Alash arysy Júsipbek Aımaýytov Semeı qalasy týraly: - «...Semeı - bir gýbernıa eldiń mıy. Aqyl-oıdyń tabysy Semeıde. Semeı - bir gýbernıa eldiń tiregi.» degen eken.
Uly Abaı atamyzdyń 175 jyldyǵyna oraı qala jurtshylyǵyn qýantaqan basty jańalyqtyń biri - QR Prezıdenti Q. Toqaevtyń «Abaı jáne HHİ ǵasyrdaǵy Qazaqstan» maqalasynda Semeı qalasyn «tarıhı ortalyq» dep jarıalap statýs berý týraly tapsyrma bergeni edi.
Prezıdentimiz osy málimdemesi arqyly, Semeı jurtshylyǵy aldynda, eń bastysy, uly Abaıdyń arýaǵynyń aldynda óz moınyna jaýapkershilikte júktegen edi. Biraq arada jyldan astam ýaqyt ótse de Prezıdenttiń aıtqan sózi tek sóz júzinen árige aspady. Árıne, statýs týraly málimdemesine sáıkes memleket basshysynyń atyna ESQ arqyly bir emes úsh ret hat ta jazyldy.
Óıtkeni, qazaq halqy qashanda kósh tizginin ustaǵan basshysynyń ár isine, bergen sózine zor senimmen qarap artynan ergen halyqpyz ǵoı. Onyń ústine, Semeı qalasy saıasattyń qurbanyna aınalyp, oblys mártebesinen aıyrylyp, tek aqynnyń mereıtoıy kezinde ǵana eske túsip, óz ádil baǵasyn ala almaı kele jatqan qala desek artyq aıtqandayq emes. Qalanyń qordalanǵan máseleeleri tek sport kesheni men aqyn eskertkishin ashýmen de sheshile qoımasy anyq.
Kezinde Alash arystarynyń da talǵamyna jaýap bere alǵan qala óziniń tabıǵı da, zıaly ortasymen de Alashorda avtonomıalyq úkimetine astana bolǵany tarıhtan belgili. Zaman ózgerdi me, bolmasa táýelsizdik alǵan eldiń basshylarynyń jeke kózqarasyna jaýap bere almady ma, el arasynda - «Semeı qalasy bıliktiń qyryn qabaǵyna ilingen qala..» delinetin alyp-qashpa sóz de kóp.
Eshkim de kóptiń aýzyna qaqpaq bola almaıdy.
Jasyryp keregi ne, ony elordadaǵy jylyna bir at izin salyp arnaıy aldyn ala daıyndap qoıǵan marshrktpen kelip ketetin iri sheneýnikter emes, qala jurtshylyǵy ony óz jan júregimen jaqsy sezinedi. Áıteýir, «uıalǵan tek turmas» deı me eken, bılik tarapynan Semeıge degen qıǵash kózqarastaryn Abaı atamyzdyń mereıtoıy kezinde jarysyp chellendj jasap, aqynǵa degen «súıispenshilikterin» jarnamalap aqtap alýǵa tyrysyp jatatyny da shyndyq.
Aıtpasa sóz atasy óledi. Sonymen, QR Prezıdentine qoıylǵan úsh suraqqa jaýap berý baqyty - Mádenıet mınıstri A. Raıymqulovanyń mańdaıyna buıyrypty.
Tikeleı Prezıdentke qoıylǵan qalamyz úshin asa mańyzdy suraqqa Prezıdent Ákimshiligi emes, Mádenıet mınıstrine silteme jasalýy jurtshylyqtyń túsinbestigin týdyrdy.
«Sózimniń qadiri - Ózimniń qadirim» degen ýádege berik el edik, rýhanı qundylyqtary tek Rýhanı jańǵyrý baǵdarlamasynyń aıasynan asa almaı qalǵandaı keleńsiz oılarǵa jeteleıdi.
Qalamyzǵa berilgen tarıhı statýs, Mádenıet mınıstrine qoıylǵan suraq emes, tikeleı memleket basshysyna qoıylǵan suraq bolatyn. Prezıdenttiń aýzynan shyqqan sózge qashannan beri Mádenıet mınıstri jaýap beretin bolǵan?
«Abaı jáne HHİ ǵasyrdaǵy Qazaqstan» maqalasyndaǵy tarıhı ortalyq týraly málimdemesi A. Raıymqulovanyń otyz eki tisinen shyqpaǵan edi ǵoı. Álde, bul másele mádenıet mınıstriniń quzyretine jatatyn, mınıstrlik tarapynan sheshe salatyn suraq pa edi? Prezıdent Ákimshiliginiń «Qurmet» taqqan qurmetti azamattary jaýap berýge qaýqarsyz bolǵany ma? Qazaqty, memleketimizdi barsha álemge pash etken Abaı, Shákárim, Muhtardy týdyrǵan kıeli qalany mártebesin resmı statýs berýge sarańdyq tanytylýy - Úkimet tarapynan zıalylyq dep aıta almas edik. Kıeli meken Semeı saıasattyń qýyrshaǵy bolmaýy tıis, kıesi atyp júrmesin. Semeı men Abaı máńgi ajyramas egiz uǵym, Semeıge degen qurmet - Abaıǵa degen qurmet!
Qazaq poezıasynyń Han táńirisi atanǵan zańǵar aqyn Muqaǵalıdyń:
«...Oıhoı, Abaı dalasy, "Abaılaǵan",
Semeı dese, Abaı dep qaraıdy adam.
Talaı jyldar ótse de, talaı zaman,
Qalam tartar qazaqta aqyn týsa,
Arýaǵyna Abaıdyń qaraılaǵan.» sonyń aıqyn dáleli.
Semeı qalasyna tek mereıtoı kezinde ǵana eske túsetin mereıtoılyq is-sharalarda, bolmasa, utymdy sátti ańdyp joǵarynyń kózine túsip qalǵysy keletin sheneýnikter estafeta jasap jarysatyn chellendjben ólshenbese kerek, shyn qurmet maqtan úshin emes. Uly Abaı atamyzdyń: «Júregimniń túbine tereń boıla» degen edi, Abaıdyń júregi arqyly Semeıdiń tereńine boılaı aldyq pa.
Mádenıet mınıstriniń jaýabyndaǵy kórsetilgendeı tek mereıtoı qarsańynda ǵana eskertkish turǵyzý, jol baǵdarlamasy arqyly «esep-ochet» berýmen toqtaıdy ma. Semeı jurtshylyǵy úshin asa mańyzdy máselege estimegen keıip tanytyp ony mınıstrlikke ıtere salatyn bolsaq, onda nesine «estıtin Úkimet» týraly jar salyp júr ekenbiz? Ata Zańymyzdaǵy: «QR Prezıdenti - memlekettiń basshysy, memlekettiń ishki jáne syrtqy saıasatynyń negizgi baǵyttaryn aıqyndaıtyn, el ishinde jáne halyqaralyq qatynastarda Qazaqstannyń atynan ókildik etetin eń joǵary laýazymdy tulǵa.» degen anyqtama jaı jazyla salǵan sóz emes dep oılaımyz.
Prezıdent óz sózine ózi jaýapty bolýy kerek. Statýsty bekitý quzyreti - mınıstrliktiń emes, Prezıdenttiń tikeleı quzyretinde ekeni aıtpasa da túsinikti.
Prezıdenttiń Semeı jurtshylyǵy aldynda bergen statýsy sózben ǵana shektelmeı, Prezıdenttiń ár sózi salmaqty bolyp arnaıy Jarlyqpen bekitilýi tıis shyǵar.
Mádenıet mınıstriniń ekiushty jaýabynda: «Nursultan - elorda, Almaty – Ońtústik astana, Túrkistan – rýhanı ortalyq» degen ataýlardyń resmı emes ekeni aıtylypty. Biraq, mınıstr hanym ol qalalardyń Respýblıkalyq, Oblystyń statýstarǵa ıe ortalyq ekenin eskerip nege aýyzǵa alǵysy kelmeı otyr eken?
Qyryq jyl atom jarylysynyń qurbany bolǵan kıeli Semeı qalasy endi Táýelsizdik tuǵyrǵa qonǵan zamanda óz saıasatymyzdyń qurbanyna aınalǵany óte ókinishti..
Taǵy bir aıta ketetin jaǵdaı, eger Mınıstr A. Raıymqulova óz jaýabynda statýs berý máselesi qarajatqa da kelip tireletinin de keltiripti. Másele tek qarajatqa baılanysty bolsa, biz kedeı elde turyp jatqan joqpyz.
Ata-babalarymyz tún uıyqtamaı, kún otyrmaı, qyzyl qanyn tógip «urpaǵym qyzyǵyn kórsin» dep amanat etip qaldyrǵan qoınaýy mol qazynaǵa toly jerimiz bar. Mendeleev elementiniń 99 túri kezdesetin baı memlekette turyp jatyrmyz. Álde, men qatelesip otyrmyn ba?
Semeı osynaý keń dalany qanymen qorǵap qalýǵa ólsheýsiz úles qosqan Qabanbaı, Bógenbaı, Baıan, Mamaı bastaǵan dańqty batyrlardyń at tuıaǵynyń basqan izi qalǵan kıeli meken ekenin de bir sát esterińizden shyǵarmaǵandaryńyz abzal shyǵar. Máńgi qaryzdarsyzdar!
Sóz sońynda aıtarym, Uly Abaı Qunanbaıuly, Shákárim Qudaıberdiuly, Muhtar Omarhanuly Qazaqstan memleketiniń rýhanıatyna ólsheýsiz úles qosyp elimizdi barsha álemge tanytqan tulǵalar. Sol ulylardyń kindik qany tamǵan Semeı qalasy saıqal saıasattyń qurbany emes - oblys nemese Respýblıkalyq statýsyna da ábden laıyq qala dep sanaımyz!
«Semeı dese - Abaı, Shákárim, Muhtar dep qaraıdy adam...», Arly bolaıyq!
Erlan Shaıahmetuly,
Semeı qalasy, 14.03.2021 jyl.
