قازاقستاندا اەس سالۋعا قۇلشىنىپ وتىرعان رەسەي بۇعان ارگۋمەنت رەتىندە: “ەسەسىنە اۋا تازارادى. ەكولوگيالىق احۋال تۇزەلەدى. كومىر جاعىپ، كۇننىڭ كوزىن كوك ءتۇتىن تۇمشالامايدى. بالامالى قۋات كوزى پايدا بولادى، تازا اۋامەن تىنىستاپ، تازا ەنەرگياعا قارىق بولاسىزدار”، – دەگەندى العا تارتۋدا.
تۇنەۋكۇنى كومسومولكاعا سۇحبات بەرگەن رەسەيدىڭ قازاقستانداعى ەلشىسى الەكسەي بورودوۆكين دە جۇرتتى سوعان سەندىرۋگە تىرىسقان-تۇعىن:
“روساتوم زاۋىتتىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن ەكولوگيالىق تازالىعىنا كەپىلدىك بەرە وتىرىپ، بۇل جوبانى قابىلداۋعا دايىن. ورىس اتومى تۋرالى فوبيالاردىڭ شىندىققا جاناسپايتىنىن اتاپ وتكىم كەلەدى. رەسەيلىك اەس-تاردا قولدانىلاتىن ەڭ زاماناۋي تەحنولوگيالار قۇرىلىس كەزىندە دە، وسى وبەكتىلەردى پايدالانۋ كەزىندە دە ءقاۋىپتىڭ بولماۋىن قامتاماسىز ەتەدى. سونىمەن قاتار، اەس جوباسى ەلەكتر ەنەرگياسىنان باسقا قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ كوپتەگەن سالالارىنا سەرپىن بەرەدى، بىلىكتى جۇمىس ورىندارىن اشادى جانە يادرولىق فيزيكا سالاسىنداعى جوعارى ءبىلىم ساپاسىن ارتتىرادى،- دەپتى رەسەي ەلشىسى.
الايدا ماسكەۋدىڭ ورتا ازياعا قاتىستى قۋلىق-سۇمدىقتارىن كۇنى بۇرىن سەزەتىن اقش: “رەسەيدىڭ قورشاعان ورتاعا جانى اشىپ وتىرعانى شامالى”، – دەيدى.
امەريكاداعى يادرو قارۋىنىڭ تارالۋىن زەرتتەيتىن عىلىمي ورتالىقتىڭ ساراپشىسى مارگاريتا پول مۇنى كرەملدىڭ كەزەكتى ساياسي جوباسى دەپ سانايدى.
ونىڭ ويىنشا اەس سالۋ ارقىلى كرەمل ورتا ازياداعى “گەوساياسي اكتيۆتەرىنىڭ” سانىن ارتتىرا تۇسەدى.
“قازاقستان اەس سالىپ قانا قويماي، وعان سەرۆيستىك قىزمەت كورسەتەتىن رەسەيدىڭ قاس-قاباعىن باعىپ، الداعى 30-40 جىلعا ءجىپسىز بايلانادى. كرەمل ايماقتان ايىرىلىپ قالماۋدىڭ ءتۇرلى جولدارىن ىزدەپ، الاسۇرىپ ءجۇر. سونىڭ ءبىرى - اتوم ەلەكتر ستانسياسىن سالۋ. بۇل جوبانىڭ ساياسي ءموتيۆى بار”، – دەيدى ول.
ەكولوگ ازاماتحان ءامىرتاي دا وسى ويدا.
"اەس سالۋ رەسەي ءۇشىن وتە ءتيىمدى.رەسەي سول ارقىلى قازاقستاندى باقىلاي الادى. بۇل دا ءبىر اسكەري ورىنعا اينالادى دەۋگە بولادى. جانە بۇل رەسەيگە كوممەرسيالىق جاعىنان وتە ءتيىمدى. ويتكەنى، سول ءۇشىن قازاقستان ولارعا اقشا تولەيدى. ولاردىڭ بيزنەس كومپانيالارى سول ارقىلى اقشا تابادى. ول رەسەيلىك وليگارحتار مەن مەملەكەتتىك دۋماداعى، كرەملدەگى لوببيستەرگە پايدا اكەلەدى"، – دەيدى ول.
...
رەسەيدىڭ اەس سالۋ تۋرالى ۇسىنىسى قوعام تاراپىنان تەگەۋرىندى قارسىلىققا تاپ بولدى. سونىڭ ىشىندە ءقازاقتىلدى اۋديتوريا بيلىكتەن بۇل ماسەلەگە قاتىستى ۇزىلدى-كەسىلدى جاۋاپ بەرۋدى تالاپ ەتۋدە.
ساياساتكەر مۇحتار تايجاننىڭ پىكىرىنشە، ءبىزدىڭ بيلىك “كونبەيدى دە، كونبەيمىن دەمەيدى دە”.
ونىڭ پىكىرىنشە رەسەي تاراپى سالامىز دەپ سايلانىپ وتىرعان اەس-تە جارىلىس بولسا، ءححى عاسىرداعى ەڭ ۇلكەن تراگەديا وسى بولادى.
- رەسەيدىڭ بىردە ءبىر اتوم ەلەكتر ستانسياسىن قازاقستانعا كىرگىزبەۋ كەرەك! چەرنوبىلدەگىدەي ءبىر جارىلىس بولسا، قازاقستاندا XXI عاسىرداعى ەڭ ۇلكەن تراگەديا بولادى. مۇنىڭ شىعىنى اشارشىلىق اپاتىنان دا زور بولۋى مۇمكىن.
بۇل ماسەلەگە - تاۋلارداعى دەمالىس ورىندارى مەن دارەتحانالارعا بارۋعا ۇزىلدى-كەسىلدى قارسى بولىپ جۇرگەن «ەكولوگتارىمىز» نە ايتار ەكەن؟ ولاردىڭ دا تەگەۋرىندى قارسىلىقتارىن كۇتەمىز…”، – دەيدى تايجان.
…
ال اقش ساراپشىسى الداعى جىلدارى رەسەيدىڭ نازارى ورتا ازياعا اۋىپ، ۋىستان شىعىپ بارا جاتقان ايماقتى ءوز ىقپالىنا قايتارۋ ءۇشىن جانتالاسادى دەيدى.
“قىرىمدى وتارلاعاننان كەيىن سانكسياعا ۇرىنىپ، جالپاق الەمنەن وقشاۋلانعان كرەمل اقش پەن باتىستا كەتكەن كەگىن ورتا ازيادان الۋى عاجاپ ەمەس. اتالعان ايماقتان وزگە ساياسي ءجۇرىس جاسايتىن كەڭىستىگى دە جوق، كرەملدىڭ تىنىسى تارىلىپ تۇر”، – دەيدى ول.
ونىڭ ايتۋىنشا قازاقستان بيلىگىن الداپ-سۋلاپ اەس سالىپ السا كرەمل وداقتاسىن قولىندا ويناتادى. قازاقستانعا ءبىر ەنىپ السا، ءارى قاراي ايماقتاعى باسقا ەلدەرگە دە ەمەۋرىن ءبىلدىرۋى ىقتيمال.
“بەلارۋستەگى رەسەيلىكتەر سالىپ بەرگەن اەس بيىلعى جىلى ىسكە قوسىلۋى كەرەك ەدى. بۇل ەندى شەشىلگەن شارۋا. قازاقستان بيلىگىنىڭ ءتىلىن تاپسا، كەلەسى كەزەكتە وزبەكستان تۇر”، – دەيدى ساراپشى.
…
ءماجىلىس دەپۋتاتى ايدوس سارىم دا رەسەيدىڭ قازاقستاندا اەس سالۋ يدەياسىنا تۇبەگەيلى قارسى.
سارىمنىڭ پىكىرىنشە رەسەيمەن بايلانىستى كەز-كەلگەن بىرلەسكەن جوباعا ساقتىقپەن قاراۋ كەرەك، ويتكەنى ونىڭ ارجاعىندا قازاقستاننىڭ ىشكى ىسىنە تۇمسىق تىعۋ دەگەن پاسىق پيعىل جاتىر.
ودان بۇرىن بۇعان حالىق قارسى. بيلىك حالىقتىڭ پىكىرىنە كەراعار شەشىم قابىلداسا، ءوزى قايتالاپ جۇرگەن “ەستيتىن مەملەكەت” قاعيداسىنا قارسى كەلگەن بولادى.
اەس سالۋ يدەياسىنا جاپپاي قارسى شىعىپ، ورە تۇرەگەلگەن الەمجەلىدەگى جۇرتتىڭ اشۋ-ىزاعا تولى اشىق حاتتارى مەن پەتيسياسى توقايەۆقا جەتىپ، پرەزيدەنت بىلتىرعى جىلدىڭ قازانىندا بۇل جوباعا پارمەن بەرۋدەن باس تارتقان.
“ءبىزدىڭ ەل مۇنداي اۆانتيۋراعا باس سۇقپاۋى كەرەك. بۇگىنگى ەكونوميكالىق جاعدايعا شىنايى كوزبەن قاراپ، الەۋمەتتىك احۋالدى ەسەپكە العان ءجون”، – دەيدى ايدوس سارىم.
رەسەيمەن ارىپتەستىكتىڭ قازاقستانعا پايدا اكەلگەن كەزى جوق. ءماجىلىس دەپۋتاتى رەسەي جالعا الىپ وتىرعان بايقوڭىردى مىسالعا كەلتىرىپ، سونىڭ سالدارىنان بولعان ەكولوگيالىق اپات تۋرالى ايتىپتى.
رەسەي زىمىراندارىنىڭ قالدىعى قىزىلوردا وبلىسىنىڭ اۋماعىندا ءۇيىلىپ جاتىر. ولاردان تاراعان ۋ جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ اعزاسىن ۋلاپ، ءوڭىردىڭ كليماتىنا دا تەرىس اسەر ەتۋدە.
دەپۋتات سارىم وسى كۇنگە دەيىن قازاقستاننىڭ ەكولوگياعا قاتىستى تالاپتارىنا قۇلاق اسپاي كەلە جاتقان كرەملدى ايىپتاپ وتىر.
“ءبىزدىڭ ەل اەس سالۋ تۋرالى يدەيادان باس تارتقانىن كەسىپ ايتسا دا، ماسكەۋدىڭ ورتا ازياداعى پروپاگاندا قۇرالدارى جوبانى جارنامالاۋدى دوعارار ەمەس. ۇگىت-ناسيحاتتىڭ ارجاعىندا ماسكەۋدىڭ سۇعاناق ساياساتى مەن استىرتىن امبيسياسى جاتقانى بەسەنەدەن بەلگىلى. وسىدان-اق بۇل جوباعا كىمنىڭ شىن “مۇحتاج” ەكەنىن اڭعارامىز”، – دەيدى سارىم.
…
رەسەيدىڭ قازاقستانداعى ەلشىسى اەس سالۋ تۋرالى يدەياعا بيىل بولماسا دا، كەلەسى جىلى قايتا اينالىپ سوعۋى مۇمكىن. سەبەبى بۇل باستاما بۇگىن قانا كوتەرىلگەن جوق. وسىدان 3 جىل بۇرىن ءدال سول بورودوۆكين: “2019 جىلى بۇل ماسەلە بويىنشا ناقتى شەشىمگە كەلەمىز”، – دەپ مالىمدەگەن.
2019 جىلدىڭ ساۋىرىندە پۋتين پرەزيدەنت توقايەۆقا رەسەي تەحنولوگياسىن پايدالانا وتىرىپ اەس سالۋدى ۇسىنعان. ەلىمىزدىڭ ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى اەس سالۋ ءۇشىن الماتى وبلىسىنىڭ ۇلكەن اۋىلى قولايلى ەكەنىن ايتقان.
ءپۋتيننىڭ ۇسىنىسى قوعام قارسىلىعىنا ۇشىراپ، توقايەۆ ەل پىكىرى ەسكەرىلمەي ەلدە اەس سالىنبايتىنىن ايتقان ەدى.
«اەس قۇرىلىسى تاقىرىبى قوعامدا ۇلكەن رەزونانس پەن پىكىرتالاس تۋدىردى. بۇل پروبلەما وتە كۇردەلى. 2030 جىلعا قاراي قازاقستان ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ تاپشىلىعىنا تاپ بولادى. سوندىقتان، بۇل ماسەلەنى ءقازىر شەشۋ كەرەك. سونىمەن بىرگە، ەلدىڭ پىكىرىن ەسكەرمەي، اتوم ەلەكتر ستانسياسىن سالۋ تۋرالى شەشىم قابىلدانبايدى»، - دەدى ول.
ازىرلەگەن، دۋمان بىقاي
