Ekonomıkalyq damýdyń barysy únemi ózgerip otyrady, keıde ártúrli sebepterge baılanysty úzilis jasaıdy, keıde qarqyndy údeı túsedi. Kórip júrgenimizdeı, jańa tehnologıalar áleýmettik ómirdiń damýyn aıtarlyqtaı jyldamdatady. Sońǵy onjyldyqtarda ekonomıkalyq damý jyldamdyǵyna aqparattyq jáne sıfrlyq tehnologıalardyń qosylýy bizdiń ómirimizge de birtindep áser etkeni sonsha, jańa ekonomıka – sıfrlyq ekonomıka týraly aıtyla bastady.
Damyǵan elderdiń tájirıbesinen baıqaǵanymyzdaı, «sıfrlyq ekonomıkany» ómirimizge dendep eni úshin belgili bir sharttardy tolyqtaı qamtamasyz etýimiz qajet. Birinshiden, ekonomıkany kompúterler qarjylaı qamtamasyz etýi tıis. Al ekinshi, qoǵam jetkilikti deńgeıde tıisti saýattylyqqa ıe bolyp, kompúterde jumys isteýdi úırený keń etek alýy kerek. Úshinshiden, kompúterlerdiń kópshiligi ınternetke, sonyń ishinde bıznestiń deni de ǵalamtorǵa qosylýy kerek. Tórtinshiden, sıfrlyq tehnologıalar orasan zor paıda ákeledi (mobıldi bankıng, elektrondy úkimet jáne t.b.), eń aldymen ýaqytty únemdeý túrinde, sondyqtan bul salaǵa eleýli ınvestısıa quıǵan abzal.
Endi osylardy retimen qarastyryp kóreıik, eń aldymen bizge ne qajet? Birinshiden, sıfrlyq ekonomıka kásiporyndarda qoldanylatyn «aparattyq quraldar» nemese kompúterlerdi qajet etedi. Qazaqstan Respýblıkasy Strategıalyq josparlaý jáne reformalar agenttiginiń Ulttyq statısıka búrosynyń saıtyndaǵy málimetke súıensek, kompúterlendirý shyn máninde búkil Qazaqstan ekonomıkasyn qamtyp úlgergen. Sońǵy 18 jylda kompúterler sany 20 eseden astam ósip ketipti. Naqtylap aıtsaq, 52,5 myńnan 1,1 mıllıon birlikke deıin. Bul ózgeris búkil naryqqa áser etkeni sózsiz, óıtkeni ol tıisti tehnıkalyq qyzmet kórsetýdi qajet etti, bul bir jaǵynan kásiporyndar úshin shyǵyndardyń paıda bolýyna, al ekinshi jaǵynan kompúter naryǵynyń ósýine alyp keldi.
Árıne, kompúterlendirý qyzmetkerlerdiń kompúterde eńbek mindetterin oryndaı otyryp, biliktiligin arttyryp, ózine senimdi paıdalanýshyǵa aınaldyrady. Al bul jańa tehnologıany paıdalanýshylar sanynyń artýyna, sáıkesinshe halyqtyń sıfrlyq saýattylyǵyn arttyrýǵa jetkizedi. Alaıda, paıdalanýshylardyń ósýi - bul qubylystyń bir jaǵy ǵana, al ekinshi jaǵy - kompúterler kólemin saqtap qalý qajet. Sondyqtan biz Qazaqstan ekonomıkasynda arnaıy jumys isteıtin qyzmetkerler sanynyń proporsıonaldy ósýin qamtamasyz etip, kompúterlerdi jóndeý jáne olardy qosatyn jelilerdiń fýnksıonaldyǵyn qoldaý quzyretterin jetildirgenimiz jón. Sonymen qatar, kez kelgen deńgeıde, sonyń ishinde ınternette kompúterdi qorǵaýdy qamtamasyz etetin qyzmetkerlerdi de nazardaı tys qaldyrmaý qajet.
Kásiporyn kompúterleri lısenzıalanǵan baǵdarlamalyq qamtamasyz etýdi qajet etetindikten jáne ony negizinen sheteldik óndirýshiler jasaıdy jáne qymbat bolǵandyqtan, otandyq baǵdarlamalyq qamtamasyz etý qajettiligi týyndaıdy. Sol sebepten kompúterlendirýmen aınalysatyn jergilikti baǵdarlamashylardy naryqta oqytýǵa yntalandyra túsý - kezek kúttirmeıtin sharýa. Bul IT mamandaryn daıyndaý boıynsha bilim berý qyzmetteri naryǵynyń damýyna ákeledi.
Ekonomıkany sıfrlandyrýdyń negizgi sharty - kásiporyndar arasynda sıfrlyq baılanystyń bolýy kerek jáne bul mindet ınternettiń kómegimen sheshiledi. Ulttyq statısıka búrosynyń derekteri ınternetti paıdalanatyn uıymdar sanynyń qanshalyqty jyldam ósip jatqanyn kórsetedi. Bul, ásirese 2008 jyly baıqalǵan, bir jyldyń ishinde paıdalanýshylar sany aldyńǵy jylmen salystyrǵanda (2007 jyly) bes esege ósti, dálirek aıtsaq, 7 myńnan 35 myń uıymǵa ózgerdi.
Mysaly, 2004 jyldan 2022 jylǵa deıin Internetti paıdalanýshylar sanynyń ózgerýin qarastyratyn bolsaq, paıdalanýshy-uıymdar mólsheriniń 30 eseden astam ózgergenin, sonymen qatar elde naqty revolúsıalyq ósim baıqalǵanyn atap ótýge bolady. Internetti paıdalanýshylar retinde uıymdardyń sanynyń ósýi bul uıymdardyń qyzmetiniń qajetti shartyna aınalýda degen qorytyndy jasaýǵa múmkindik beredi. Al bul óz kezeginde sharýashylyq sýbektilerine sıfrlyq salada tıisti bilimi bar jumysshylarǵa artyqshylyq berý mindetin júkteıdi.
Jalpy, óz qyzmetkerleriniń biliktiligin arttyrýdy oılaıtyn uıymdar oqý úderisine sıfrlyq saýattylyqty meńgerýdi qosýy kerek. Sandyq saýattylyq jańa tehnologıalardy tıimdi paıdalanyp qana qoımaı, olardy qaýipsiz paıdalana bilýdi qajet etetin bıznes-ortada erekshe mańyzdy.
Kelesi shart – bul salaǵa qomaqty ınvestısıanyń bolýy, onsyz sıfrlandyrýǵa halyqtyń orasan zor massasyn tartý múmkin emes. Naryqtyń barlyq qatysýshylary osy salaǵa ınvestısıa salý qajettiligin túsinedi, bul shyn máninde statısıkalyq derektermen rastalǵan. Sol statısıka sońǵy 14 jylda Qazaqstan Respýblıkasynda aqparattyq-kommýnıkasıalyq tehnologıalar salasyndaǵy shyǵyndardyń óskenin de aıǵaqtap otyr. Munda shyǵyndardyń jyldar boıyna aýytqýyn baıqaýǵa bolady, biraq tutastaı alǵanda ol únemi ósip otyrady, sondyqtan osy salanyń damý tendensıasyn naqty anyqtaýǵa bolady.
Sondaı-aq ekonomıkany sıfrlandyrýǵa birinshi kezekte múddeli jáne osyǵan baılanysty túrli zańdar men baǵdarlamalar qabyldap otyrǵan memlekettiń bul úderiske tikeleı belsendi qatysýyn atap ótken jón. Eń mańyzdy memlekettik baǵdarlamalar qatarynda 2013 jyly qabyldanǵan «Aqparattyq Qazaqstan – 2020» men 2017 jyly iske qosylǵan «Sıfrlyq Qazaqstan» jobalary bar.
«Sıfrlyq Qazaqstan» memlekettik baǵdarlamasy Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń 2017 jylǵy 12 jeltoqsandaǵy (2022 jylǵy 17 mamyrdan kúshi joıyldy) qaýlysymen qabyldandy. Tutastaı alǵanda, ol qoldanystaǵy ekonomıkany sıfrlandyrý, naqty sektordaǵy biregeı jobalardan turatyn pragmatıkalyq bastamany qamtamasyz etý, ekonomıkanyń jumys istep turǵan sektorlaryn, memlekettik organdardy sıfrlandyrý jáne tehnologıalyq qaıta jaraqtandyrý jáne damytý jobalaryn iske qosý ekenin kórsetip berdi, sıfrlyq ınfraqurylymnyń damýyn aıtarlyqtaı údetti
Ekonomıkanyń sıfrlandyrý jolyndaǵy damýyn aıqyndaıtyn sońǵy qabyldanǵan qujat «Sıfrlyq transformasıany, aqparattyq-kommýnıkasıalyq tehnologıalar salasyn jáne kıberqaýipsizdikti damytýdyń 2023-jylǵa arnalǵan tujyrymdamasyn bekitý týraly» Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń qaýlysy boldy. Memlekettiń osy ispetti áreketi, saıyp kelgende, Qazaqstanda «Elektrondyq úkimettiń» paıda bolýyna ákelip soqty, endi árbir adam úıden shyqpaı-aq memlekettik qyzmetterdi onlaın rejıminde ala alady.
Osylaısha, ekonomıkany sıfrlandyrý jedeldetilgen qarqynmen júrgizilýde jáne bul úderistiń oń áserin qazaqstandyqtar bizdiń ómirimizdi kompúterlermen, ınternetpen, mobıldi bankıngpen, elektrondy úkimetpen jáne basqa da engizilgen tehnologıalarmen salystyrý arqyly baǵalaı alady. Bir sózben aıtqanda, sıfrlyq ekonomıka kóp nárseni jeńildetedi.
