الاش ارىسى جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ سەمەي قالاسى تۋرالى: - «...سەمەي - ءبىر گۋبەرنيا ەلدىڭ ميى. اقىل-ويدىڭ تابىسى سەمەيدە. سەمەي - ءبىر گۋبەرنيا ەلدىڭ تىرەگى.» دەگەن ەكەن.
ۇلى اباي اتامىزدىڭ 175 جىلدىعىنا وراي قالا جۇرتشىلىعىن قۋانتاقان باستى جاڭالىقتىڭ ءبىرى - ق ر پرەزيدەنتى ق. توقايەۆتىڭ «اباي جانە ءححى عاسىرداعى قازاقستان» ماقالاسىندا سەمەي قالاسىن «تاريحي ورتالىق» دەپ جاريالاپ ستاتۋس بەرۋ تۋرالى تاپسىرما بەرگەنى ەدى.
پرەزيدەنتىمىز وسى مالىمدەمەسى ارقىلى، سەمەي جۇرتشىلىعى الدىندا، ەڭ باستىسى، ۇلى ابايدىڭ ارۋاعىنىڭ الدىندا ءوز موينىنا جاۋاپكەرشىلىكتە جۇكتەگەن ەدى. ءبىراق ارادا جىلدان استام ۋاقىت وتسە دە پرەزيدەنتتىڭ ايتقان ءسوزى تەك ءسوز جۇزىنەن ارىگە اسپادى. ارينە، ستاتۋس تۋرالى مالىمدەمەسىنە سايكەس مەملەكەت باسشىسىنىڭ اتىنا ەسق ارقىلى ءبىر ەمەس ءۇش رەت حات تا جازىلدى.
ويتكەنى، قازاق حالقى قاشاندا كوش تىزگىنىن ۇستاعان باسشىسىنىڭ ءار ىسىنە، بەرگەن سوزىنە زور سەنىممەن قاراپ ارتىنان ەرگەن حالىقپىز عوي. ونىڭ ۇستىنە، سەمەي قالاسى ساياساتتىڭ قۇربانىنا اينالىپ، وبلىس مارتەبەسىنەن ايىرىلىپ، تەك اقىننىڭ مەرەيتويى كەزىندە عانا ەسكە ءتۇسىپ، ءوز ءادىل باعاسىن الا الماي كەلە جاتقان قالا دەسەك ارتىق ايتقانداىق ەمەس. قالانىڭ قوردالانعان ماسەلەەلەرى تەك سپورت كەشەنى مەن اقىن ەسكەرتكىشىن اشۋمەن دە شەشىلە قويماسى انىق.
كەزىندە الاش ارىستارىنىڭ دا تالعامىنا جاۋاپ بەرە العان قالا ءوزىنىڭ تابيعي دا، زيالى ورتاسىمەن دە الاشوردا اۆتونوميالىق ۇكىمەتىنە استانا بولعانى تاريحتان بەلگىلى. زامان وزگەردى مە، بولماسا تاۋەلسىزدىك العان ەلدىڭ باسشىلارىنىڭ جەكە كوزقاراسىنا جاۋاپ بەرە المادى ما، ەل اراسىندا - «سەمەي قالاسى بيلىكتىڭ قىرىن قاباعىنا ىلىنگەن قالا..» دەلىنەتىن الىپ-قاشپا ءسوز دە كوپ.
ەشكىم دە كوپتىڭ اۋزىنا قاقپاق بولا المايدى.
جاسىرىپ كەرەگى نە، ونى ەلورداداعى جىلىنا ءبىر ات ءىزىن سالىپ ارنايى الدىن الا دايىنداپ قويعان مارشركتپەن كەلىپ كەتەتىن ءىرى شەنەۋنىكتەر ەمەس، قالا جۇرتشىلىعى ونى ءوز جان جۇرەگىمەن جاقسى سەزىنەدى. ايتەۋىر، «ۇيالعان تەك تۇرماس» دەي مە ەكەن، بيلىك تاراپىنان سەمەيگە دەگەن قيعاش كوزقاراستارىن اباي اتامىزدىڭ مەرەيتويى كەزىندە جارىسىپ چەللەندج جاساپ، اقىنعا دەگەن «سۇيىسپەنشىلىكتەرىن» جارنامالاپ اقتاپ الۋعا تىرىسىپ جاتاتىنى دا شىندىق.
ايتپاسا ءسوز اتاسى ولەدى. سونىمەن، ق ر پرەزيدەنتىنە قويىلعان ءۇش سۇراققا جاۋاپ بەرۋ باقىتى - مادەنيەت ءمينيسترى ا. رايىمقۇلوۆانىڭ ماڭدايىنا بۇيىرىپتى.
تىكەلەي پرەزيدەنتكە قويىلعان قالامىز ءۇشىن اسا ماڭىزدى سۇراققا پرەزيدەنت اكىمشىلىگى ەمەس، مادەنيەت مينيسترىنە سىلتەمە جاسالۋى جۇرتشىلىقتىڭ تۇسىنبەستىگىن تۋدىردى.
«ءسوزىمنىڭ ءقادىرى - ءوزىمنىڭ ءقادىرىم» دەگەن ۋادەگە بەرىك ەل ەدىك، رۋحاني قۇندىلىقتارى تەك رۋحاني جاڭعىرۋ باعدارلاماسىنىڭ اياسىنان اسا الماي قالعانداي كەلەڭسىز ويلارعا جەتەلەيدى.
قالامىزعا بەرىلگەن تاريحي ستاتۋس، مادەنيەت مينيسترىنە قويىلعان سۇراق ەمەس، تىكەلەي مەملەكەت باسشىسىنا قويىلعان سۇراق بولاتىن. پرەزيدەنتتىڭ اۋزىنان شىققان سوزگە قاشاننان بەرى مادەنيەت ءمينيسترى جاۋاپ بەرەتىن بولعان؟
«اباي جانە ءححى عاسىرداعى قازاقستان» ماقالاسىنداعى تاريحي ورتالىق تۋرالى مالىمدەمەسى ا. رايىمقۇلوۆانىڭ وتىز ەكى تىسىنەن شىقپاعان ەدى عوي. الدە، بۇل ماسەلە مادەنيەت ءمينيسترىنىڭ قۇزىرەتىنە جاتاتىن، مينيسترلىك تاراپىنان شەشە سالاتىن سۇراق پا ەدى؟ پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ «قۇرمەت» تاققان قۇرمەتتى ازاماتتارى جاۋاپ بەرۋگە قاۋقارسىز بولعانى ما؟ قازاقتى، مەملەكەتىمىزدى بارشا الەمگە پاش ەتكەن اباي، شاكارىم، مۇحتاردى تۋدىرعان كيەلى قالانى مارتەبەسىن رەسمي ستاتۋس بەرۋگە ساراڭدىق تانىتىلۋى - ۇكىمەت تاراپىنان زيالىلىق دەپ ايتا الماس ەدىك. كيەلى مەكەن سەمەي ساياساتتىڭ قۋىرشاعى بولماۋى ءتيىس، كيەسى اتىپ جۇرمەسىن. سەمەي مەن اباي ماڭگى اجىراماس ەگىز ۇعىم، سەمەيگە دەگەن قۇرمەت - ابايعا دەگەن قۇرمەت!
قازاق پوەزياسىنىڭ حان ءتاڭىرىسى اتانعان زاڭعار اقىن مۇقاعاليدىڭ:
«...ويحوي، اباي دالاسى، "ابايلاعان"،
سەمەي دەسە، اباي دەپ قارايدى ادام.
تالاي جىلدار وتسە دە، تالاي زامان،
قالام تارتار قازاقتا اقىن تۋسا،
ارۋاعىنا ابايدىڭ قارايلاعان.» سونىڭ ايقىن دالەلى.
سەمەي قالاسىنا تەك مەرەيتوي كەزىندە عانا ەسكە تۇسەتىن مەرەيتويلىق ءىس-شارالاردا، بولماسا، ۇتىمدى ءساتتى اڭدىپ جوعارىنىڭ كوزىنە ءتۇسىپ قالعىسى كەلەتىن شەنەۋنىكتەر ەستافەتا جاساپ جارىساتىن چەللەندجبەن ولشەنبەسە كەرەك، شىن قۇرمەت ماقتان ءۇشىن ەمەس. ۇلى اباي اتامىزدىڭ: «جۇرەگىمنىڭ تۇبىنە تەرەڭ بويلا» دەگەن ەدى، ابايدىڭ جۇرەگى ارقىلى سەمەيدىڭ تەرەڭىنە بويلاي الدىق پا.
مادەنيەت ءمينيسترىنىڭ جاۋابىنداعى كورسەتىلگەندەي تەك مەرەيتوي قارساڭىندا عانا ەسكەرتكىش تۇرعىزۋ، جول باعدارلاماسى ارقىلى «ەسەپ-وچەت» بەرۋمەن توقتايدى ما. سەمەي جۇرتشىلىعى ءۇشىن اسا ماڭىزدى ماسەلەگە ەستىمەگەن كەيىپ تانىتىپ ونى مينيسترلىككە يتەرە سالاتىن بولساق، وندا نەسىنە «ەستيتىن ۇكىمەت» تۋرالى جار سالىپ ءجۇر ەكەنبىز؟ اتا زاڭىمىزداعى: «ق ر پرەزيدەنتى - مەملەكەتتىڭ باسشىسى، مەملەكەتتىڭ ىشكى جانە سىرتقى ساياساتىنىڭ نەگىزگى باعىتتارىن ايقىندايتىن، ەل ىشىندە جانە حالىقارالىق قاتىناستاردا قازاقستاننىڭ اتىنان وكىلدىك ەتەتىن ەڭ جوعارى لاۋازىمدى تۇلعا.» دەگەن انىقتاما جاي جازىلا سالعان ءسوز ەمەس دەپ ويلايمىز.
پرەزيدەنت ءوز سوزىنە ءوزى جاۋاپتى بولۋى كەرەك. ستاتۋستى بەكىتۋ قۇزىرەتى - مينيسترلىكتىڭ ەمەس، پرەزيدەنتتىڭ تىكەلەي قۇزىرەتىندە ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى.
پرەزيدەنتتىڭ سەمەي جۇرتشىلىعى الدىندا بەرگەن ستاتۋسى سوزبەن عانا شەكتەلمەي، پرەزيدەنتتىڭ ءار ءسوزى سالماقتى بولىپ ارنايى جارلىقپەن بەكىتىلۋى ءتيىس شىعار.
مادەنيەت ءمينيسترىنىڭ ەكىۇشتى جاۋابىندا: «نۇرسۇلتان - ەلوردا، الماتى – وڭتۇستىك استانا، تۇركىستان – رۋحاني ورتالىق» دەگەن اتاۋلاردىڭ رەسمي ەمەس ەكەنى ايتىلىپتى. ءبىراق، مينيستر حانىم ول قالالاردىڭ رەسپۋبليكالىق، وبلىستىڭ ستاتۋستارعا يە ورتالىق ەكەنىن ەسكەرىپ نەگە اۋىزعا العىسى كەلمەي وتىر ەكەن؟
قىرىق جىل اتوم جارىلىسىنىڭ قۇربانى بولعان كيەلى سەمەي قالاسى ەندى تاۋەلسىزدىك تۇعىرعا قونعان زاماندا ءوز ساياساتىمىزدىڭ قۇربانىنا اينالعانى وتە وكىنىشتى..
تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن جاعداي، ەگەر مينيستر ا. رايىمقۇلوۆا ءوز جاۋابىندا ستاتۋس بەرۋ ماسەلەسى قاراجاتقا دا كەلىپ تىرەلەتىنىن دە كەلتىرىپتى. ماسەلە تەك قاراجاتقا بايلانىستى بولسا، ءبىز كەدەي ەلدە تۇرىپ جاتقان جوقپىز.
اتا-بابالارىمىز ءتۇن ۇيىقتاماي، كۇن وتىرماي، قىزىل قانىن توگىپ «ۇرپاعىم قىزىعىن كورسىن» دەپ امانات ەتىپ قالدىرعان قويناۋى مول قازىناعا تولى جەرىمىز بار. مەندەلەيەۆ ەلەمەنتىنىڭ 99 ءتۇرى كەزدەسەتىن باي مەملەكەتتە تۇرىپ جاتىرمىز. الدە، مەن قاتەلەسىپ وتىرمىن با؟
سەمەي وسىناۋ كەڭ دالانى قانىمەن قورعاپ قالۋعا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان قابانباي، بوگەنباي، بايان، ماماي باستاعان داڭقتى باتىرلاردىڭ ات تۇياعىنىڭ باسقان ءىزى قالعان كيەلى مەكەن ەكەنىن دە ءبىر ءسات ەستەرىڭىزدەن شىعارماعاندارىڭىز ابزال شىعار. ماڭگى قارىزدارسىزدار!
ءسوز سوڭىندا ايتارىم، ۇلى اباي قۇنانباي ۇلى، شاكارىم قۇدايبەردى ۇلى، مۇحتار ومارحان ۇلى قازاقستان مەملەكەتىنىڭ رۋحانياتىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسىپ ەلىمىزدى بارشا الەمگە تانىتقان تۇلعالار. سول ۇلىلاردىڭ كىندىك قانى تامعان سەمەي قالاسى سايقال ساياساتتىڭ قۇربانى ەمەس - وبلىس نەمەسە رەسپۋبليكالىق ستاتۋسىنا دا ابدەن لايىق قالا دەپ سانايمىز!
«سەمەي دەسە - اباي، شاكارىم، مۇحتار دەپ قارايدى ادام...»، ارلى بولايىق!
ەرلان شاياحمەت ۇلى،
سەمەي قالاسى، 14.03.2021 جىل.
