Kezinde bir batys saıahatshysy aıtypty deıtin sóz bar: «Ortalyq Azıada qazaq deıtin halyq bar. Kóptigi sonsha, qummen para-par». Olaı bolmady ǵoı, ǵasyrlyq soǵys pen asharshylyqtyń kesirinen qoıdaı qyrylǵan qazaqtyń sanyn shetten kelgen ulystar toltyrdy. 130 ult bar delinedi qazir, jyl ótken saıyn olardyń sany ósip-órkendeýde.
Dıasporanyń eki ókili birigip ult esebine sanalsa, budan da arta túseri kádik. Aıtpaǵymyz, solardyn deniniń sany az. Meıli, áńgime ol tarapta emes. Toq eterin sóz etkende, túrli sebeptermen elimizdiń túrli aımaǵyna qonys tepken ult pen ulys ókilderin baýyryna basyp, bir tilim nanyn bólip bergen, ózine kerektini aýzynan jyryp aldyna tosqan qazaqtyń keńpeıildiligi týraly áńgime bólek. Qazaqtyń qonaqjaılylyǵyna ózge dıasporalardyń ókpesi joq bolsa kerek. Otan quraýshy ult, mań dalanyń ıesi – qazaq. Qazaqty syılaý Qazaqstandy syılaý.
Beıbitshiliktiń ordasy
Táýelsizdiktiń alǵashqy jylynda qazaqtyn jalpy úlesi nebári 42 paıyz bolǵany esimizde. Sony esepke alǵan keıbir sarapshylar Qazaqstan qantógistiń ordasyna aınalady dep te boljaǵan. Shyn máninde solaı oılaýynyn, sondaı kesim jasaýynyn sebebi de bar edi. Etnıkalyk ártúrlilik qaı el úshin bolsa da ońaı emes. Biraq eldi biriktirip, «yrys aldy – yntymaq» ekenin oılaǵan el basshylyǵy 1992 jyly ótken Qazaqstan halqynyń I forýmynda úlken uıym qurýdy usynǵan edi.
1995 jyly «Qazaqstan halqy Assambleıasy» qurylyp, oǵan eldegi túrli ulys ókilderinen múshelikke alynyp, iri saıası ári mádenı oshaqqa aınaldy.
Sodan beri olar elimizdegi mańyzdy saıası máselelerge belsene aralasyp keledi. Bul uıymnyń aýqymy óte úlken. Ár óńirden ulttyq mádenı ortalyqtar, salt-dástúrin, tilin, ózindik dúnıetanymyn jetildiretin birlestikter ashylyp, Qazaqstandy Otanym dep tanıtyn jáne sol úshin qyzmet etetin jastar tárbıeleýge atsalysýda.
Bul birlestikter óz tilderin, salt-dástúrin, mádenıetin nyǵaıtýmen qatar, qazaq tilin, onyń tarıhyn, salt-dástúrin bilýge hám syılaýǵa mindetti. Sol baǵytta biraz jumystar atqarylyp ta jatyr.
Áttegen-aı derlik tusymyz, muny tolyq, júıeli túrde, jergilikti bıliktiń baqylaýymen iske asyrý jaǵy kemshin sıaqty. Áıtpese, 30 jyldyń ishinde qazaqsha saırap ketpese de, is-qaǵazdaryn memlekettik tilde júrgize alatyn býyn ósip-jetiler edi.
Qalaı aıtsaq ta, Qazaqstan halqy Assambleıasy – beıbitshilik ordasyna aınaldy. Ulttar arasyndaǵy azyn-aýlyq kıkiljińder oryn alǵanymen, ony der ýaqytynda sheshýge osy uıym músheleri bir kisideı eńbek etýde. Áýelgi maqsatymyz da sol emes pe edi?
Uıym maqsaty
Muny keńirek aıta ketýge tıispiz. «QHA-nyń maqsaty respýblıkadaǵy oqıǵalarǵa baǵa berý jáne saıası jaǵdaılarǵa boljam jasaý negizinde qoǵamdaǵy yntymaqty qamtamasyz etetin is-tájirıbelik usynystardy oılastyrý, QR Prezıdentiniń respýblıka azamattarynyń quqyqtary men bostandyqtaryn qorǵaý kepili retindegi qyzmetine atsalysý». Dál osylaı taıǵa tańba basqandaı jazylǵan.
Endeshe, mundaı jalpaqshesheıliktiń keregi ne deý artyq. Sondaı-aq, «tilder men ulttyq mádenıetterdi, salt-dástúrlerdi qaıta jańǵyrtý jáne nasıhattaý, qazaqstandyq jáne ulttyq otansúıgishtikti qalyptastyrý, ultaralyq qatynastardy qadaǵalaý negizinde ultaralyq tatýlyq pen kelisimdi nyǵaıtý, Qazaqstandy meken etken ult ókilderi arasynda dostyq qarym-qatynastardyń damýyna negiz bolatyn memlekettik saıasat júrgizý jóninde usynystar daıyndaý sekildi birneshe mańyzdy mindetterdi de óz moıyndaryna alǵan.
Assambleıa qazaq qoǵamynyń ajyramas bólshegine aınaldy
Assambleıa múshelerine zań shyǵarýshy organnan kvota berilip, alǵashqyda QR Parlamenti Májilis quramyna endi. Jalpy, bul is-tájirıbe damyǵan elderde sátti júzege asyp kele jatqan tájirıbe. Biraq aınalamyzdaǵy elderge qarar bolsaq, mundaı jeńildik, mundaı ońtaıly saıasat joqtyn qasy ekenin baıqaımyz.
Bıyl Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev óziniń saıası jańǵyrý reformalaryn jarıa etkende, aldaǵy ýaqytta Assambeleıa múshelerinen zań shyǵarýshy organǵa beriletin Májilistegi kvotasy Senatqa aýysqanyn alǵa tartty. Sonymen qatar Senatqa depýtat bolatyn assmbleıalyqtardyń sany birshama qysqarǵanyn da aıta ketýimiz kerek.
Muny kópshilik zaman talabynan týyndaǵan sheshim dep qabyldaǵany anyq. Óıtkeni, osyǵan deıin Qazaqstan halqy Assembleıasy múshelerinen mundaı artyqshylyq berý týrasynda keıbir qoǵam ókilderi tarapynan syndar aıtylǵanyn bilemiz.
Bul syndarda Assambleıany ózekke tebý dep áste qarastyrýǵa bolmaıdy. Qaıta kerisinshe qazaq qoǵamynyń ajyramas bólshegine aınalǵan Assambleıa músheleri qoǵamnyń tolyqqandy múshesine aınalyp, qandaı saıası básekege bolsa da tótep beretin irgeli uıymǵa aınalǵanyn aıqyndaı túsetini anyq.
Bul – túsingen janǵa jalpaqshesheılik emes, qaıta ózgeni baýyrǵa tarta otyryp, ózimizge jaqyndatýdyń amaly. Sonymen birge, ulttyq mektepter, mádenıet oshaqtary, teatrlar jumys isteýde. Qazaq ejelden ózgege tizesin batyrǵan el emes. Osyndaı aıryqsha qamqorlyqty baǵalaı biletin, ultymyzdyń qundylyqtaryn syılaı alatyn ózge ult jastary ósse eńbegimizdiń, qamqorlyǵymyzdyń ótelgeni.
Tilim – tiregim
Qazaq jerin mekendegen ózge ulystyń ókilderi eshqashan qazaqtan teperish kórgen emes. Táýelsizdik jyldarynda olarǵa qazaq qolynan kelgeninshe kómek qolyn usyndy. Bizdiń saıası saýattylyǵymyzdy, baýyrmaldyǵymyzdy anyq sezingen bir býyn ósti. Solardyn qazaq tiline shyn mánindegi qurmetin oıatý qajettigi basa aıtylsa, oryndy bolary haq.
Buǵan Assambleıanyn múmkindigi jetedi. Ár ulttyń ókilinen quralǵan Assambleıa músheleri, osy uıym atynan elimizdiń zań shyǵarýshy organynan depýtattyq mandat alǵan aq jaǵalylar jergilikti jerlerde, óz ulystarynyń ortasynda keńirek nasıhat jumystaryn júrgizse, nur ústine nur bolar edi.
Búgin bolmasa da erteń memlekettik tildiń qajettiligi aıqyn túrde seziledi. Bılik oryndarynda, qoǵamdyk ortada óziniń qazaqstandyq ekenin kórsetý úshin, jaqsy jumys tabý úshin memlekettik tildi ıgerý mańyzdylyǵy arta túsedi. Osy bastan iske kirisý bárimiz úshin tıimdi.
Vıtalıı Tvarıonas, Lıtva ulttyq-mádenı ortalyǵynyń tóraǵasy:
– Bizder ortaq otanymyz Qazaqstannyń bolashaǵy men táýelsizdikti nyǵaıtýǵa aýyzbirshiliktiń arqasynda qol jetkizip kelemiz. Sondyqtan biz úshin Táýelsizdikten asqan murat, birlikten asqan qasıetti uǵym joq. Biz ótkenin umytpaıtyn, ata-baba muratyn ulyqtaıtyn elmiz.
Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń dara saıasatynyń arqasynda halyq muratyn jańa beleske shyǵaryp, óz keleshegimizdi ózimiz kemeldendirýge bar kúsh jigerimizdi jumysaımyz.
Biz atamekenniń kórkin, ata-jurttyń abyroıyn asyrýda aıanyp qalmaımyz! Qazaq eliniń darhan peıiliniń arqasynda babalar armany bolǵan táýelsizdik ornady, ekonomıkalyq jáne áleýmettik reformalardyń iske asýyn qamtamasyz etken turaqtylyq pen qoǵamdyq kelisim elimizdi álem elderine tanytty. Qazaqstan senimdi jáne nátıjeli tabystarǵa qol jetkizetine senimdimin.
Qadirli Otanymyzdyń ıgiligi artyp, ósip-órkendeý jolyna tústi. Jańa Qazaqstannyń, jańa qoǵamyn, táýelsizdik tarıhyn qalyptastyra otyryp, ózimizdi de jańa ýaqyttyń talabyna saı ózgerte bildik. Elimizdiń ekonomıkasy jáne áleýmettik jaǵdaıy jaqsaryp, bir shańyraq astyna jınalǵan túrli ult pen ulystar tatý-tátti ómir súrip keledi. Qarapaıym halyq úshin barlyq jaǵdaılar qarastyrylyp, birneshe memlekettik baǵdarlamalar da júzege asyrylýda. Memleketimiz ozyq elderdiń qatarynan kórinedi dep senemin!
