رەداكسيادان: بۇگىندە الەۋمەتتىك جەلىدە ابايدىڭ كىندىك قانى تامعان سىرت قاسقابۇلاق اۋىلىندا ابايدىڭ دومبىراسى پىشىنىندە سالىنىپ جاتقان ورتالىق قىزۋ تالقىلانۋدا. سىن ايتۋشىلار ابايدىڭ ءۇش ىشەكتى دومبىراسى پىشىنىندە سالىنعان ورتالىقتى جۇرت ارالاعاندا قازاقتىڭ قاسيەتتى قارا دومبراسىن اياقپەن تاپتاعانداي بولاتىن ايتىپ، رەنىشتەرىن بىلدىرۋدە. ءيا، قازاق ءۇشىن دومبىرا اسا قاسيەتتى اسپاپ. ءبىراق مۇنى دومبىرانى اياققا تاپتاۋ دەپ ءتۇسىنۋ قاتە عوي. قايتا ۇلتتىق قۇندىلىعىمىزدى ناسيحاتتاۋ دەپ ۇققان ءجون.

ورىستار ليەۆ تولستويدىڭ تۋعان جەرى «ياسنايا پوليانانى» ورىس ادەبيەتىنىڭ قاسيەتتى عيباداتحاناسىنا اينالدىرىپ، تۋريستىك ورتالىققا اينالدىرعانىن كوپشىلىگىمىز بىلەمىز. وسى رەتتە ابايدىڭ تۋعان جەرى قاسقابۇلاقتىڭ باسىنا دومبىرا پىشىندەس ورتالىق سالىپ، تۋريستەر ايالدايتىن ورىن تۇرعىزۋدىڭ نەسى ايىپ؟

وسى ماسەلە الەۋمەتتىك جەلىدە تالقىلانعان بەتتە «ايقىن» گازەتىنىڭ ءجۋرناليستى باۋىرجان سابىربەككە شىعىس قازاقستان وبلىسى اباي اۋدانى اكىمىنىڭ ورىنباسارى مەيىرجان سماعۇلوۆ پەن اباي اۋدانى مادەنيەت ءبولىمىنىڭ باسشىسى ەلدار ورازالينن ويلارىن ايتىپتى. ەندى سوعان نازار اۋدارساق.

 

ماقساتىمىز – اباي تۋعان جەردى قاستەرلەرۋ

ەلدار ءورازاليننىڭ ايتۋىنشا، بيىلعى 175 جىلدىق تورقالى تويعا وراي ابايدىڭ تۋعان جەرىنە قانداي ەسكەرتكىش قويامىز دەگەن ماسەلە تالقىعا تۇسكەندە اسا ۇتىمدى ۇسىنىس بولا قويماعان.

– 2004 جىلى ابايدىڭ دۇنيەدەن وتكەنىنە 100 جىل تولدى دەپ سىرت قاسقابۇلاقتاعى توبەنىڭ باسىنا بەلگى تاس ورناتىلعان بولاتىن. ول بەلگى تاستا «اعا سۇلتان قۇنانبايدىڭ اۋىلىندا 1845 جىلى دانىشپان اباي دۇنيەگە كەلدى» دەگەن جازۋ بولدى. بىرەۋلەر سونى كۇرەپ تاستايىق دەگەن دە پىكىر ايتتى. بۇل جەر تاريحي ورىن بولعاندىقتان، ەستە قالدىراتىنداي جوبا جاساۋدى ماقسات ەتتىك. العاشقىدا توبەنىڭ باسىنان ەتەگىندەگى بۇلاققا دەيىن جاي عانا جول سالماقشى بولدىق، ويلانا كەلە وسىنى تاڭدادىق. ابايدىڭ ءوز دومبىراسىن قويالىق دەپ شەشتىك، – دەيدى.

ەلدار كامەن ۇلى ايتقانداي، اۋەلگىدە اقىن دومبىراسىنا قاتىستى جوبا مۇلدەم باسقاشا جاسالىپتى. دەگەنمەن كەيىن جاعدايىن جانە باسقا پىكىرلەردى ەسكەرە كەلە، جوبا وزگەرىسكە تۇسكەن.

– باستاپقى شەشىم بويىنشا دومبىرانىڭ شاناعىنداعى ويىقتىڭ ورنىندا گۇل تۇرۋ كەرەك بولاتىن، ال تيەگىنىڭ ورنىنا جەردەن 1 مەتردەي كوتەرىلگەن «سىرت قاسقابۇلاق – ۇلى ابايدىڭ تۋعان جەرى» دەگەن جازۋ ورناتىلۋى كەرەك ەدى. ودان بولەك، تيەكتەن تومەن تىگىنەن ۇزىندىعى 8 مەترلىك قاۋىرسىن قالام تۇرعىزىلادى دا، جارتىلاي اشىلعان وراما قاعازعا ابايدىڭ «تۋعاندا دۇنيە ەسىگىن اشادى ولەڭ» دەگەن ءسوزى جازىلۋى كەرەك بولاتىن. ارى قاراي كەلگەن جولاۋشى تومەنگە ءتۇسىپ، بۇلاقتىڭ سۋىنان ءدام تاتادى. مۇنىڭ جالپى كومپوزيسيالىق شەشىمى وسىلاي بولۋ كەرەك ەدى، – دەيدى ە.ورازالين.

الايدا كەيىننەن ۇلكەن جول­مەن ءوتىپ بارا جاتقان جولاۋشىلارعا دومبىرا كورىنىپ تۇرۋ كەرەك دەگەن تالاپتان كەيىن قۇرىلىسشىلار دومبىرانىڭ سۇلباسىن 90 گرادۋسقا بۇرعان.

– وسىلايشا، بۇلاققا باراتىن جول بولەك جاسالدى. جولدىڭ بويىنداعى تاستارعا ابايدىڭ 45 ناقىل ءسوزى جازىلادى. ماسەلەن، «ادامزاتتىڭ ءبارىن ءسۇي باۋىرىم دەپ» ءسوزى ءبىر تاسقا جازىلسا، كەلەسى تاسقا «بىلىمدىدەن شىققان ءسوز، تالاپتىعا بولسىن كەز» دەگەن ناقىلى جازىلادى. كىشىگىرىم تۋريستىك كەشەن بولعالى تۇر، – دەيدى اۋداندىق مادەنيەت ءبولىمىنىڭ باسشىسى.

 

ءبىرجاقتى سىن ايتىلۋدا  

اباي اۋدانى اكىمىنىڭ ورىنباسارى مەيىرجان سماعۇلوۆقا ايتۋىنشا، سىرت قاسقابۇلاقتاعى جوبانىڭ جالپى اۋماعى – 1،2 گەكتار. سالىستىرۋ ءۇشىن ايتا كەتەيىك، 1 گەكتار – 10 000 تەكشە مەتر نەمەسە 100 سوتىق جەر. دەمەك، اجەپتاۋىر اۋماق. ال تاس توسەلگەن جەردىڭ اۋماعى – 2 000 شارشى مەتر. ونىڭ ىشىندە دومبىرانىڭ سۇلباسى 750 شارشى مەترگە سالىنىپتى. وعان قوسا، كەشەن اۋماعىنا 70 تال شىرشا اعاشى، 83 تەرەك وتىرعىزىلعان.

– تۋريستىك كەشەن جۇمىسىنىڭ 70%-ى اياقتالىپ قالدى، ءقازىر گۇل ەگىلىپ جاتىر. سەگىز ورىندىق ورناتىلىپ، قاسىنا قوقىس سالاتىن جاشىكتەرى قويىلدى. ەندى جارىقتاندىرۋ جۇمىسى قالدى، ول جەرگە 96 دانا شام ورناتامىز، – دەدى اۋدان اكىمى­ءنىڭ ورىنباسارى.

مەيىرجان سماعۇلوۆتىڭ سوزىنە قاراعاندا، اتالعان كەشەندى قولعا الاردا جەرگىلىكتى اكىمدىك ۇلتتىق اسپابىمىز – دومبىراعا نۇقسان كەلسىن دەگەندى استە ويلاماعان. ماقسات – تاريحي ورىننىڭ قۇنىن ارتتىرىپ، تۋريستىك جەرگە اينالدىرۋ.

«نەشە جىلدان بەرى جازدىڭ ىستىعىندا ۇيەزدەگەن جىلقى، وقىرالاعان سيىر لايلاپ جاتاتىن بۇلاقتى قورشاۋعا الىپ، اسەمدەپ، اباتتاندىرۋ جۇمىسىن جۇرگىزىپ جاتىرمىز. ەرتەڭ بۇل جەر ادام تانىماستاي ورىنعا اينالعالى تۇر. وكىنىشكە قاراي، ءبىزدىڭ جۇمىسىمىزعا تەك ءبىرجاقتى سىن ايتىلىپ جاتىر، – دەيدى اكىمنىڭ ورىنباسارى.

م.سماعۇلوۆتىڭ سوزىنشە، اتالعان كەشەن اباي اۋداندىق مادەنيەت ءۇيىنىڭ بالانسىنا بەرىلگەن. وتىرعىزىلعان تالدار مەن گۇلدەردى سۋارىپ، كۇتىپ-باپتاۋعا شتات ءبولىنىپ، ەكى ادام جۇمىسقا الىنىپتى. جوبانىڭ جالپى قۇرىلىسىنا بيۋدجەتتەن 50 ملن تەڭگە ءبولىنىپتى.

بۇدان باسقا، اۋدان ورتالىعى قاراۋىلعا باراتىن ۇلكەن جولدان سىرت قاسقابۇلاققا قاراي 1 شاقىرىم 700 مەتر كوتەرمە جول سالىنىپتى، جوسپار بويىنشا الداعى ۋاقىتتا وعان اسفالت توسەلۋى ءتيىس. جالپى جول قۇرىلىسىنا قاراستىرىلعان قارجى كولەمى 42 ملن تەڭگە.

وسىلايشا، اقىننىڭ كىندىك قانى تامعان جەر – سىرت قاسقابۇلاقتىڭ وزىنە 92 ملن تەڭگە جۇمسالاتىنى ءمالىم بولدى. ايتپاقشى، 7 مامىر كۇنى اباي اۋدانىنا بارعان شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى دانيال احمەتوۆ 175 جىلدىققا بولىنگەن اقشا اۋداندى دامىتۋعا جۇمسالاتىنىن ايتقان.

ءوڭىر باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، جالپى اۋدانداعى نىسانداردى قايتا قۇرۋعا 150 ملن تەڭگەدەن استام قاراجات بولىنگەن.

«سىرت قاسقابۇلاقتاعى بۇلاق ابايدىڭ ومىرلىك جولىنىڭ باستالۋىن بەينەلەيدى. بۇل – ەرەكشە قاسيەتتى جەر. تۋريزممەن بايلانىستى بارلىق شارا وسى جەردەن باستالۋى ءتيىس» دەپ اتاپ ءوتتى د.احمەتوۆ. ارينە، ۇلى ابايدىڭ 175 جىلدىق مەرەيتويى قارساڭىندا وڭىرگە قاراجات ءبولىنىپ، تۋريستىك ماڭىزىن ارتتىرۋ قاجەت ءىس.