سونىڭ ءبىرى – «داۋلەت بەكەت» شارۋا قوجالىعى. قوجالىق 28 مىڭ گەكتار جەردى الىپ جاتىر. مۇندا مالداردى باپتاپ، قاراۋعا ارنالعان 20 قورا بار. وندىرىستەگى تۇيە تۇقىمنىڭ كوبىن تۇرىكپەننىڭ «ارۋاناسى» مەن قازاقتىڭ «باقتريا» تۇقىمدارى قۇرايدى. بۇگىندە الماتى وبلىسى تۇيە سانىنان الەم بويىنشا ەكىنشى ورىندا. ال ءوز ەلىمىزدە ونىڭ الدىنا تۇسەتىن ەشكىم جوق.
قوجالىق باسشىسى سىدىق داۋلەتوۆ اتا كاسىپتى دامىتىپ، ەلىمىزدىڭ مال شارۋاشىلىعىنىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسىپ جۇرگەن جانداردىڭ ءبىرى. بالا كۇنىندە قىرىق تۇيەم بولسا دەپ ارمانداعان ول، ءقازىر الدىنا سالعان 5000 مىڭ تۇيەنىڭ يەسى.
ول وزبەكستان ەلىنىڭ قاراقالپاقستان اۆتونومياسىندا تۋىپ، وسكەن. 90-جىلدارى اكەم «بالام، ەلگە بارايىق» دەگەن سوڭ ەلگە كوشىپ كەلىپ، ءۇي الدىق. اكەم تەك تۇيە ءسۇتىنىڭ جوقتىعىنا ۇيرەنە المادى، شۇبات بولماسا، قايتاتىنىن ايتقان. سىدىق اعامىز ەلگە كەلگەن جىلى جول جوندەيتىن كومپانيادا دانەكەرلەۋشى بولىپ ىستەپ، تۇيە الۋعا قاراجاتى دا بولماعان.
– 1993 جىلى جۇمىستا قىسقارتۋ بولدى. ءۇش بالام، اكە-شەشەم بار. سوسىن قولدان كەلەتىنى – تاماق جاساۋ. ايەلىم ەكەۋمىز تاڭعى تورتتە تۇرىپ، مانتى جاساپ، بازارعا اپارىپ ساتاتىنبىز. ادام كاسىپ ىستەپ، ەڭبەك اقىسىن السا ول شارشامايدى. سونداعى ماقسات – اكەمە تۇيە الىپ بەرۋ. ءسويتىپ 1995 جىلى اكەم ءۇشىن ءبىر تۇيە ساتىپ الدىم. كوزىمدى اشقالى بىلەتىنىم، اكە-شەشەمنىڭ قوراسىندا ءۇش-تورت تۇيەسى بولاتىن. ەگەمەندىك الىپ، نارىقتىق ەكونوميكاعا شىققاندا «40 تۇيەم بولسا، جامان بولماسپىن» دەگەن وي كەلگەن-دى. ول قولىمنان كەلەتىن ءىس. بالا كۇنىمنەن تۇيە كورىپ، قاسىندا ويناپ وسكەنمىن ءارى اتا كاسىپ. مەن اينالىسپاعاندا كىم اينالىسادى؟ بارىمىزگە بىردەي قالادا جۇمىس جوق. اكە-شەشەم سول ءۇش-تورت تۇيەمەن ءبىزدى ءوسىردى، وقىتتى. قازاقتىڭ ءتورت تۇلىگىن ءبولىپ-جارۋعا بولمايدى. ءبىراق تۇيە شارۋاشىلىعى وزىمە جاقىن. ءبارى دە وسىلاي باستالدى. اكەم ءۇش-تورت تۇيە بولعانىن كورىپ كەتتى. «وسى تۇيەدەن ايىرىلما، ودان جامان بولمايسىڭ» دەپ باتاسىن بەردى، – دەيدى قوجالىق يەسى.
تۇيەنىڭ پايداسىن جۇرت ەندى ءتۇسىنىپ كەلە جاتىر. سەبەبى ءبىزدىڭ اعزامىز سۇتكە جاقىن. سوندىقتان ونىڭ كەلەشەگى زور. مىسالى، كورشى قىتايدا تۇيە ءسۇتى 8 مىڭ تەڭگەنى، ەۋروپادا 12-15 مىڭ تەڭگەنى قۇرايدى. ال بىزدە 500 تەڭگە. حالقىمىز وسى ءنارلى تۇيەنىڭ نەمەسە بيەنىڭ ءسۇتىن ءىشىپ وسسە، ۇرپاقتارىمىز «ەلىم، جەرىم» دەپ وسەر ما ەدى؟
بۇگىندە سەرىكتەستىك ۇجىمى شۇباتپەن قاتار تۇيەنىڭ ەتىن دە، ءجۇنىن دە كادەگە جاراتۋدا. ءقازىر شۇباتتىڭ «جاقسارتىلعان» جانە «بيو» دەپ اتالاتىن ەكى ءتۇرىن شىعارىپ وتىر. بۇل ءونىم 2013 جىل 1 ماۋسىمنان باستاپ مەملەكەتتىك ستاندارتقا يە بولىپ، قازاق تاماق اكادەمياسى تاراپىنان ماقۇلدانىپ، سەرتيفيكاتتالعان. شۇبات يزرايلدىك شاعىن تەحنولوگيا ارقىلى قۇيىلادى. كۇنىنە 5 توننا پايدالى سۋسىن وندىرىلەدى، ونىڭ ساقتالۋى 60 كۇن. ەڭ باستىسى، ەشقانداي كونسەرۆانتسىز جانە باسقا دا قوسپاسىز، تازا تابيعي قالپىندا جاسالادى. ءبىر كۇندە تۇيەلەردەن 3950 ليتر شۇبات ساۋىلادى. مۇنى جىلعا شاققاندا 1 441 750 ليتر تۇيە ءسۇتى ساۋىلادى ەكەن.
ال «قۇرت» پەن «بالقايماق» جاڭا ءونىم بولىپ سانالادى. جاڭا ونىمدەردى شىعارۋ قوسىمشا جۇمىس ورنىن اشۋعا مۇمكىندىك تۋعىزعان. ءقازىر شارۋاشىلىقتا شامامەن 300-گە جۋىق ادام ەڭبەكتەنەدى. الماتى قالاسىندا جانە قاراساي، ىلە اۋداندارىندا، وبلىس ورتالىعى – تالدىقورعان قالاسىندا شۇباتحانالار دا اشىلعان. اتالعان ونىمدەر قازاقستاننىڭ ءار وبلىسىمەن ءىرى قالالاردىڭ ساۋدا ورتالىقتارىندا جانە شەتەلدەردە دە ساتىلۋدا.
سىدىق ءابۋ ۇلى جاي عانا كاسىپكەر ەمەس. ول – اۋىلشارۋاشىلىق عىلىمىنىڭ كانديداتى. دوكتورلىق ديسسەرتاسياسىن قورعاۋعا دايىندىق ۇستىندە.
بولاشاقتاعى ماقساتى – قازاق جەرىندە ءالى ءوز دەڭگەيىندە زەرتتەلمەي جاتقان تۇيە شارۋاشىلىعىن زەرتتەپ، اكادەميك اتانۋ. وسى سالا بويىنشا زەرتتەۋ ينستيتۋتىن اشۋ. «شۇبات كەلەشەكتە قازاقتىڭ الەمدىك دەڭگەيدەگى برەندىنە اينالۋى ابدەن مۇمكىن. قازاقتىڭ كەڭ ساحاراسىندا تۇيە شارۋاشىلىعى كوپتەپ اشىلۋ ءتيىس. شۇبات بالالاردىڭ ىشكى ىشەك اۋرۋلارىنا قارسى ەم. يممۋنيتەتىن كوتەرىپ، بويىنا قۋات بەرەدى»، – دەيدى سىدىق ءابۋ ۇلى.
جارتى عاسىردى ەرەن ەڭبەگىمەن، ۇلكەن قاجىر-قايراتىمەن باعىندىرعان سىدىق مىرزانىڭ شىعار بيىگى، الار اسۋى ءالى الدا.
بالجان قايرات قىزى، الماتى وبلىسى
