سوڭعى 1–2 جىلدا قازاقستان ۆاليۋتالىق نارىعىندا كۇردەلى جانە ەرەكشە جاعداي قالىپتاستى. قازاقستان ۇلتتىق بانكى تەڭگەنىڭ تۇراقتىلىعىن ساقتاۋ ماقساتىندا بەلسەندى ينتەرۆەنسيالار جۇرگىزۋىن دوعارار ەمەس. سونىمەن بىرگە نارىقتا رەسەي ءرۋبلى قولما-قول تۇرىندە كوپتەپ اينالىمعا ءتۇسىپ، ۆاليۋتا اعىمىندا ديسبالانس قالىپتاستى دەيدى، ماماندار.
قارجى ساراپشىسى جالعاسبەك اقبولات Dalanews.kz اقپارات اگەنتتىگىنە ۆاليۋتا نارىعىنداعى كۇردەلى جاعدايعا قاتىستى پىكىر ءبىلدىردى.
ۆاليۋتا ديناميكاسى — تەك ايىرباس باعامىنا عانا ەمەس، سونىمەن قاتار سىرتقى ساۋدا ۇلگىسىنە، يمپورت-ەكسپورت بالانسىنا، ىشكى ەكونوميكالىق قۇرىلىمعا دا اسەر ەتەدى. سوندىقتان “رۋبل ارتادى، دوللار قۇبىلادى، تەڭگە قورعالۋى كەرەك” دەگەن كوبيناسيا قارجىگەرلەر نازارىنان تىس قالعان ەمەس. بۇل سالا جۇيەلى ساياسات پەن سىرتقى تاۋەلدىلىكتى قايتا قاراۋدى تالاپ ەتەدى، دەيدى جالعاسبەك اقبولات.
“ىشكى نارىقتا ءرۋبلدىڭ تىم ارتىق بولۋىنا بايلانىستى ايتسام، 2024-2025 جىلدارى قولما-قول رۋبلگە سۇرانىس كوپ بولدى. بۇل بىزگە قالاي اسەر ەتىپ وتىر؟ رەسەيدىڭ رۋبلنە سۇرانىس ارتسا، بىزدە يمپورتتىڭ باعاسى ارزاندايدى. ەكىنشى جاعى كولەڭكەلى ەكونوميكانىڭ كۇشەيۋىنە سوقتىرادى. تيىسىنشە رەسەيدەن كەلەتىن يمپورتقا تاكەلدىلىك باسىم بولىپ وتىر. بۇل – قازاقستاندىق ءوندىرىس پەن ىشكى ونىمدەردىڭ تاۋار اينالىمىنا كەرى اسەرىن بەرەدى. بانكتەردە رۋبل كوبەيسە، ولار دا دوللاردى ساتپاۋعا تىرىسادى. ويتكەنى ءرۋبلدى ۇستاپ، دوللاردى كوپتەپ ساتۋ - تاۋەكەلى باسىم قادام”،- دەيدى قارجىگەر.
نارىقتاعى جاعدايعا قاراساق 2025 جىلعى كۇزدە رۋبل تەڭگە ايىرباسى — 6.6 تەڭگە شاماسىندا تىركەلدى. دەگەنمەن، ۆاليۋتا نارىعىنداعى ۇيلەسپەۋشىلىك تەك باعامدا عانا ەمەس، ناقتى، ياعني قولما-قول رۋبل (بانكنوتالار) نارىقتا كوبەيدى، تيىسىنشە بەزنال (بانكتىك اينالىمدا) رۋبل تاپشىلىعى بايقالعان.
“البەتتە ءرۋبلدىڭ سانكسيادا ەكەنىن قاپەردەن شىعارماۋ كەرەك.
ەكونوميكانىڭ ۇسىنىسى مەن سۇرانىسىنا سايكەس كوپ بانكتەر دوللارعا دەگەن ۇسىنىستى ازايتۋى كەرەك. جالپى ءرۋبلدى قابىلداۋدىڭ ءليميتىن قويۋ، بەلگىلى ءبىر كورسەتكىشتەن اسىرماۋ سياقتى قادام جاساۋ ماڭىزدى. ءبىراق يمپورتتاۋشىلار، اسىرەسە رەسەيمەن قاتىناسى بار فيرمالار كونتراكتتەردى رۋبلمەن تولەۋگە ءماجبۇر، سول ءۇشىن بەزنال رۋبلگە سۇرانىس بار. قولما قولسىز رۋبل تاپشىلىعى بولعانىمەن، ايىرباس باعامى جوعارى قالىپ وتىر”،- دەيدى ساراپشى جالعاسبەك اقبولات.
رەسەي ءرۋبلى فورمالدى تۇردە ارتىق بولسا دا، ول رەسمي، زاڭدى ەكونوميكالىق اينالىمدا تولىق پايدالانىلمايدى. كوپ بولىگى كولەڭكەلى اينالىم، شەتەلدەن كەلەتىن قوناقتار، شەكارالىق ساۋدا نەمەسە بىردەن باسقا ۆاليۋتاعا ايىرباستاۋ ءۇشىن قولدانىلادى. بۇل قازاقستان ءۇشىن ەكونوميكالىق اكتيۆ ەمەس، تەك وتپەلى قۇبىلىس. وسىنداي ديسبالانس ءرۋبلدىڭ تۇراقسىز اكتيۆ ەكەنىن كورسەتەدى، دەپ وتىر ماماندار.
جالعاسبەك اقبولات دوللار باعامىنا قاتىستى دا ءوز بولجامدارىن العا تارتادى. ۇلتتىق بانك ينتەرۆەنسيالارى — “ءورت ءسوندىرۋ قۇرالى ما، الدە ۋاقىتشا قورعانىش پا؟ ساراپشىعا وسى ساۋالدى قويدىق.
ۇلتتىق بانك 2024–2025 جىلدارى تەڭگە باعامىن ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن ءجيى ينتەرۆەنسيالار جۇرگىزىپ كەلەدى. مىسالى، 2025 جىلعى شىلدەدە نارىقتاعى تومەن ليكۆيدتىلىك پەن سپەكۋلياتيۆتى قىسىمعا قارسى — $125.6 ملن كولەمىندە ينتەرۆەنسيا جاسالعانى حابارلانعان ەدى. ونىڭ ماقساتى — دوللار - تەڭگە كۋرسىنىڭ كۇرت اۋىتقۋىنان، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق شوكتاردان ساقتانۋ جانە نارىققا قاجەتتى ليكۆيدتىلىكتى قامتاماسىز ەتۋ ەكەنى تۇسىنىكتى. ينتەرۆەنسيالار ۆاليۋتا نارىعىنداعى قۇبىلمالىلىقتى قىسقا مەرزىمدە باسەڭدەتۋگە كومەكتەسەدى. بۇل الەۋمەتتىك شيەلەنىسپەن، حالىقتىڭ سالىمى، نەسيە، باعامدى تۇراقتاندىرۋ، يمپورت باعالارىنا ىرىق بەرۋمەن كۇرەستە ماڭىزدى.
“الايدا، بۇل — ۋاقىتشا شەشىم. ۇزاق مەرزىمدە ينتەرۆەنسيالارعا ارقا سۇيەۋ رەزەرۆتەردى سارقىپ، تاۋەكەلدەردى ارتتىرادى. رەزەرۆتەگى قورعا قول سالا بەرۋ - بىزگە ۇلكەن تاۋەكەل. پاندەميادان كەيىنگى جىلدارى رەزەرۆتى وتە قارقىندا تۇردە پايدالانىپ جاتىرمىز. بولاشاق قوردى ءقازىر جاعىپ جاتىرمىز. ينتەرۆەنسيانىڭ ءتيىمدى جاعى دا بار. ول ءبىر حاۋسقا جول بەرمەيتىن، ءورت سوندىرۋگە وتە قولايلى. ءبىراق ۇزاق مەرزىمدە اقتاپ الاتىن ارەكەت بوپ تابىلمايدى. 2015 جىلدان باستاپ قولعا الىندى، ءبىراق 2020 جىلدان بەرى قارقىندى تۇردە جۇزەگە اسىپ جاتىر”،- دەيدى قارجىگەر مامان جالعاسبەك اقبولات.
ەكونوميستەر ينتەرۆەنسيالار ۆاليۋتالىق شوكتار مەن سۇرانىستىڭ قۇرىلىمدىق ماسەلەسىن، مىسالى، رۋبلگە، يمپورتقا تاۋەلدىلىكتى شەشپەيدى. ەگەر سىرتقى شارتتار قيىنداسا، ايتالىق مۇناي باعاسىنىڭ ءتۇسۋى، الەمدىك سۇرانىستىڭ تومەندەۋى، سانكسيالاردان قاشۋعا ينتەرۆەنسيا جەتكىلىكسىز بولۋى مۇمكىن.
“دوللاردىڭ وپتيميستىك بولجامىن 480-510 تەڭگە كولەمىندە قاراساق، مۇناي باعاسى جوعارى بولادى. ەكسپورت كولەمى وسەدى. ۇلتتىق بانك تۇراقتى تۇردە ءوز لەكۆيدتىلىگىن قامتاماسىز ەتەدى. ءاربىر ۆاليۋتا ءوز نورماسىندا ءوز شەگىنە سايكەس تۇراقتايدى. ءبىراق بۇل قيىن. ءقازىر رۋبل كوپ، دوللارعا ينتەرۆەنسيا جاسالىپ وتىر. ەندى مەملەكەت 2026 جىلى سالىقتىق تۇسىمدەر ارتادى دەپ بولجاپ وتىر. ءبىراق بيىل سالىقتىق تۇسىمدەر جوسپاردى ورىنداماعان. سەبەبى سالىق قانشا كوتەرىلسە، ونىڭ دا ءتۇسىمى ازايادى. بۇل سونداي ەكونوميكالىق قۇبىلىس. جوسپار بويىنشا ءقازىر 3 ترلن تەڭگە پروفيسيت بولىپ تۇر. شىن مانىندە ءبىز دەفيسيت، قارجى تاپشىلىعىن كورەمىز. سوندىقتان نارىقتىق بولجامدار دوللار جاڭا جىلعا دەيىن 500-540 اراسىندا قۇبىلۋى مۇمكىن. ارينە مۇنى ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن ۇب تۇراقتى تۇردە ينتەرۆەنسيا جاساپ وتىرادى”،- دەيدى جالعاسبەك اقبولات.
ەندى پەسسيميستىك بولجامعا كەلسەك، اقش دوللارى 550-610 تەڭگە اراسىندا قۇبىلۋى كادىك. بۇل ءدالىزدىڭ اراسىنا جاقىنداسا،
مۇناي باعاسىنىڭ تومەندەۋى، ەكسپورتتان كەلەتىن كىرىستەردىڭ ازايۋى، ۇلتتىق بانك ۆاليۋتا ساتۋدى قىسقارتسا، بىزدە وسى جوعارىدا ايتىلعان پەسسيميستىك سەناريي ورىندالادى. قورىتا ايتقاندا رۋبلگە تاۋەلدىلىكتى ازايتىپ، ۆاليۋتالىق ساياساتتى قايتا قاراۋ ماڭىزدى دەيدى ماماندار.
ريشات اسقاربەك ۇلى، جۋرناليست.
