قازاقستاندا ەر بالانىڭ دۇنيەگە كەلۋىن كۇتۋ – عاسىرلار بويى قالىپتاسقان قۇبىلىس. اسىرەسە، ببالانىڭ ۇل بولعانىن قالاۋدان تۋىنداعان ءداستۇردىڭ ءبىرى – قىزعا ەسىم بەرۋ ءۇردىسى. ەل اراسىندا «ۇلبولسىن»، «ۇلجالعاس»، «ۇلجان»، «جاڭىل» سىندى ەسىمدەر ءجيى كەزدەسەدى. بۇل ەسىمدەر كەلەسى بالانىڭ مىندەتتى تۇردە ۇل بولۋىن تىلەگەن اتا-انا نيەتىن بىلدىرەدى. ءبىراق وسىنداي ەسىمدەرگە يە قىز-كەلىنشەكتەر ءوزىن قالاي سەزىنەدى؟ ولارعا بۇل ەسىم قالاي اسەر ەتەدى؟
ۇل بولسىن دەپ ۇمىتتەنۋ – ءداستۇر مە، الدە...
قازاق قوعامىندا ۇل بالانى ەرەكشە قۇرمەتتەگەنى بەلگىلى. بۇرىنعى زاماندا ەر ازامات – ۇرپاق جالعاۋشى، مۇراگەر، رۋ باسى، ەڭبەك كۇشى رەتىندە قاراستىرىلعان. سوندىقتان ەر بالانىڭ دۇنيەگە كەلۋى وتە ماڭىزدى سانالىپ، قىز بالا تۋعاندا ونىڭ ەسىمى ارقىلى كەلەسى پەرزەنتتىڭ ۇل بولۋىن تىلەۋ ءداستۇرى قالىپتاسقان.
ۇل كۇتۋ ءداستۇرىنىڭ تامىرى تەرەڭدە جاتقانىمەن، قازىرگى زاماندا ونىڭ اسەرى قانداي؟ بۇل ءۇردىس تەك اتا-بابا سالتىن جالعاستىرۋ ما، الدە قوعامنىڭ ايەل مەن ەردىڭ رولىنە قويعان شەكاراسىنان تۋعان ستەرەوتيپ پە؟
ۇلبولسىن ەسىمدىلەردىڭ پىكىرلەرى قانداي؟
وسىنداي ەسىمگە يە قىزداردىڭ كوبى باستاپقىدا ءوز اتتارىنىڭ ماعىناسىن تۇسىنبەگەنىمەن، ەسەيە كەلە ويلانا باستايدى. كەيبىرى بۇعان نەمقۇرايدى قارايدى، ال ەندى بىرەۋلەرى ءوز ەسىمىن اۋىر قابىلدايدى.
جاڭىل بايمولدايەۆا ەسىمدى كەيىپكەردىڭ وقيعاسى – وسى ماسەلەنىڭ ايقىن مىسالى. ول – وتباسىنداعى ءتورتىنشى قىز. اتا-اناسى قىزدار شەكتەن تىس كوبەيىپ كەتتى دەپ ويلاپ، ونىڭ اتىن «جاڭىل» دەپ قويعان. «بۇل جولى جاڭىلدىق، كەلەسىدە ۇل بولسىن» دەگەن نيەتپەن بەرىلگەن ەسىم. الايدا اتا-اناسىنىڭ تىلەگى ورىندالىپ، جاڭىلدان كەيىن ۇل دۇنيەگە كەلەدى. ءبىراق جاڭىل ەسەيە كەلە وسى ەسىمنىڭ ءوزىن تومەندەتەتىنىن، «قاتەلىك» سياقتى سەزىم تۋدىراتىنىن ايتادى. «كەيدە اتىمدى اتاعاندا، اتا-انام مەنى قالاماعانداي اسەر قالدىرادى. بۇل مەنىڭ تاعدىرىما اسەر ەتتى مە دەپ ويلايمىن» دەيدى ول.
وسى سەكىلدى ۇلبولسىن، ۇلجالعاس ەسىمدى ايەلدەر دە كەيدە ءوز ەسىمدەرىنەن ىڭعايسىزدىق سەزىنەتىنىن ايتادى. ءبىرى وعان بەي-جاي قاراسا، ءبىرى ىشكى رەنىشىن جاسىرا المايدى.
بولاشاققا كوزقاراس: ۇل تۋاماسا شە؟
قوعامدا ۇلى جوق وتباسىنىڭ ءومىر ءسۇرۋى تۋرالى ءارتۇرلى پىكىر كەزدەسەدى. كەيبىر ەسكى كوزقاراستاعى ادامدار ءۇشىن بۇل ۇلكەن ماسەلە بولسا، قازىرگى زامان ادامدارى ءۇشىن بۇل قالىپتى جاعداي. سەبەبى، ۇل دا، قىز دا – بىردەي پەرزەنت، ءارقايسىسىنىڭ ورنى بولەك.
كەيبىر ەرلى-زايىپتىلار، ەگەر تەك قىزدار عانا ومىرگە كەلسە، قوعام تاراپىنان ەرەكشە قىسىم سەزىلەتىنىن ايتادى. «ۇرپاق جالعاستىرۋ» تۇسىنىگى تەك ەر بالامەن عانا بايلانىستى دەگەن سەنىم ءالى دە بار. ءبىراق عىلىم مەن زاڭ تۇرعىسىنان العاندا، مۇراگەرلىك، اتا-تەگىن جالعاستىرۋ قىز بالا ارقىلى دا جۇزەگە اسادى.
ۇل كۇتپەي، قىزعا قۋانا ءبىلۋ كەرەك
ءبىزدىڭ قوعامدا ءار بالانىڭ دۇنيەگە كەلۋى – ۇلكەن قۋانىش بولۋى ءتيىس. ۇل نەمەسە قىز دەپ ءبولۋدىڭ قاجەتى جوق. باستىسى – بالاعا دۇرىس تاربيە بەرۋ، ونىڭ جەكە تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋىنا جاعداي جاساۋ.
قازاقتىڭ «قىز – قوناق» دەگەن ءسوزى قىز بالانىڭ مىندەتتى تۇردە باسقا وتباسىعا كەتەتىنىن مەڭزەيدى. ءبىراق قازىرگى قوعامدا قىزدار دا اتا-اناسىنىڭ قامقورشىسى، اۋلەتتىڭ تىرەگى بولا الادى. دەمەك، بالا تۋعاندا ونىڭ جىنىسىنا قاراماستان، ونى جاقسى كورىپ، قۇشاققا باسىپ، ەسىمىن بولاشاعىنا اۋىر سالماق تۇسىرمەي قويۋ – اتا-انانىڭ ەڭ باستى مىندەتى.
قورىتىندىلاي كەلە، «ۇلبولسىن» ەسىمىنە يە ايەلدەرگە تاعىلعان جاۋاپكەرشىلىك، قوعامداعى ۇلعا ەرەكشە ءمان بەرۋ – تەرەڭ ويعا جەتەلەيتىن ماسەلە. ەڭ ماڭىزدىسى – دۇنيەگە كەلگەن ءار بالا قالاۋلى، سۇيىكتى جانە باقىتتى بولۋى ءتيىس. سول كەزدە عانا وتباسى دا، قوعام دا ۇيلەسىمدى داميدى.
"جەتى گۇل" ءفيلمى – تاقىرىپتىڭ كوركەم كورىنىسى
بۇل تاقىرىپ قازىرگى قوعامدا وزەكتى ەكەنىن كورسەتەتىن تاعى ءبىر جايت – "جەتى گۇل" ءفيلمىنىڭ شىعۋى. 5 ناۋرىزدان باستاپ پروكاتقا شىققان بۇل كارتينا كورەرمەننىڭ ەرەكشە قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرىپ وتىر. فيلمدە ءدال وسى ۇل كۇتۋ، قىزعا ەسىم بەرۋ سالتى جانە ونىڭ قىز بالانىڭ ومىرىنە تيگىزەتىن اسەرى باياندالادى. كوپشىلىك ءفيلمدى كورىپ، ءوز ويلارىن ورتاعا سالىپ، قوعامدا وسى ماسەلە توڭىرەگىندە جاڭا پىكىرتالاس باستالدى.
"جەتى گۇل" ءفيلمى – قازاق قوعامىنداعى گەندەرلىك ستەرەوتيپتەردى، اتا-انانىڭ بالاعا قوياتىن ءۇمىتىنىڭ اۋىرتپالىعىن جانە ءاربىر پەرزەنتتىڭ وزىنشە باعالى ەكەنىن كورسەتەتىن ەرەكشە تۋىندى. بۇل ءفيلمدى كورگەن ءاربىر جان ءوز وتباسىلىق قۇندىلىقتارى تۋرالى ويلانىپ، ماڭىزدى قورىتىندى شىعاراتىنى ءسوزسىز.
