Sońǵy 1–2 jylda Qazaqstan valútalyq naryǵynda kúrdeli jáne erekshe jaǵdaı qalyptasty. Qazaqstan Ulttyq Banki teńgeniń turaqtylyǵyn saqtaý maqsatynda belsendi ıntervensıalar júrgizýin doǵarar emes. Sonymen birge naryqta Reseı rýbli qolma-qol túrinde kóptep aınalymǵa túsip, valúta aǵymynda dısbalans qalyptasty deıdi, mamandar.
Qarjy sarapshysy Jalǵasbek Aqbolat Dalanews.kz aqparat agenttigine valúta naryǵyndaǵy kúrdeli jaǵdaıǵa qatysty pikir bildirdi.
Valúta dınamıkasy — tek aıyrbas baǵamyna ǵana emes, sonymen qatar syrtqy saýda úlgisine, ımport-eksport balansyna, ishki ekonomıkalyq qurylymǵa da áser etedi. Sondyqtan “rúbl artady, dollar qubylady, teńge qorǵalýy kerek” degen kobınasıa qarjygerler nazarynan tys qalǵan emes. Bul sala júıeli saıasat pen syrtqy táýeldilikti qaıta qaraýdy talap etedi, deıdi Jalǵasbek Aqbolat.
“ishki naryqta rúbldiń tym artyq bolýyna baılanysty aıtsam, 2024-2025 jyldary qolma-qol rúblge suranys kóp boldy. Bul bizge qalaı áser etip otyr? Reseıdiń rúblne suranys artsa, bizde ımporttyń baǵasy arzandaıdy. Ekinshi jaǵy kóleńkeli ekonomıkanyń kúsheıýine soqtyrady. Tıisinshe Reseıden keletin ımportqa tákeldilik basym bolyp otyr. Bul – qazaqstandyq óndiris pen ishki ónimderdiń taýar aınalymyna keri áserin beredi. Bankterde rúbl kóbeıse, olar da dollardy satpaýǵa tyrysady. Óıtkeni rúbldi ustap, dollardy kóptep satý - táýekeli basym qadam”,- deıdi qarjyger.
Naryqtaǵy jaǵdaıǵa qarasaq 2025 jylǵy kúzde rúbl teńge aıyrbasy — 6.6 teńge shamasynda tirkeldi. Degenmen, valúta naryǵyndaǵy úılespeýshilik tek baǵamda ǵana emes, naqty, ıaǵnı qolma-qol rúbl (banknotalar) naryqta kóbeıdi, tıisinshe beznal (banktik aınalymda) rúbl tapshylyǵy baıqalǵan.
“Álbette rúbldiń sanksıada ekenin qaperden shyǵarmaý kerek.
Ekonomıkanyń usynysy men suranysyna sáıkes kóp bankter dollarǵa degen usynysty azaıtýy kerek. Jalpy rúbldi qabyldaýdyń lımıtin qoıý, belgili bir kórsetkishten asyrmaý sıaqty qadam jasaý mańyzdy. Biraq ımporttaýshylar, ásirese Reseımen qatynasy bar fırmalar kontraktterdi rúblmen tóleýge májbúr, sol úshin beznal rúblge suranys bar. Qolma qolsyz rúbl tapshylyǵy bolǵanymen, aıyrbas baǵamy joǵary qalyp otyr”,- deıdi sarapshy Jalǵasbek Aqbolat.
Reseı rýbli formaldy túrde artyq bolsa da, ol resmı, zańdy ekonomıkalyq aınalymda tolyq paıdalanylmaıdy. Kóp bóligi kóleńkeli aınalym, shetelden keletin qonaqtar, shekaralyq saýda nemese birden basqa valútaǵa aıyrbastaý úshin qoldanylady. Bul Qazaqstan úshin ekonomıkalyq aktıv emes, tek ótpeli qubylys. Osyndaı dısbalans rúbldiń turaqsyz aktıv ekenin kórsetedi, dep otyr mamandar.
Jalǵasbek Aqbolat dollar baǵamyna qatysty da óz boljamdaryn alǵa tartady. Ulttyq bank ıntervensıalary — “órt sóndirý quraly ma, álde ýaqytsha qorǵanysh pa? Sarapshyǵa osy saýaldy qoıdyq.
Ulttyq bank 2024–2025 jyldary teńge baǵamyn ustap turý úshin jıi ıntervensıalar júrgizip keledi. Mysaly, 2025 jylǵy shildede naryqtaǵy tómen lıkvıdtilik pen spekýlátıvti qysymǵa qarsy — $125.6 mln kóleminde ıntervensıa jasalǵany habarlanǵan edi. Onyń maqsaty — dollar - teńge kýrsynyń kúrt aýytqýynan, áleýmettik-ekonomıkalyq shoktardan saqtaný jáne naryqqa qajetti lıkvıdtilikti qamtamasyz etý ekeni túsinikti. Intervensıalar valúta naryǵyndaǵy qubylmalylyqty qysqa merzimde báseńdetýge kómektesedi. Bul áleýmettik shıelenispen, halyqtyń salymy, nesıe, baǵamdy turaqtandyrý, ımport baǵalaryna yryq berýmen kúreste mańyzdy.
“Alaıda, bul — ýaqytsha sheshim. Uzaq merzimde ıntervensıalarǵa arqa súıeý rezervterdi sarqyp, táýekelderdi arttyrady. Rezervtegi qorǵa qol sala berý - bizge úlken táýekel. Pandemıadan keıingi jyldary rezervti óte qarqynda túrde paıdalanyp jatyrmyz. Bolashaq qordy qazir jaǵyp jatyrmyz. Intervensıanyń tıimdi jaǵy da bar. Ol bir haýsqa jol bermeıtin, órt sóndirýge óte qolaıly. Biraq uzaq merzimde aqtap alatyn áreket bop tabylmaıdy. 2015 jyldan bastap qolǵa alyndy, biraq 2020 jyldan beri qarqyndy túrde júzege asyp jatyr”,- deıdi qarjyger maman Jalǵasbek Aqbolat.
Ekonomıser ıntervensıalar valútalyq shoktar men suranystyń qurylymdyq máselesin, mysaly, rúblge, ımportqa táýeldilikti sheshpeıdi. Eger syrtqy sharttar qıyndasa, aıtalyq munaı baǵasynyń túsýi, álemdik suranystyń tómendeýi, sanksıalardan qashýǵa ıntervensıa jetkiliksiz bolýy múmkin.
“Dollardyń optımısik boljamyn 480-510 teńge kóleminde qarasaq, munaı baǵasy joǵary bolady. Eksport kólemi ósedi. Ulttyq bank turaqty túrde óz lekvıdtiligin qamtamasyz etedi. Árbir valúta óz normasynda óz shegine sáıkes turaqtaıdy. Biraq bul qıyn. Qazir rúbl kóp, dollarǵa ıntervensıa jasalyp otyr. Endi memleket 2026 jyly salyqtyq túsimder artady dep boljap otyr. Biraq bıyl salyqtyq túsimder jospardy oryndamaǵan. Sebebi salyq qansha kóterilse, onyń da túsimi azaıady. Bul sondaı ekonomıkalyq qubylys. Jospar boıynsha qazir 3 trln teńge profısıt bolyp tur. Shyn máninde biz defısıt, qarjy tapshylyǵyn kóremiz. Sondyqtan naryqtyq boljamdar dollar jańa jylǵa deıin 500-540 arasynda qubylýy múmkin. Árıne muny ustap turý úshin UB turaqty túrde ıntervensıa jasap otyrady”,- deıdi Jalǵasbek Aqbolat.
Endi pesımısik boljamǵa kelsek, AQSH dollary 550-610 teńge arasynda qubylýy kádik. Bul dálizdiń arasyna jaqyndasa,
munaı baǵasynyń tómendeýi, eksporttan keletin kiristerdiń azaıýy, Ulttyq bank valúta satýdy qysqartsa, bizde osy joǵaryda aıtylǵan pesımısik senarı oryndalady. Qoryta aıtqanda rúblge táýeldilikti azaıtyp, valútalyq saıasatty qaıta qaraý mańyzdy deıdi mamandar.
Rıshat Asqarbekuly, jýrnalıs.
