Qazaqstanda er balanyń dúnıege kelýin kútý – ǵasyrlar boıy qalyptasqan qubylys. Ásirese, bbalanyń ul bolǵanyn qalaýdan týyndaǵan dástúrdiń biri – qyzǵa esim berý úrdisi. El arasynda «Ulbolsyn», «Uljalǵas», «Uljan», «Jańyl» syndy esimder jıi kezdesedi. Bul esimder kelesi balanyń mindetti túrde ul bolýyn tilegen ata-ana nıetin bildiredi. Biraq osyndaı esimderge ıe qyz-kelinshekter ózin qalaı sezinedi? Olarǵa bul esim qalaı áser etedi?
Ul bolsyn dep úmittený – dástúr me, álde...
Qazaq qoǵamynda ul balany erekshe qurmettegeni belgili. Burynǵy zamanda er azamat – urpaq jalǵaýshy, murager, rý basy, eńbek kúshi retinde qarastyrylǵan. Sondyqtan er balanyń dúnıege kelýi óte mańyzdy sanalyp, qyz bala týǵanda onyń esimi arqyly kelesi perzenttiń ul bolýyn tileý dástúri qalyptasqan.
Ul kútý dástúriniń tamyry tereńde jatqanymen, qazirgi zamanda onyń áseri qandaı? Bul úrdis tek ata-baba saltyn jalǵastyrý ma, álde qoǵamnyń áıel men erdiń róline qoıǵan shekarasynan týǵan stereotıp pe?
Ulbolsyn esimdilerdiń pikirleri qandaı?
Osyndaı esimge ıe qyzdardyń kóbi bastapqyda óz attarynyń maǵynasyn túsinbegenimen, eseıe kele oılana bastaıdy. Keıbiri buǵan nemquraıdy qaraıdy, al endi bireýleri óz esimin aýyr qabyldaıdy.
Jańyl Baımoldaeva esimdi keıipkerdiń oqıǵasy – osy máseleniń aıqyn mysaly. Ol – otbasyndaǵy tórtinshi qyz. Ata-anasy qyzdar shekten tys kóbeıip ketti dep oılap, onyń atyn «Jańyl» dep qoıǵan. «Bul joly jańyldyq, keleside ul bolsyn» degen nıetpen berilgen esim. Alaıda ata-anasynyń tilegi oryndalyp, Jańyldan keıin ul dúnıege keledi. Biraq Jańyl eseıe kele osy esimniń ózin tómendetetinin, «qatelik» sıaqty sezim týdyratynyn aıtady. «Keıde atymdy ataǵanda, ata-anam meni qalamaǵandaı áser qaldyrady. Bul meniń taǵdyryma áser etti me dep oılaımyn» deıdi ol.
Osy sekildi Ulbolsyn, Uljalǵas esimdi áıelder de keıde óz esimderinen yńǵaısyzdyq sezinetinin aıtady. Biri oǵan beı-jaı qarasa, biri ishki renishin jasyra almaıdy.
Bolashaqqa kózqaras: ul týamasa she?
Qoǵamda uly joq otbasynyń ómir súrýi týraly ártúrli pikir kezdesedi. Keıbir eski kózqarastaǵy adamdar úshin bul úlken másele bolsa, qazirgi zaman adamdary úshin bul qalypty jaǵdaı. Sebebi, ul da, qyz da – birdeı perzent, árqaısysynyń orny bólek.
Keıbir erli-zaıyptylar, eger tek qyzdar ǵana ómirge kelse, qoǵam tarapynan erekshe qysym seziletinin aıtady. «Urpaq jalǵastyrý» túsinigi tek er balamen ǵana baılanysty degen senim áli de bar. Biraq ǵylym men zań turǵysynan alǵanda, muragerlik, ata-tegin jalǵastyrý qyz bala arqyly da júzege asady.
Ul kútpeı, qyzǵa qýana bilý kerek
Bizdiń qoǵamda ár balanyń dúnıege kelýi – úlken qýanysh bolýy tıis. Ul nemese qyz dep bólýdiń qajeti joq. Bastysy – balaǵa durys tárbıe berý, onyń jeke tulǵa bolyp qalyptasýyna jaǵdaı jasaý.
Qazaqtyń «Qyz – qonaq» degen sózi qyz balanyń mindetti túrde basqa otbasyǵa ketetinin meńzeıdi. Biraq qazirgi qoǵamda qyzdar da ata-anasynyń qamqorshysy, áýlettiń tiregi bola alady. Demek, bala týǵanda onyń jynysyna qaramastan, ony jaqsy kórip, qushaqqa basyp, esimin bolashaǵyna aýyr salmaq túsirmeı qoıý – ata-ananyń eń basty mindeti.
Qorytyndylaı kele, «Ulbolsyn» esimine ıe áıelderge taǵylǵan jaýapkershilik, qoǵamdaǵy ulǵa erekshe mán berý – tereń oıǵa jeteleıtin másele. Eń mańyzdysy – dúnıege kelgen ár bala qalaýly, súıikti jáne baqytty bolýy tıis. Sol kezde ǵana otbasy da, qoǵam da úılesimdi damıdy.
"Jeti gúl" fılmi – taqyryptyń kórkem kórinisi
Bul taqyryp qazirgi qoǵamda ózekti ekenin kórsetetin taǵy bir jaıt – "Jeti gúl" fılminiń shyǵýy. 5 naýryzdan bastap prokatqa shyqqan bul kartına kórermenniń erekshe qyzyǵýshylyǵyn týdyryp otyr. Fılmde dál osy ul kútý, qyzǵa esim berý salty jáne onyń qyz balanyń ómirine tıgizetin áseri baıandalady. Kópshilik fılmdi kórip, óz oılaryn ortaǵa salyp, qoǵamda osy másele tóńireginde jańa pikirtalas bastaldy.
"Jeti gúl" fılmi – qazaq qoǵamyndaǵy genderlik stereotıpterdi, ata-ananyń balaǵa qoıatyn úmitiniń aýyrtpalyǵyn jáne árbir perzenttiń ózinshe baǵaly ekenin kórsetetin erekshe týyndy. Bul fılmdi kórgen árbir jan óz otbasylyq qundylyqtary týraly oılanyp, mańyzdy qorytyndy shyǵaratyny sózsiz.
