2025 جىلدىڭ باسىنان باستاپ اي سايىنعى بجزق-نىڭ ينۆەستيسيالىق كىرىسى مينۋستا بولىپ كەلەدى. ءبىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنداعى اكتيۆتەردىڭ كىرىستىلىك دەڭگەيى 2025 جىلدىڭ ءتورت ايىندا -1،05% -دى قۇرادى. وعان قوسا، جۇمىس بەرۋشىنىڭ مىندەتتى زەينەتاقى جارنالارى بويىنشا كىرىستىلىك  -5،94% دەڭگەيىندە تەرىس سيپاتتا قالىپتاسقان. 1 مامىرداعى جاعداي بويىنشا، بجزق اكتيۆتەرىنىڭ ناقتى كىرىستىلىگى مينۋس 6،15%-دى قۇرادى. اقشالاي العاندا، جىل باسىنان بەرى قور سالىمشىلارى شامامەن 231،54 ملرد تەڭگەنى جوعالتقان. جالپى، بۇل قۇبىلىس نەنى بىلدىرەدى؟ كوپتىڭ زەينەت جيناعىنا ينۆەستيسيا سيپاتىندا سۇلىكشە اۋىز سالعاندار كىمدەر؟ تابىس اكەلمەيتىن مۇنداي ينۆەستيسيالارعا كىمدەر جاۋاپتى؟ ساراپشىلار پىكىرى بۇل رەتتە قانداي؟ Dalanews.kz وسى ساۋالدارعا جاۋاپ ىزدەپ كوردى.

زەينەتاقى اكتيۆىن باسقارۋشىلار كىمدەر؟

نەگىزىنەن، حالىقتىڭ تابىسىنان مىندەتتى زەينەتاقى جارنالارى (مزج)، مىندەتتى كاسىپتىك زەينەتاقى جارنالارى (مكزج)، ەرىكتى زەينەتاقى جارنالارى (ەزج) تۇرىندە ۇستالاتىن اقشالار اي سايىن بجزق-عا كەلىپ ءتۇسىپ وتىرادى. ال وندا قوردالانعان قاراجات ءبىرقاتار قارجى ينستيتۋتتارىنا ءتيىمدى باسقارۋىنا بەرىلگەن. اتاپ ايتقاندا، ۇلتتىق بانك (99% نەمەسە 22 ترلن 333 ملرد تەڭگە)،  "Halyk Finance" اق (37،95 ملرد تەڭگە)، "Jusan Invest" اق (11،40 ملرد تەڭگە)، "Halyk Global Markets" اق (5،30 ملرد تەڭگە)، BCC Invest" اق (5،94 ملرد تەڭگە)، "سەنتراس سەكيۋريتيز" اق (2،19 ملرد تەڭگە). بۇل ارادا جاقشادا كەلتىرىلگەن سيفرلار وسى قارجى ينستيتتارىنىڭ باسقارۋىنا بەرىلگەن زەينەتاقى جيناعى اكتيۆتەرىنىڭ كولەمى بولىپ تابىلادى. وزدەرىڭىز كورىپ وتىرعانداي، زەينەتاقى جيناعى اقشاسىنىڭ باسىم بولىگى ۇلتتىق بانكتىڭ ەنشىسىندە. ەسەپتەرگە سۇيەنسەك، باسقارۋ جاعىنان تيىمدىلىك كورسەتە الماي، وڭباي ءسۇرىنىپ جاتقان دا وسى ورتالىق بانك بولىپ تابىلادى.

ينۆەستيسيالىق قورجىندى باسقارۋشىلاردىڭ 2025 جىلدىڭ 1 مامىرداعى كورسەتكىشى (جىل باسىنان باستاپ) 

دەرەككوز: بجزق، 2025 ج.

ساراپشىلار "قازانشىنىڭ ءوز ەركى، قايدان قۇلاق شىعارسا" دەپ ۇلتتىق بانكتىڭ ينۆەستيسيا جاساۋداعى كەيبىر شەشىمدەرى سالىمشىلار ەمەس، ۇكىمەتتىڭ جەكە مۇددەسىنە ساي جاسالاتىنىنا قىنجىلىس بىلدىرەدى. 

بجزق اقشاسىن الىپ، قايتارماي جۇرگەن قاي كومپانيالار؟ 

نەگىزىنەن، ەكىنشى اي مينۋسقا كەتكەندە ۇلتتىق بانك پەن بجزق وكىلدەرى ەل الدىنا شىعىپ، وز-وزدەرىن اقتاعان. ولاردىڭ ايتۋىنشا، اي سايىنعى ينۆەستيسيالىق كىرىستەگى مينۋس  جالپى جاعدايدى كورسەتە المايدى. مۇنداي تۇجىرىمدى جىل سوڭىنداعى كورسەتكىشكە قاراپ ايتۋ كەرەك ەكەن. كوپ ۇزاماي، ساۋىردە "بجزق" اق پروبلەمالى ەميتەنتتەردەن زەينەتاقى اكتيۆتەرىن قايتارۋ بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزىپ جاتقانىن جاريالادى. ءسويتىپ ونشاقتى ەميتەنتتەرمەن قورمەن ارادا سوت پروسەسى ءجۇرىپ جاتقانى بەلگىلى بولدى. قور ۇسىنعان مالىمەتكە سايكەس، پروبلەمالىق ەميتەنتتەر – بۇل قارجى قۇرالدارى بويىنشا دەفولتقا جول بەرگەن جانە ولار بويىنشا ءوز مىندەتتەمەلەرىن ورىنداۋدى توقتاتقان كومپانيالار. مۇنداي جاعدايدا ينۆەستورلار تولەمدەردى بەلگىلەنگەن كۇننەن كەشىكتىرىپ الۋى نەمەسە ولاردى تولىعىمەن جوعالتۋى مۇمكىن. پروبلەمالىق اكتيۆتەردىڭ نەگىزگى بولىگى بجزق-عا 2014 جىلى بارلىق زەينەتاقى اكتيۆتەرىن بىرىكتىرۋ شاراسى اياقتالعاننان كەيىن ءوتتى. وسىلايشا 2025 جىلعى 15 ساۋىردەگى جاعداي بويىنشا باعالى قاعازدار جانە ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردەگى (ەدب) سالىمدار بويىنشا بورىشتاردى قوسا العاندا، 15 پروبلەمالى ەميتەنتتىڭ بەرەشەك زەينەتاقى اكتيۆتەرىنىڭ قالعان جالپى سوماسى 61،61 ملرد تەڭگەنى قۇرادى.

بجزق جاريالاعان قارىزدار 10 كومپانيا ىشىندە نۇربانكتىڭ دە اتى اتالادى.  قور 2024 جىلدىڭ سوڭىندا اتالعان بانكتى سوتقا بەرگەن. وندا دا  2022-2023 جىلدارى ارتىقشىلىققا يە اكسيالار بويىنشا ديۆيدەندتەر تولەۋدى تالاپ ەتكەن. تالاپ قويۋ سوماسى - 240،8 ملن تەڭگە جانە ءوسىماقى - 25،8 ملن تەڭگە.

بجزق اقشاسىن قايتارماي جۇرگەن نۇربانك، ماسەلەن دەفولت كومپانيالار قاتارىنان ەمەس. كەرىسىنشە، نۇربانكتىڭ 2022 جىلعى تابىسى  5،7 ملرد تەڭگەنى، 2023 جىلى 7،7 ملرد تەڭگەنى، 2024 جىلى 13،2 ملرد تەڭگەنى قۇرايدى. تابىستى بانك قوجايىنى وليگارح راشيت سارسەنوۆتىڭ ۇلى ەلدار سارسەنوۆ بولىپ تابىلادى.

بجزق كۆازيمەملەكەتتىك سەكتوردىڭ ساۋىن سيىرى ما؟

ال تىڭ مالىمەتتەرگە كەلەتىن بولساق، ءساۋىر ايىندا زەينەتاقى قورىنىڭ 107 ملرد تەڭگەسى كۆازيمەملەكەتتىك سەكتورداعى "بايتەرەك" جانە "وتباسى بانكى" ۇبح-نىڭ باعالى قاعازدارىنا ينۆەستيسيالانعان. اتاپ ايتقاندا، "بايتەرەك" ۇبح" اق وبليگاسيالارىنا جىلدىق 16،91% ورتاشا كىرىستىلىكپەن 72، 15 ملرد تەڭگە ينۆەستيسيالاندى. سونداي-اق "وتباسى بانكى" اق باعالى قاعازدارىنا جىلدىق 16،5% ورتاشا كىرىستىلىكپەن 34،98 ملرد تەڭگە سالىندى. وندا دا كەيبىر يپوتەكالىق باعدارلاماسىنا بيىلعى مەملەكەتتىك بيۋدجەتتە قارجى قاراستىرىلماعان اتالعان بانك مۇنداي ترانسشتان ءالى دە مۇددەلى. كەرى قايتارا ساتىپ الۋ شارتتارى بويىنشا كەرى "Bank RBK" اق-نىڭ باعالى قاعازدارىنا 20،27 ملرد تەڭگە زەينەتاعى اكتيۆى جۇمسالعان. ءساۋىر ايىندا 541،29 ملرد تەڭگەگە قارجى مينيسترلىگىنىڭ مەملەكەتتىك باعالى قاعازدارى جانە 171،84 ملرد تەڭگەگە اقش مەملەكەتتىك باعالى قاعازدارى ساتىپ الىندى.

ۇلتتىق بانك بجزق اقشاسىن ۆاليۋتا نارىعىنداعى قۇبىلمالىقتى رەتتەۋ ءۇشىن جۇمساۋىن دوعارۋى كەرەك - ساراپشى

جالپى، قوردىڭ مينۋسقا كەتۋى سەبەبى رەتىندە ەلىمىزدەگى جوعارى ينفلياسيا، مەملەكەتتىك باعالى قاعازاردىڭ ارزانداۋى، ۇلتتىق ۆاليۋتا باعامىنىڭ نىعايۋى العا تارتىلادى. سوڭعىسىنا كەلسەك، ساراپشىلار ۇلتتىق بانكتىڭ قازاقستاندىقتاردىڭ زەينەتاقى قاراجاتىنا دوللار ساتىپ الاتىنىنا تاڭمەن قارايدى. ءيا، ۇلتتىق بانك بيۋدجەت تاپشىلىعىن جابۋ ءۇشىن اي سايىن ۇلتتىق قوردان بەلگىلى ءبىر سومانى ۆاليۋتا تۇرىندە الىپ، ونى ۆاليۋتا نارىعىنا ورنالاستىرادى. نارىقتا دوللار ۇسىنىستارى تىم كوپ بولىپ كەتپەس ءۇشىن، ەكىنشى جاعىنان، ۇلتتىق بانك بجزق ءۇشىن ۆاليۋتا ساتىپ الا باستايدى. وسىلايشا، ول ۆاليۋتا نارىعىنداعى كۇرت وزگەرىستەردى تەگىستەۋگە تىرىسادى.

الايدا،ەكونوميست مۇرات تەمىرحانوۆتىڭ ايتۋىنشا، بجزق اقشاسىنا اقش دوللارىن جوعارى باعاممەن ساتىپ الۋ (قىمبات كەزدە) قور سالىمشىلارىنىڭ مۇددەسىنە ەش ساي كەلمەيدى.

تەمىرحانوۆ ۇلتتىق بانك تەڭگە باعامىن باسقارۋ ءۇشىن بجزق قاراجاتىن پايدالانۋدى دوعارۋى كەرەك دەپ سانايدى. ونىڭ پىكىرىنشە، ۇلتتىق بانك بۇل ءۇشىن ءوزىنىڭ ينتەرۆەنسيالارىن پايدالانۋى ءتيىس.

"قازاقستاننىڭ ۆاليۋتا نارىعى كولەمى جاعىنان شاعىن جانە دامىعان دەپ اۋىز تولتىرىپ ايتۋعا كەلمەيدى. سوندىقتان ەلىمىزدە تەڭگە باعامىنىڭ ەركىن قالىپتاسۋ جاعدايى مۇمكىن ەمەس. نارىقتاعى مامىلەلەردىڭ كوپشىلىگىن بەس قاتىسۋشى، ونىڭ ىشىندە ۇلتتىق بانك جاسايدى. نارىقتىڭ تومەن وتىمدىلىگى، قاتىسۋشىلاردىڭ ماردىمسىزدىعى مەن بىرتەكتىلىگى، سونداي-اق تۋىندى قۇرالدار نارىعىنىڭ دامىماۋى ۆاليۋتا نارىعىندا قازاقستان بيرجاسىندا ۆاليۋتاعا دەگەن سۇرانىس پەن ۇسىنىس اراسىندا ۇنەمى ۇلكەن تەڭگەرىمسىزدىك تۋىندايتىنىن تانىتادى، بۇل مىندەتتى تۇردە نارىقتاعى تەڭگە باعامىنىڭ جوعارى قۇبىلمالىلىعىنا اكەلىپ سوعىپ وتىرادى"، - دەيدى  ساراپشى.

ۇلتتىق قور، بجزق جانە "سامۇرىق-قازىنانى" بىرىكتىرۋ كەرەك - ساراپشى

ەكونوميكالىق ساراپشى، مۇناي سالاسىنىڭ مامانى ولجاس ءبايدىلدينوۆ، ءتىپتى ۇلتتىق قور، بجزق جانە "سامۇرىق-قازىنا" ۇلتتىق ءال-اۋقاتىن قورىن بىرىكتىرۋدى ۇسىنادى. ونىڭ پىكىرىنشە، ۇلتتىق قور تۇگەسىلىپ بارادى، ال بجزق-نى باسقارۋشىلار ءوز قىزمەتى بارىسىندا ءتيىمدى جۇمىس كورسەتە المادى، "سامۇرىق-قازىنا" ەل ەكونوميكاسىنداعى ءرولىن دۇرىس اتقارا الماي جاتىر.

"سوڭعى جىلدارى ۇلتتىق قورعا تۇسكەننەن الىنعان قاراجات كوپ. سوندىقتان مۇنداعى اقشا "جۇمساۋ رەجيمىنە" قوسىلعان.  ال 2030 جىلعا دەيىنگى قور اكتيۆتەرىن باسقارۋ تۇجىرىمداماسىنا سايكەس، ونىڭ قۇرىلىمى مىنانداي بولۋى كەرەك: 60% - باعالى قاعازدار، 30% - اكسيالار، 5% -  بالاما قۇرالدار جانە تاعى سونداي كولەمدە التىن. ال قازىرگى ۇلتتىق قوردىڭ قۇرىلىمى، ءتىپتى كورسەتىلىپ جۇرگەن سيفرلارعا دا ساي كەلمەيدى. ويتكەنى ونداعى اقشا اشىق تۇردە، جاسىرىن تۇردە بولسىن، بيۋدجەت تاپشىلىعىن جابۋعا جۇمسالۋدا، ياعني ينۆەستيالىق كىرىس اكەلۋگە ەمەس. سوندىقتان قور اكتيۆتەرىنە ريەۆيزيا جۇرگىزىلۋى ءتيىس. ويتكەنى قازاقستان مەن الەم جوعارى باعاداعى شيكىزاتتار سۋپەرسيكلىنەن ءوتىپ بارادى. بۇل ۇلتتىق قور بۇدان بىلاي بۇرىنعى كولەمدەگى تابىسپەن تولىقپايتىنىن بىلدىرەدى. بۇل – بىرىنشىدەن"، - دەيدى ول.

ەكىنشىدەن، ونىڭ ايتۋىنشا، بجزق اقشاسىن باسقارۋشىلار ءوز فۋنكسياسىنىڭ تيىمدىلىگىن تانىتا المادى.

"بجزق-نىڭ سوڭعى 10 جىلداعى ورتاشا جىلدىق ناقتى كىرىستىلىگى نەبارى 1،2%-دى قۇرادى (رەسمي ينفلياسيانى شەگەرگەندەگى نومينالدى كىرىستىلىك). بۇل رەتتە جىل باسىنان بەرى زەينەتاقى قورى باعالى قاعازداردى باعالاۋ ءادىسناماسىنا بايلانىستى مينۋستا كەلەدى (ءى-توقساندا مينۋس 447 ملرد تەڭگە جانە 4 ايدا 1،3 ترلن تەڭگە). ياعني، قازىرگى ۋاقىتتا اكتيۆتەردىڭ نارىقتىق قۇنى الەمدىك باعا اۋىتقۋلارىنا بايلانىستى "ويناقتاپ تۇر"، الايدا بۇل بجزق-دا قوردالانعان پروبلەمالاردىڭ بارلىعىن سيپاتتامايدى. قاراپ تۇرساق، بجزق قاراجاتى  ينفراقۇرىلىمدىق وبەكتىلەر، ەنەرگەتيكا جانە "سامۇرىق-قازىنا" قورىنىڭ ۇزاقمەرزىمدى جوبالارىنا سالىنادى. ال 9 جىلدان كەيىن شامامەن بجزق-نىڭ 25% سالىمشىسى زەينەتكە شىعادى، ولار دا زەينەتاقى جۇيەسىنە 12-14 جىل بويىنا "سالماق بولماق". بۇل بەتىمەن وندايدا بجزق-نىڭ وزىنە مەملەكەت اقشاسى كەرەك بولىپ قالادى. جالپى، ۇلتتىق قوردا دا، بجزق اكتيۆتەرىنىڭ قۇرىلىمىندا دا "سامۇرىق-قازىنا" ءۇاق-نىڭ باعالى قاعازدارى، اكسيالار بار. ياعني، بۇل ۇشەۋى بىر-بىرىمەن بىتە قايناسىپ جاتىر. ءقازىر بجزق اكتيۆتەرى 22،6 ترلن تەڭگەنى، ۇلتتىق قوردىڭ اكتيۆتەرى 58 ملرد دوللاردى، سامۇرىق-قازىنا ءۇاق اكتيۆتەرى 80 ملرد دوللاردى قۇرايدى. مەنىڭ ويىمشا، "فيرماارالىق" اكسيالار مەن وبليگاسيالاردى ەسەپكە الماعاندا، بۇل 150 ملرد دوللاردىڭ تازا اكتيۆتەرى. جالپى،  12 جىلدان كەيىن بجزق-نىڭ باسقا قۇرىلىممەن كەزەكتى رەت بىرىكتىرۋ قاجەتتىگى تۋىندايدى. مۇمكىن "بايتەرەك" ۇبح-مەن بە؟  ينۆەستيسيالاۋ مانداتىن قايتا قاراۋ ارقىلى ۇق مەن بجزق-نىڭ باعالى قاعازدار اكتيۆتەرىنەن ارىلا وتىرۋ ارقىلى مەگا-ۇلتتىق قور قۇرۋ الەمدىك اۋقىمدا قۋاتتى ينۆەستيسيالىق قۇرىلىم قۇرۋعا مۇمكىندىك بەرەر ەدى"، دەپ ءسوزىن تۇيىندەيدى ول.