2025 jyldyń basynan bastap aı saıynǵy BJZQ-nyń ınvestısıalyq kirisi mınýsta bolyp keledi. Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qoryndaǵy aktıvterdiń kiristilik deńgeıi 2025 jyldyń tórt aıynda -1,05% -dy qurady. Oǵan qosa, jumys berýshiniń mindetti zeınetaqy jarnalary boıynsha kiristilik  -5,94% deńgeıinde teris sıpatta qalyptasqan. 1 mamyrdaǵy jaǵdaı boıynsha, BJZQ aktıvteriniń naqty kiristiligi mınýs 6,15%-dy qurady. Aqshalaı alǵanda, jyl basynan beri qor salymshylary shamamen 231,54 mlrd teńgeni joǵaltqan. Jalpy, bul qubylys neni bildiredi? Kóptiń zeınet jınaǵyna ınvestısıa sıpatynda súlikshe aýyz salǵandar kimder? Tabys ákelmeıtin mundaı ınvestısıalarǵa kimder jaýapty? Sarapshylar pikiri bul rette qandaı? Dalanews.kz osy saýaldarǵa jaýap izdep kórdi.

Zeınetaqy aktıvin basqarýshylar kimder?

Negizinen, halyqtyń tabysynan mindetti zeınetaqy jarnalary (MZJ), mindetti kásiptik zeınetaqy jarnalary (MKZJ), erikti zeınetaqy jarnalary (EZJ) túrinde ustalatyn aqshalar aı saıyn BJZQ-ǵa kelip túsip otyrady. Al onda qordalanǵan qarajat birqatar qarjy ınstıtýttaryna tıimdi basqarýyna berilgen. Atap aıtqanda, Ulttyq Bank (99% nemese 22 trln 333 mlrd teńge),  "Halyk Finance" AQ (37,95 mlrd teńge), "Jusan Invest" AQ (11,40 mlrd teńge), "Halyk Global Markets" AQ (5,30 mlrd teńge), BCC Invest" AQ (5,94 mlrd teńge), "Sentras Sekúrıtız" AQ (2,19 mlrd teńge). Bul arada jaqshada keltirilgen sıfrlar osy qarjy ınstıttarynyń basqarýyna berilgen zeınetaqy jınaǵy aktıvteriniń kólemi bolyp tabylady. Ózderińiz kórip otyrǵandaı, zeınetaqy jınaǵy aqshasynyń basym bóligi Ulttyq Banktiń enshisinde. Esepterge súıensek, basqarý jaǵynan tıimdilik kórsete almaı, ońbaı súrinip jatqan da osy ortalyq bank bolyp tabylady.

Investısıalyq qorjyndy basqarýshylardyń 2025 jyldyń 1 mamyrdaǵy kórsetkishi (jyl basynan bastap) 

Derekkóz: BJZQ, 2025 j.

Sarapshylar "Qazanshynyń óz erki, qaıdan qulaq shyǵarsa" dep Ulttyq Banktiń ınvestısıa jasaýdaǵy keıbir sheshimderi salymshylar emes, Úkimettiń jeke múddesine saı jasalatynyna qynjylys bildiredi. 

BJZQ aqshasyn alyp, qaıtarmaı júrgen qaı kompanıalar? 

Negizinen, ekinshi aı mınýsqa ketkende Ulttyq Bank pen BJZQ ókilderi el aldyna shyǵyp, óz-ózderin aqtaǵan. Olardyń aıtýynsha, aı saıynǵy ınvestısıalyq kiristegi mınýs  jalpy jaǵdaıdy kórsete almaıdy. Mundaı tujyrymdy jyl sońyndaǵy kórsetkishke qarap aıtý kerek eken. Kóp uzamaı, sáýirde "BJZQ" AQ problemaly emıtentterden zeınetaqy aktıvterin qaıtarý boıynsha jumystar júrgizip jatqanyn jarıalady. Sóıtip onshaqty emıtenttermen qormen arada sot prosesi júrip jatqany belgili boldy. Qor usynǵan málimetke sáıkes, problemalyq emıtentter – bul qarjy quraldary boıynsha defoltqa jol bergen jáne olar boıynsha óz mindettemelerin oryndaýdy toqtatqan kompanıalar. Mundaı jaǵdaıda ınvestorlar tólemderdi belgilengen kúnnen keshiktirip alýy nemese olardy tolyǵymen joǵaltýy múmkin. Problemalyq aktıvterdiń negizgi bóligi BJZQ-ǵa 2014 jyly barlyq zeınetaqy aktıvterin biriktirý sharasy aıaqtalǵannan keıin ótti. Osylaısha 2025 jylǵy 15 sáýirdegi jaǵdaı boıynsha baǵaly qaǵazdar jáne ekinshi deńgeıli bankterdegi (EDB) salymdar boıynsha boryshtardy qosa alǵanda, 15 problemaly emıtenttiń bereshek zeınetaqy aktıvteriniń qalǵan jalpy somasy 61,61 mlrd teńgeni qurady.

BJZQ jarıalaǵan qaryzdar 10 kompanıa ishinde Nurbanktiń de aty atalady.  Qor 2024 jyldyń sońynda atalǵan bankti sotqa bergen. Onda da  2022-2023 jyldary artyqshylyqqa ıe aksıalar boıynsha dıvıdendter tóleýdi talap etken. Talap qoıý somasy - 240,8 mln teńge jáne ósimaqy - 25,8 mln teńge.

BJZQ aqshasyn qaıtarmaı júrgen Nurbank, máselen defolt kompanıalar qatarynan emes. Kerisinshe, Nurbanktiń 2022 jylǵy tabysy  5,7 mlrd teńgeni, 2023 jyly 7,7 mlrd teńgeni, 2024 jyly 13,2 mlrd teńgeni quraıdy. Tabysty bank qojaıyny olıgarh Rashıt Sársenovtyń uly Eldar Sársenov bolyp tabylady.

BJZQ kvazımemlekettik sektordyń saýyn sıyry ma?

Al tyń málimetterge keletin bolsaq, sáýir aıynda zeınetaqy qorynyń 107 mlrd teńgesi kvazımemlekettik sektordaǵy "Báıterek" jáne "Otbasy Banki" UBH-nyń baǵaly qaǵazdaryna ınvestısıalanǵan. Atap aıtqanda, "Báıterek" UBH" AQ oblıgasıalaryna jyldyq 16,91% ortasha kiristilikpen 72, 15 mlrd teńge ınvestısıalandy. Sondaı-aq "Otbasy Banki" AQ baǵaly qaǵazdaryna jyldyq 16,5% ortasha kiristilikpen 34,98 mlrd teńge salyndy. Onda da keıbir ıpotekalyq baǵdarlamasyna bıylǵy memlekettik búdjette qarjy qarastyrylmaǵan atalǵan bank mundaı transshtan áli de múddeli. Keri qaıtara satyp alý sharttary boıynsha keri "Bank RBK" AQ-nyń baǵaly qaǵazdaryna 20,27 mlrd teńge zeınetaǵy aktıvi jumsalǵan. Sáýir aıynda 541,29 mlrd teńgege Qarjy mınıstrliginiń memlekettik baǵaly qaǵazdary jáne 171,84 mlrd teńgege AQSH memlekettik baǵaly qaǵazdary satyp alyndy.

Ulttyq Bank BJZQ aqshasyn valúta naryǵyndaǵy qubylmalyqty retteý úshin jumsaýyn doǵarýy kerek - sarapshy

Jalpy, qordyń mınýsqa ketýi sebebi retinde elimizdegi joǵary ınflásıa, memlekettik baǵaly qaǵazardyń arzandaýy, ulttyq valúta baǵamynyń nyǵaıýy alǵa tartylady. Sońǵysyna kelsek, sarapshylar Ulttyq Banktiń qazaqstandyqtardyń zeınetaqy qarajatyna dollar satyp alatynyna tańmen qaraıdy. Iá, Ulttyq Bank búdjet tapshylyǵyn jabý úshin aı saıyn Ulttyq qordan belgili bir somany valúta túrinde alyp, ony valúta naryǵyna ornalastyrady. Naryqta dollar usynystary tym kóp bolyp ketpes úshin, ekinshi jaǵynan, Ulttyq bank BJZQ úshin valúta satyp ala bastaıdy. Osylaısha, ol valúta naryǵyndaǵy kúrt ózgeristerdi tegisteýge tyrysady.

Alaıda,ekonomıs Murat Temirhanovtyń aıtýynsha, BJZQ aqshasyna AQSH dollaryn joǵary baǵammen satyp alý (qymbat kezde) qor salymshylarynyń múddesine esh saı kelmeıdi.

Temirhanov Ulttyq Bank teńge baǵamyn basqarý úshin BJZQ qarajatyn paıdalanýdy doǵarýy kerek dep sanaıdy. Onyń pikirinshe, Ulttyq bank bul úshin óziniń ıntervensıalaryn paıdalanýy tıis.

"Qazaqstannyń valúta naryǵy kólemi jaǵynan shaǵyn jáne damyǵan dep aýyz toltyryp aıtýǵa kelmeıdi. Sondyqtan elimizde teńge baǵamynyń erkin qalyptasý jaǵdaıy múmkin emes. Naryqtaǵy mámilelerdiń kópshiligin bes qatysýshy, onyń ishinde Ulttyq Bank jasaıdy. Naryqtyń tómen ótimdiligi, qatysýshylardyń mardymsyzdyǵy men birtektiligi, sondaı-aq týyndy quraldar naryǵynyń damymaýy valúta naryǵynda Qazaqstan bırjasynda valútaǵa degen suranys pen usynys arasynda únemi úlken teńgerimsizdik týyndaıtynyn tanytady, bul mindetti túrde naryqtaǵy teńge baǵamynyń joǵary qubylmalylyǵyna ákelip soǵyp otyrady", - deıdi  sarapshy.

Ulttyq qor, BJZQ jáne "Samuryq-Qazynany" biriktirý kerek - sarapshy

Ekonomıkalyq sarapshy, munaı salasynyń mamany Oljas Baıdildınov, tipti Ulttyq qor, BJZQ jáne "Samuryq-Qazyna" ulttyq ál-aýqatyn qoryn biriktirýdi usynady. Onyń pikirinshe, Ulttyq qor túgesilip barady, al BJZQ-ny basqarýshylar óz qyzmeti barysynda tıimdi jumys kórsete almady, "Samuryq-Qazyna" el ekonomıkasyndaǵy rólin durys atqara almaı jatyr.

"Sońǵy jyldary Ulttyq qorǵa túskennen alynǵan qarajat kóp. Sondyqtan mundaǵy aqsha "jumsaý rejımine" qosylǵan.  Al 2030 jylǵa deıingi qor aktıvterin basqarý tujyrymdamasyna sáıkes, onyń qurylymy mynandaı bolýy kerek: 60% - baǵaly qaǵazdar, 30% - aksıalar, 5% -  balama quraldar jáne taǵy sondaı kólemde altyn. Al qazirgi Ulttyq qordyń qurylymy, tipti kórsetilip júrgen sıfrlarǵa da saı kelmeıdi. Óıtkeni ondaǵy aqsha ashyq túrde, jasyryn túrde bolsyn, búdjet tapshylyǵyn jabýǵa jumsalýda, ıaǵnı ınvestıalyq kiris ákelýge emes. Sondyqtan qor aktıvterine revızıa júrgizilýi tıis. Óıtkeni Qazaqstan men álem joǵary baǵadaǵy shıkizattar sýpersıklinen ótip barady. Bul Ulttyq qor budan bylaı burynǵy kólemdegi tabyspen tolyqpaıtynyn bildiredi. Bul – birinshiden", - deıdi ol.

Ekinshiden, onyń aıtýynsha, BJZQ aqshasyn basqarýshylar óz fýnksıasynyń tıimdiligin tanyta almady.

"BJZQ-nyń sońǵy 10 jyldaǵy ortasha jyldyq naqty kiristiligi nebári 1,2%-dy qurady (resmı ınflásıany shegergendegi nomınaldy kiristilik). Bul rette jyl basynan beri zeınetaqy qory baǵaly qaǵazdardy baǵalaý ádisnamasyna baılanysty mınýsta keledi (İ-toqsanda mınýs 447 mlrd teńge jáne 4 aıda 1,3 trln teńge). Iaǵnı, qazirgi ýaqytta aktıvterdiń naryqtyq quny álemdik baǵa aýytqýlaryna baılanysty "oınaqtap tur", alaıda bul BJZQ-da qordalanǵan problemalardyń barlyǵyn sıpattamaıdy. Qarap tursaq, BJZQ qarajaty  ınfraqurylymdyq obektiler, energetıka jáne "Samuryq-Qazyna" qorynyń uzaqmerzimdi jobalaryna salynady. Al 9 jyldan keıin shamamen BJZQ-nyń 25% salymshysy zeınetke shyǵady, olar da zeınetaqy júıesine 12-14 jyl boıyna "salmaq bolmaq". Bul betimen ondaıda BJZQ-nyń ózine memleket aqshasy kerek bolyp qalady. Jalpy, Ulttyq qorda da, BJZQ aktıvteriniń qurylymynda da "Samuryq-Qazyna" UÁQ-nyń baǵaly qaǵazdary, aksıalar bar. Iaǵnı, bul úsheýi bir-birimen bite qaınasyp jatyr. Qazir BJZQ aktıvteri 22,6 trln teńgeni, Ulttyq qordyń aktıvteri 58 mlrd dollardy, Samuryq-Qazyna UÁQ aktıvteri 80 mlrd dollardy quraıdy. Meniń oıymsha, "fırmaaralyq" aksıalar men oblıgasıalardy esepke almaǵanda, bul 150 mlrd dollardyń taza aktıvteri. Jalpy,  12 jyldan keıin BJZQ-nyń basqa qurylymmen kezekti ret biriktirý qajettigi týyndaıdy. Múmkin "Báıterek" UBH-men be?  Investısıalaý mandatyn qaıta qaraý arqyly UQ men BJZQ-nyń baǵaly qaǵazdar aktıvterinen aryla otyrý arqyly mega-ulttyq qor qurý álemdik aýqymda qýatty ınvestısıalyq qurylym qurýǵa múmkindik berer edi", dep sózin túıindeıdi ol.