Prezıdent Toqaev reseılik "Komsomolskaıa pravdaǵa" suhbat berip, eldegi jup bılik, Eýrazıa odaǵynyń keleshegi, Qazaqstandaǵy orystar jaıynda oı órbitipti.
Dalanews.kz osy suhbatty yqshamdap aýdaryp, oqyrman talqysyna usyndy.
Qazaqstan Reseı men Belarýstiń ortaq odaǵyna qosyla ma?
Qazaqstan atalǵan eki elmen jan-jaqty baılanys ornatqan. Eýrazıalyq odaqtan bólek TMD, UQSHU aıasynda da áriptestikti damytýdamyz. Alaıda bizdiń Reseı men Belarýstiń ortaq odaǵyna qosylar oıymyz joq.
Áriptestikti ilgeride aty atalǵan uıymdardyń sheńberinde jalǵastyramyz. Bizge Eýrazıa odaǵynyń ekonomıkalyq áleýetin arttyrǵan mańyzdyraq. Ekonomıkaǵa basymdyq bersek bul odaq álemdik naryqtaǵy bedeldi uıymnyń birine aınalady.
Qazaqstanda qos bılik ornaǵan ba?
Ol tarıhı tulǵa. Aldaǵy aıda biz onyń mereıtoıyn atap ótemiz. Onyń tarıhı hám saıası murasyn saqtap qalýǵa tıispiz.
Ázirgi alasapyran shaqta Nazarbaev daǵdarystan shyǵýdaǵy men ustanǵan jańa ekonomıkalyq baǵyt pen halyqqa materıaldyq qoldaý kórsetý týraly usynysymdy jan-jaqty qoldady.
Elimizde eshqandaı qos bılik joq. Kerisinshe Nursultan Nazarbaev halyqty jańa basshynyń tóńiregine toptasýǵa shaqyryp otyr.
Qazaqstandaǵy orystar. Olardyń quqy qorǵalǵan ba?
Qazaqstandaǵy ultaralyq tatýlyq ishki saıası turaqtylyqtyń negizgi kepili. Qazaqstandyqtar ózin ózgeden bólip jarmaıdy, birtutas ult, birtutas halyq retinde qabyldaıdy.
Qazaqstanda "ulttyq azshylyq" degen uǵym joq.
Elimizde turatyn orystyń sany 3,5 mln-nan asady. Bul eldegi halyq sanynyń 19 paıyzy. Osynda turatyn orystar elimizben bite-qaınasyp ketken, barlyq zańdy quqyqtardy paıdalanyp otyr.
Ótkende "Qazaqstandaǵy orys dıasporasy" degen tirkesti kózim shalyp qaldy. Qaramaǵymdaǵy sarapshylar men ıdeologtarǵa budan bylaı mundaı uǵymdy qoldanbaýdy eskerttim. Orystar Qazaqstannyń irgesin birge qalasqan osy eldiń ajyramas bóligi.
Qazaqstan keńestik kezeńnen qalǵan eldi-meken, kóshe ataýyn jappaı aýystyrýǵa kóshti me?
Eski ataýlardan jappaı arylý naýqany bastaldy demeımin. Birqatar eldi-meken men kóshelerdi ózgertip, olardyń tarıhı ataýyn qaıtardyq.
Keńestik kezeńnen qalǵan kómeski ataýlar kelmeske ketýde. Aıtalyq "Prıkanalnaıa", "Teplovoznaıa" sekildi eldi-meken ataýlary eskirdi, olardy jergilikti jurt ta qabyldaı bermeıdi.
Qandaı da bir eldi-meken, kóshe ataýyn aýystyrarda jergilikti turǵyndardyń pikirin eskeremiz, onyń tarıhı negizdemesin izdeımiz. Bılik Qazaqstandaǵy barlyq oryssha ataýlardy aýystyryp tastaýdy kózdemeıdi.
Jaqynda Qaraǵandyda Grıgorıı Potanın men Aleksandr Zataevıchke kóshe ataýy berildi.
Memlekettik jumysqa turarda slávan tektes ult ókilderin shettetý úrdisi joq. Óz basym bul uıǵarymmen kelispeımin.
Slávan tektes jáne ózge de etnostar úkimette, parlamentte jáne basqa da memorgandarda otyr. Orystar shaǵyn-orta bızneste, óndiriste, aýyl sharýashylyǵynda shoǵyrlanǵan.
Qazaqstanda Qyrym senarıi qaıtalanýy múmkin be?
Joq. Bul keıbir sarapshysymaqtardyń sandyraǵy dep bilińiz. Munyń astarynda Qazaqstanda saıası turaqsyzdyq týǵyzý, odaqtas eldermen araǵa ot salý pıǵyly jatyr.
Qazaqstannyń latyn álipbıine kóshýi Reseıdiń mazasyn qashyrýda. Buǵan negiz bar ma?
Latynǵa asyqpaı, bappen kóshemiz. Buǵan elimizdiń tuńǵysh prezıdenti bastamashy boldy. Nazarbaev "latynǵa aýysý eldegi orys tiliniń ahýalyna áser etpeıtinin" áldeneshe ret aıtqan. Álipbı aýystyrý qazaq tiliniń kósegesin kógertýdegi mańyzdy qadam.
Álbette asyǵyp-aptyǵýdyń qajeti joq. Qazaqstan latynǵa kezeń-kezeńimen ótetin bolady.
Qazaqstandaǵy Qytaı yqpaly qanshalyqty kúshti?
Orta Azıa elderi men Qytaı erte dáýirden alys-beris, barys-kelis ornatqan. Áriptestiktiń negizgi qaınary - Jibek joly, saýda - sattyq boldy. Bul sabaqtastyq áli de úzilgen joq.
Ótken jyly Orta Azıa elderi men Qytaıdyń arasyndaǵy saýda aınalymy 33 mlrd dollardan asty.
Saýda-ekonomıkalyq saıasatty ekspansıamen shatastyrýǵa bolmaıdy. Qytaı Qazaqstannyń mańyzdy ekonomıkalyq áriptesi.
Qazaqstanda AQSH-tyń áskerı bazasy ashyla ma?
Bul másele kún tártibinde turǵan joq. AQSH pen Qazaqstannyń arasyndaǵy áriptestik jan-jaqty damýda.
Bıologıalyq qaýipsizdik salasynda Almatydaǵy obaǵa qarsy ınstıtýtta birlesip jumys istedik.
Kelisim shart aıaqtalǵannan keıin amerıkalyqtar úıine qaıtty. Qazir onda tek qazaq ǵalymdary ǵana zertteý júrgizýde. Bul salada reseılik mamandarmen de birlesip jumys júrgizýge ázirmiz.
Suhbattyń tolyq nusqasyn myna aradan oqı alasyz.
