Álemdik BAQ pen sarapshylar Saýd Arabıasynyń munaı óndirisin ulǵaıtyp, álemdik naryqtaǵy baǵany tómendetýi múmkin ekenin aıtyp, dabyra bolýda. Buǵan Donald Tramptyń Saýd Arabıasynyń koroline jasaǵan úndeýi túrtki. Tramp baǵany quldyratý úshin óndiristi arttyrýdy surap otyr. Onyń oıynsha, munaı baǵasynyń arzandaýy Reseıdiń búdjetine túsetin túsimdi azaıtyp, Ýkraınadaǵy áskerı qaqtyǵysty doǵarýǵa yqpal etýi múmkin. Rasynda, bul qanshalyqty yqtımal jaǵdaı? Mundaıda Qazaqstanǵa qaıtpek kerek? Bul týraly munaı salasynyń sarapshy maman Oljas Baıdildınov oı tolǵaıdy, dep jazady Dalanews.kz.
Ol munaı baǵasyn tómendetý arqyly Reseı armıasynyń is-qımyly áli de jalǵasyp jatqan Ýkraınadaǵy soǵysty toqtatýǵa bolady degenge kúmánmen qaraıdy. Sóıtip tómende qysqa-nusqa óz boljamy men taldaýlaryn usynady:
- OPEK+ kelisimi aıasynda birqatar elder táýligine óndiriletin munaı kólemin 2 mıllıonnan astam barelge shektep otyr. Bul kólem Qazaqstannyń bir jyl boıy óndiretin munaıyna para-par. Degenmen barlyq memleket birdeı óndirisin shektep otyrǵan joq: mysaly, Qazaqstan óz mindettemelerin tolyq oryndaı bermeıtini aıtylyp qalyp júr.
- Al Saýd Arabıasy - óndiris kólemin aıtarlyqtaı qysqartqan naryqtaǵy basty oıynshy. Sońǵy málimetterge qaraǵanda, koróldik jalpy táýligine 1,5 mıllıonnan astam barel munaıdy naryqqa shyǵarmaı, shektep otyr.
- Buǵan qosa, OPEK+ ishindegi taǵy bir mańyzdy el – Birikken Arab Ámirlikteri (BAÁ) – kelisimniń keıbir tustarymen kelispeı otyrǵany belgili. Olar 2025 jyly munaı óndirisi kólemin táýligine 3,5 mln barelge deıin jetkizýge qaýqarly, al 2027 jylǵa qaraı bul kórsetkishti 5 mln barelge arttyrý úshin ınvestısıa salyp ta jatyr. Salystyra qarastyrsaq, bul – Qazaqstan óndiretin munaıdan úsh ese, al "QazMunaıGazdyń" óndirisinen 11-12 ese kóp kólem.
- Qazirgi tańda Saýd Arabıasy shamamen táýligine 9 mln barel munaı óndiredi. Sarapshylardyń esebinshe, eger olar burynǵy «OPEK-ke deıingi» deńgeıge oralsa, tipti óndiristi odan asyryp 12 mln barelge jetkizýge tyryssa, naryq táýligine 2-3 mln barel qosymsha munaımen tolyǵady.
- Degenmen mundaı qadam baǵany birden quldyratady, biraq, árıne 40 dollarǵa deıin emes. Óıtkeni naryqtaǵy suranys pen basqa óndirýshilerdiń áreketi de baǵanyń qalyptasýynda mańyzdy ról atqarady.
- Munaıdyń arzandaýy Reseıdiń tabysyna keri áser etýi múmkin. Joqtyń ornyn toltyrý úshin Máskeý rýbli baǵamyn tómendetýge májbúr bolady. Keıbir sarapshylar jyl sońyna qaraı rúblge shaqqanda 1 AQSH dollary 120-150 rúbl bolýy múmkin ekenin boljaıdy.
- Mundaıda Qazaqstan da zardap shegeri sózsiz. Birinshiden, munaı baǵasynyń tómendeýi búdjet kirisin qysqartady. Ekinshiden, bas seriktes el – Reseıdegi devalvasıa teńgege de qysym jasaıdy.
Degenmen bul aradaǵy basty másele – "saýdıalyqtar óndiristi ulǵaıta alady ma, shynymen de bul olarǵa kerek pe?". Bul tek eki jaǵdaıda múmkin:
- AQSH koróldikke Taıaý Shyǵystaǵy jáne ózge aımaqtardaǵy basty múddelerin qorǵaýda aýqymdy kepildikter berýi yqtımal.
- Vashıngton qandaı da bir eldiń munaıy naryqqa jetpeıtindeı etýge kepildik berýi múmkin, mundaıda álemdik naryqta usynys azaıyp, bolashaqta baǵany joǵary ustap turýǵa turaqty jaǵdaı týar edi. Bul Reseı nemese Irannyń, sol sekildi, tipti Qazaqstannyń munaıy da bolýy yqtımal.
Áıtpese Saýd Arabıasynyń óndiristi óz erkimen arttyrýǵa, óz basym, basqa logıkalyq negiz kórip turǵanym joq.
"Eger táýligine 9 mln barel óndirip, ony 80 dollardan satqanda kúnine 720 mln dollar túsim túsedi, al 12 mln barel bolsa, onda baǵa kem degende 60 dollar bolýy qajet, áıtpese óndiris shyǵynyna baılanysty taza paıda azaıady. Al munaıdyń bir barreli 60 dollar bolsa, ol Reseıge qatty qysym jasaıdy deý qısynǵa kelmeıdi. Ol úshin Reseı kelissóz ústeliniń basyna bara qoımaıdy. Qazirdiń ózinde batys elderi Reseı munaıyna 60 dollardan baǵalyq shekteý qoıyp tastaǵan. Al Saýda Arabıasy jáne BAÁ-niń munaı óndirisin ulǵaıtýynsyz baǵany tómendetý múmkin be? Joq... Reseı búdjetine aıtarlyqtaı salmaq túsirý úshin 40 dollar baǵany 2-3 jyl boıy ustap turý kerek bolady (onda da ony rúbl devalvasıasy arqyly óteý yqtımaldylyǵy joǵary)", - deıdi sarapshy.
Túıin: búginderi Taıaý Shyǵystyń munaıly monarhıasy AQSH pen Eýropanyń munaı kompanıalarymen qolaısyz kelisimderdi qaıta qarap shyqqan 1970-jyldardan beri ózderiniń tabıǵı resýrsqa qatysty saıasatyn tabysty júrgizip keledi. Sodan beri olar óz munaıy men naryqtyq tetikteriniń tolyqqandy qojasyna aınalyp, jahandyq munaı baǵasyn baqylaý arqyly Batystyń ózine yqpal etetin deńgeıge jetken. Ári eksporty arqyly mol qarjy taýyp, ekonomıkalyq qýatyn nyǵaıtty. Sonyń nátıjesinde "Teńizshevroıl" syndy halyqaralyq konsorsıýmdar óndiristi ulǵaıta ma, joq pa , ony Taıaý Shyǵystaǵy óndirýshiler emes, naryqtyń ózi sheshetin jaǵdaı týdy. Sondyqtan bul arada bárin, ıaǵnı baǵanyń qandaı bolatynyn, qansha munaı óndiretinin Saýd Arabıasy men BAÁ ózi sheshedi.
Buǵan deıin saıtymyzda osy taqyrypqa tıek "Munaı baǵasyn túsirý,Pýtınmen kezdesý, Qytaıdy qolqalaý: Tramp Davos forýmynda ne aıtty" degen maqala jarıalanǵan bolatyn.
