وتە قىزىق. ءتورتبۇرىشتى تاستان قالانعان. سول مەشىتتىڭ ىشىندە ءبىر ساناعاندا 28، ەندىگى بىردە 32 بولمە بار. ماماندار 22 بولمە بار دەگەن توقتامعا كەلىپتى. ونىڭ توبەسىندە 36 كۇمبەزى بار.18ء-ى ۇلكەن قالعانى كىشى. بولمەلەرى بىر-بىرىنە جالعاسقان مەشىتتىن ءدال ورتاڭعى بولمەسىندە يمامدارى وتىرعان. سول جەردە وتىرىپ ۋاعىزىن ايتىپ، نامازىن وقىعان. قىزىعى سول قالعان 22 بولمەگە داۋسى انىق ەستىلگەن.
ورال قالاسىنداعى تاريحي-ولكەتانۋ مۇراجايىنا بارىپ قىزىقتى اقپارات الدىق. ەڭ قىزىقتىرعانى بانك، XIV-XV عاسىرلاردىڭ اياعىندا جاڭگىر حاننىڭ قارجى سالاسىنا كوڭىل بولگەندىگى، قازاقستاندا ەڭ العاش بانكتىڭ اشىلعاندىعى، ءدارىحانا، قىزدار ۋچيليششەسى، مونشانىڭ سالىنۋى جاڭگىر حاننىڭ ساۋاتتىلىققا كوڭىل ءبولىپ، وتىرىقشىلىققا يكەمدەپ، بولاشاقتى بولجاي بىلەتىن حان ەكەنىن سول جەردەن بىلدىك. ارالاعان جەرلەرىمىز وتە كوپ، تاريحى دا ەرەكشە، – دەدە شاراعا قاتىسۋشىلار.
الداعى ۋاقىتتا كورگەن جەرلەرىمىزدەن ۇلكەن دۇنيەلەر جازىلىپ، جارىق كورەتىن بولادى. «الىستان التى جاسار بالا كەلسە، الپىستاعى قاريا سالەم بەرەر» دەپ جەتىسۋدان بارعان بىزدەردىڭ جاستىعىمىزعا قاراماستان قۇرمەت-قوشەمەتتەرىن كورسەتىپ، ۋاقىتپەن ساناسپاستان قۇشاق جايا قارسى العان سول ايماقتىڭ باسشىلارىنا، ءبىزدىڭ كيەلى وڭىرلەردى ارالاتىپ، رۋحاني ازىق الىپ، تۇپكى تاريحىمىزبەن تانىسۋىمىزعا سەپتىگىن تيگىزگەن «الماتى وبلىسىنىڭ ىشكى ساياسات باسقارماسىنا» العىسىمىزدى بىلدىرەمىز» دەيدى بلوگ تۋر قاتىسۋشىلارى.
بالجان جۇمانبەكوۆا، الماتى وبلىسى.
