Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń katarlyq Al Jazeera arnasyna bergen eksklúzıvti suhbaty elimizdiń qazirgi kezeńdegi ishki-syrtqy saıasatyna, jahandyq ahýal men álemdik tártiptegi orta derjavalardyń róline qatysty baıypty ári salmaqty pikirlerimen erekshelendi. Prezıdent óz sózinde Qazaqstannyń ulttyq múddesi bárinen joǵary ekenin erekshe atap ótti, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
Aldymen Memleket basshysy úsh jyl buryn bastalǵan reformalar týraly sóz qozǵap, elimizdiń "Jańa Qazaqstanǵa" bet alǵan jolyndaǵy qadamdaryn saralady. Onyń aıtýynsha, alǵa qoıǵan maqsattarymyzǵa qaraı nyq qadammen ilgerilep kelemiz. Degenmen bul úderis ońaıǵa soqpaı joq, sebebi syrtqy faktorlar – koronavırýs pandemıasy men Ýkraınadaǵy soǵys reformalarǵa óz áserin tıgizbeı qoımady.
"Bul – ońaı sharýa emes. Biz shynshyl ári pragmatık bolýymyz kerek. Dese de, ózgeristerdi júzege asyrýda batyldyq tanytýǵa mindettimiz. Sondyqtan maqsattarymyzǵa jetý jolynda tabandy áreket etýge shaqyrýdamyn", – dedi Prezıdent.
Memleket basshysy júrgizilip jatqan reformalar óz nátıjesin bere bastaǵanyn da aıtady.
Qazaqstan – Eýrazıadaǵy, ásirese Ortalyq Azıadaǵy turaqtylyq pen qaýipsizdiktiń tiregi
Suqbat barysynda Qazaqstannyń syrtqy saıasaty da jan-jaqty talqylandy. "Qazaqstan syrtqy saıasatyndaǵy basymdyqtaryn qaıta qarastyryp jatyr ma?" degen saýalǵa Prezıdent salmaqty jaýap qaıyrdy. Onyń pikirinshe, Qazaqstannyń syrtqy saıasaty konservatıvti sıpatqa ıe jáne túbegeıli ózgeristerdi qajet etpeıdi. Áıtkenmen, el syrttaǵy jaǵdaılardy nazarda ustaýǵa mindetti. Sebebi Qazaqstan – Eýrazıadaǵy, ásirese Ortalyq Azıadaǵy turaqtylyq pen qaýipsizdiktiń tiregi. Sondyqtan da syrtqy saıasatta iri derjavalarmen, sonyń ishinde kórshi memlekettermen de teńgerimdi qarym-qatynas ustaný alda da jalǵasyn tabady. Biraq ulttyq múddeniń basymdyǵy – ózgermeıtin qaǵıda.
Osy tusta Toqaev Transkaspıı kólik dálizine erekshe toqtaldy. Prezıdenttiń aıtýynsha, Qazaqstannyń syrtqy saıasatyndaǵy basty baǵyttarynyń biri – kólik-logıstıka baǵyttaryn ártaraptandyrý.
"Orta dáliz" jobasy Qazaqstannyń halyqaralyq arenadaǵy ekonomıkalyq múmkindikterin keńeıtetin mańyzdy baǵytqa aınalýda. Sonymen qatar, Prezıdent Qytaıdyń "Bir beldeý – bir jol" bastamasynyń Qazaqstanda jarıalanǵanyn eske saldy jáne onyń strategıalyq mańyzdylyǵyn erekshe atap ótti.
Pýtınmen Kaspıı qubyr konsorsıýmyna qatysty máselelerdi talqyladyq
Qazaqstannyń Reseımen baılanysy jáne Kaspıı qubyr konsorsıýmy (KTK) týraly saýalǵa Prezıdent Toqaev ashyq jaýap berdi. Onyń aıtýynsha, Reseı – Qazaqstannyń strategıalyq áriptesi, kórshisi jáne odaqtasy. Álemdegi eń uzyn qurlyq shekarasy dál osy Reseımen arada ornalasqandyqtan, Máskeýmen áriptestiktiń mańyzy zor. Ásirese, Kaspıı qubyr konsorsıýmyna baılanysty máselelerge toqtalǵan Prezıdent bul qubyr arqyly Qazaqstannyń munaıy Reseı jerimen Eýropa naryǵyna jáne odan ary álemdik naryqqa tasymaldanyp otyrǵanyn erekshe atap ótti. Memleket basshysy Vladımır Pýtınmen taıaýda telefon arqyly bolǵan áńgimesinde de dál osy Kaspıı qubyr konsorsıýmyna qatysty máseleler talqylanǵanyn ashyq aıtty. Toqaevtyń paıymynsha, Qazaqstan bolashaqta da osy qubyr arqyly tasymal kólemin saqtap qalýǵa jáne arttyrýǵa nıetti.
Degenmen, Ýkraınadaǵy qarýly qaqtyǵys pen Reseıge salynǵan sanksıalar Qazaqstannyń shıkizattyq eksporttyq strategıasyna áserin tıgizbeı qoımaıdy. Sondyqtan elimiz bir baǵytqa ǵana baılanbaı, tasymal marshrýttaryn ártaraptandyrýdy kózdep otyr. Bul turǵyda Prezıdent jýrnalısiń Baký – Djeıhan qubyry men "Orta dáliz" baǵyty týraly aıtqan sózin quptady. Osy baǵyttar Qazaqstannyń strategıalyq derbestigin nyǵaıtyp, halyqaralyq saýdadaǵy táýekelderdi tómendetýge septigin tıgizedi.
"Reseımen strategıalyq seriktestikti joǵary baǵalaımyz. Biraq bul bir baǵytpen shektelemiz degen sóz emes. Munaı tasymaldaýda negizgi basymdyq, árıne, Kaspıı qubyr konsorsıýmyna beriledi. Dese de, "Orta dáliz" ben ózge baǵyttardy damytý arqyly Qazaqstan óz qaýipsizdigin qamtamasyz etetin bolady", – dep sózin túıindedi Toqaev.
BUU reformasy jáne ondaǵy Qazaqstannyń róli
Suqbattyń ekinshi bólimi Birikken Ulttar Uıymyn reformalaý máselesine arnaldy. Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev BUU Qaýipsizdik keńesin keńeıtý qajettigin atap ótti. Onyń pikirinshe, uıymnyń negizgi basqarýshy organy retinde Qaýipsizdik Keńesiniń qataryna jańa damýshy memleketterdi qosý qajet. Bul memleketter quramǵa turaqty emes, rotasıalyq negizde enýi de múmkin. Osy oraıda Japonıa men Germanıa sıaqty iri derjavalar, sonymen qatar Azıa jáne Afrıka qurlyǵynan shyqqan elderdiń de ókilderi Qaýipsizdik keńesine qatysýy nemese onyń qyzmetine tartylýy kerek dep sanaıdy Prezıdent.
"Bul – ádiletti sheshim bolar edi. Siz iri memleketterdiń oqshaýlanýy jaıynda aıtyp óttińiz, rasynda mundaı qubylys baıqalady ári ol bizdi de alańdatady", – dedi Memleket basshysy.
Al Jazeera jýrnalısi Qazaqstannyń BUU-ny reformalaý baǵytynda ózge elder qol jetkize almaǵan jetistikke qalaı jetýi múmkin ekenin surady. Prezıdent Qazaqstannyń sırek kezdesetin metaldar men mańyzdy tabıǵı resýrstarǵa baı ekenin eskertip, osy resýrstardy halyqaralyq deńgeıde kelissózder barysynda tıimdi paıdalanýǵa bolatynyn aıtty.
"Áıtkenmen, biz óz múmkindigimizdi asyra baǵalaýdan aýlaqpyz. BUU reformasyn júrgizýde Qazaqstannyń róli sheshýshi bolady dep aıtpas edim. Bizdiń oıymyzsha, uıymnyń ádilettiligin nyǵaıtý jáne ony zamanaýı talaptarǵa sáıkestendirý jolynda barlyq memleketter, ásirese orta derjavalar birigip áreket etýi tıis", – dedi Prezıdent Toqaev.
Kómirsýtekti shıkizattar eksporty QR syrtqy saýdasynyń negizi bolyp qala bermek
Áńgime barysynda Qazaqstannyń kómirtegine beıtaraptyqqa qol jetkizý jáne ekonomıkany ártaraptandyrý mindetteri de talqylandy. Jýrnalısiń aıtýynsha, qazir kómirsýtekti resýrstar Qazaqstan eksportynyń 50 paıyzynan astamyn quraıdy. "2029 jylǵa deıin munaıdan tys salalardyń úlesin arttyrý múmkin be" degen saýalǵa Prezıdent pragmatıkalyq turǵydan jaýap berdi.
"Shyndyǵyna kelsek, kómirsýtekti shıkizattar eksporty uzaq ýaqyt boıy bizdiń syrtqy saýdamyzdyń negizi bolyp qala bermek. Qazaqstan 2060 jylǵa deıin kómirtegi beıtaraptyǵyna qol jetkizýdi kózdep otyr. Bul – shynaıy maqsat. Búgingi tańda elimizdiń energıa tutynysynda kómirdiń úlesi 73 paıyzdy quraıdy. Odan birden bas tartý múmkin emes. Sonymen qatar Qazaqstanda munaıdyń úlken qory bar, al ýran óndirisinde álem boıynsha birinshi oryndamyz, jahandyq naryqqa ýran jetkizýdiń 40 paıyzyn biz qamtamasyz etemiz", – dedi Prezıdent.
Suqbat barysynda IT-ındýstrıa jáne sıfrlyq ınfraqurylymdy damytý jaıy da sóz boldy. Jýrnalıs Qazaqstannyń sıfrlyq jetistikterin atap ótti: elimizde 20 myń shaqyrymnan astam talshyqty-optıkalyq jeli tartylǵan, Astana Hub qurylyp, IT tehnologıalar eksporty 2023 jyly 280 mıllıon dollardan astam qarjy ákelgen. Degenmen áli de sheshimin tappaǵan máseleler bar, mysaly, startaptarǵa kedergi bolatyn búrokratıa, mamandar tapshylyǵy jáne ǵylymı-zertteý jumystarynyń tómen deńgeıi degendeı.
Aldaǵy bes jylda sıfrlyq memleketke aınalý turǵysynda maqsatymyz bar
Prezıdent osy máselelerdiń mańyzdylyǵyn moıyndap, Qazaqstan jaqynda sheteldik seriktestermen birlesip sýperkompúterdi elge ákelgenin málimdedi.
"Sıfrlandyrý – Qazaqstannyń basty baǵyttarynyń biri. Men elimizdiń aldaǵy bes jylda tolyq sıfrlyq memleketke aınalǵanyn qalaımyn. Búrokratıamen kúrestiń eń tıimdi quraly – sıfrlandyrý men jasandy ıntellekt tehnologıalary bolmaq", – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Prezıdent sıfrlyq tehnologıalardyń qarqyndy damýy álemdegi saıası-ekonomıkalyq qarym-qatynastardyń tabıǵatyn túbegeıli ózgertip jatqanyn atap ótti.
"Jasandy ıntellekt dáýirinde elderdiń bir-birimen soǵysýy, túrli qaqtyǵystarǵa barýy – adamzat órkenıeti úshin tym eskirgen ári qarabaıyr tásilge aınalýda. Biz, kerisinshe jasandy ıntellekt pen sıfrlyq tehnologıalar arqyly halyqtyń ál-aýqatyn arttyryp, jastarymyzdyń bilim sapasyn kóterýge, olardyń zıatkerlik áleýetin damytýǵa basa nazar aýdarýymyz qajet", – dep paıymdady Memleket basshysy.
Onyń aıtýynsha, sıfrlandyrý qoǵamdaǵy jemqorlyqty, qaǵazbastylyqty jáne ákimshilik kedergilerdi azaıtyp qana qoımaı, memlekettiń ekonomıkalyq jáne áleýmettik damýyna tyń serpin beredi. Osy rette Prezıdent Qazaqstanǵa jýyrda jetkizilgen sýperkompúter eldiń ǵylymı-tehnologıalyq áleýetin nyǵaıtyp, startaptar men ınovasıalyq jobalardyń damýyna qolaıly orta qalyptastyratynyn erekshe atady.
"Biz bul sýperkompúterdi áıgili halyqaralyq kompanıalarmen yntymaqtastyq nátıjesinde ákeldik. Osy arqyly Qazaqstan tehnologıalyq seriktestikke ashyq ekenin kórsetip otyr. Aldaǵy bes jylda sıfrlyq memleketke aınalý maqsatyn alǵa qoıdyq. Bul óte batyl ári órshil maqsat, biraq menińshe, ol tolyq oryndalýy múmkin", – dedi Prezıdent.
Jasandy ıntellekt pen sıfrlyq tehnologıalar – órkenıettiń jańa dáýiri
Toqaev sóz sońynda sıfrlandyrý men jasandy ıntellektti damytý isinde álemdik qaýymdastyqpen birlese áreket etý qajettigine nazar aýdardy. Sebebi qazirgi zamanda memleketaralyq yntymaqtastyq pen tehnologıalyq ıntegrasıasyz birde-bir el óz aldyna tolyq jetistikke jete almaıdy.
"Adamzatty soǵys pen qaqtyǵystardan góri jasandy ıntellekt pen sıfrlyq tehnologıalardyń keleshegi kóbirek alańdatýy tıis. Bul – órkenıettiń jańa dáýiri. Biz osy jańa dáýirdiń talaptaryna saı bolyp, bolashaqqa qadam basýymyz kerek", – dep sózin qorytyndylady Qasym-Jomart Toqaev.
Prezıdent suqbat sońynda Katar Ámiri men premer-mınıstrine Qazaqstanmen aradaǵy senimdi ári tyǵyz seriktestik úshin alǵys aıtyp, eki eldiń yntymaqtastyǵy naqty jobalar arqyly odan ári nyǵaıa túsetinine senim bildiretinin jetkizdi.
