الەمدىك ب ا ق پەن ساراپشىلار ساۋد ارابياسىنىڭ مۇناي ءوندىرىسىن ۇلعايتىپ، الەمدىك نارىقتاعى باعانى تومەندەتۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتىپ، دابىرا بولۋدا. بۇعان دونالد ترامپتىڭ ساۋد ارابياسىنىڭ كورولىنە جاساعان ۇندەۋى تۇرتكى. ترامپ باعانى قۇلدىراتۋ ءۇشىن ءوندىرىستى ارتتىرۋدى سۇراپ وتىر. ونىڭ ويىنشا، مۇناي باعاسىنىڭ ارزانداۋى رەسەيدىڭ بيۋدجەتىنە تۇسەتىن ءتۇسىمدى ازايتىپ، ۋكرايناداعى اسكەري قاقتىعىستى دوعارۋعا ىقپال ەتۋى مۇمكىن. راسىندا، بۇل قانشالىقتى ىقتيمال جاعداي؟ مۇندايدا قازاقستانعا قايتپەك كەرەك؟ بۇل تۋرالى مۇناي سالاسىنىڭ ساراپشى مامان ولجاس ءبايدىلدينوۆ وي تولعايدى، دەپ جازادى Dalanews.kz.
ول مۇناي باعاسىن تومەندەتۋ ارقىلى رەسەي ارمياسىنىڭ ءىس-قيمىلى ءالى دە جالعاسىپ جاتقان ۋكرايناداعى سوعىستى توقتاتۋعا بولادى دەگەنگە كۇمانمەن قارايدى. ءسويتىپ تومەندە قىسقا-نۇسقا ءوز بولجامى مەن تالداۋلارىن ۇسىنادى:
- وپەك+ كەلىسىمى اياسىندا ءبىرقاتار ەلدەر تاۋلىگىنە وندىرىلەتىن مۇناي كولەمىن 2 ميلليوننان استام باررەلگە شەكتەپ وتىر. بۇل كولەم قازاقستاننىڭ ءبىر جىل بويى وندىرەتىن مۇنايىنا پارا-پار. دەگەنمەن بارلىق مەملەكەت بىردەي ءوندىرىسىن شەكتەپ وتىرعان جوق: مىسالى، قازاقستان ءوز مىندەتتەمەلەرىن تولىق ورىنداي بەرمەيتىنى ايتىلىپ قالىپ ءجۇر.
- ال ساۋد ارابياسى - ءوندىرىس كولەمىن ايتارلىقتاي قىسقارتقان نارىقتاعى باستى ويىنشى. سوڭعى مالىمەتتەرگە قاراعاندا، كورولدىك جالپى تاۋلىگىنە 1،5 ميلليوننان استام باررەل مۇنايدى نارىققا شىعارماي، شەكتەپ وتىر.
- بۇعان قوسا، وپەك+ ىشىندەگى تاعى ءبىر ماڭىزدى ەل – بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى (ءباا) – كەلىسىمنىڭ كەيبىر تۇستارىمەن كەلىسپەي وتىرعانى بەلگىلى. ولار 2025 جىلى مۇناي ءوندىرىسى كولەمىن تاۋلىگىنە 3،5 ملن باررەلگە دەيىن جەتكىزۋگە قاۋقارلى، ال 2027 جىلعا قاراي بۇل كورسەتكىشتى 5 ملن باررەلگە ارتتىرۋ ءۇشىن ينۆەستيسيا سالىپ تا جاتىر. سالىستىرا قاراستىرساق، بۇل – قازاقستان وندىرەتىن مۇنايدان ءۇش ەسە، ال "قازمۇنايگازدىڭ" وندىرىسىنەن 11-12 ەسە كوپ كولەم.
- قازىرگى تاڭدا ساۋد ارابياسى شامامەن تاۋلىگىنە 9 ملن باررەل مۇناي وندىرەدى. ساراپشىلاردىڭ ەسەبىنشە، ەگەر ولار بۇرىنعى «وپەك-كە دەيىنگى» دەڭگەيگە ورالسا، ءتىپتى ءوندىرىستى ودان اسىرىپ 12 ملن باررەلگە جەتكىزۋگە تىرىسسا، نارىق تاۋلىگىنە 2-3 ملن باررەل قوسىمشا مۇنايمەن تولىعادى.
- دەگەنمەن مۇنداي قادام باعانى بىردەن قۇلدىراتادى، ءبىراق، ارينە 40 دوللارعا دەيىن ەمەس. ويتكەنى نارىقتاعى سۇرانىس پەن باسقا وندىرۋشىلەردىڭ ارەكەتى دە باعانىڭ قالىپتاسۋىندا ماڭىزدى ءرول اتقارادى.
- مۇنايدىڭ ارزانداۋى رەسەيدىڭ تابىسىنا كەرى اسەر ەتۋى مۇمكىن. جوقتىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن ماسكەۋ ءرۋبلى باعامىن تومەندەتۋگە ءماجبۇر بولادى. كەيبىر ساراپشىلار جىل سوڭىنا قاراي رۋبلگە شاققاندا 1 اقش دوللارى 120-150 رۋبل بولۋى مۇمكىن ەكەنىن بولجايدى.
- مۇندايدا قازاقستان دا زارداپ شەگەرى ءسوزسىز. بىرىنشىدەن، مۇناي باعاسىنىڭ تومەندەۋى بيۋدجەت كىرىسىن قىسقارتادى. ەكىنشىدەن، باس سەرىكتەس ەل – رەسەيدەگى ديەۆالۆاسيا تەڭگەگە دە قىسىم جاسايدى.
دەگەنمەن بۇل اراداعى باستى ماسەلە – "ساۋديالىقتار ءوندىرىستى ۇلعايتا الادى ما، شىنىمەن دە بۇل ولارعا كەرەك پە؟". بۇل تەك ەكى جاعدايدا مۇمكىن:
- اقش كورولدىككە تاياۋ شىعىستاعى جانە وزگە ايماقتارداعى باستى مۇددەلەرىن قورعاۋدا اۋقىمدى كەپىلدىكتەر بەرۋى ىقتيمال.
- ۆاشينگتون قانداي دا ءبىر ەلدىڭ مۇنايى نارىققا جەتپەيتىندەي ەتۋگە كەپىلدىك بەرۋى مۇمكىن، مۇندايدا الەمدىك نارىقتا ۇسىنىس ازايىپ، بولاشاقتا باعانى جوعارى ۇستاپ تۇرۋعا تۇراقتى جاعداي تۋار ەدى. بۇل رەسەي نەمەسە يراننىڭ، سول سەكىلدى، ءتىپتى قازاقستاننىڭ مۇنايى دا بولۋى ىقتيمال.
ايتپەسە ساۋد ارابياسىنىڭ ءوندىرىستى ءوز ەركىمەن ارتتىرۋعا، ءوز باسىم، باسقا لوگيكالىق نەگىز كورىپ تۇرعانىم جوق.
"ەگەر تاۋلىگىنە 9 ملن باررەل ءوندىرىپ، ونى 80 دوللاردان ساتقاندا كۇنىنە 720 ملن دوللار ءتۇسىم تۇسەدى، ال 12 ملن باررەل بولسا، وندا باعا كەم دەگەندە 60 دوللار بولۋى قاجەت، ايتپەسە ءوندىرىس شىعىنىنا بايلانىستى تازا پايدا ازايادى. ال مۇنايدىڭ ءبىر باررەلى 60 دوللار بولسا، ول رەسەيگە قاتتى قىسىم جاسايدى دەۋ قيسىنعا كەلمەيدى. ول ءۇشىن رەسەي كەلىسسوز ۇستەلىنىڭ باسىنا بارا قويمايدى. ءقازىردىڭ وزىندە باتىس ەلدەرى رەسەي مۇنايىنا 60 دوللاردان باعالىق شەكتەۋ قويىپ تاستاعان. ال ساۋدا ارابياسى جانە ءباا-نىڭ مۇناي ءوندىرىسىن ۇلعايتۋىنسىز باعانى تومەندەتۋ مۇمكىن بە؟ جوق... رەسەي بيۋدجەتىنە ايتارلىقتاي سالماق ءتۇسىرۋ ءۇشىن 40 دوللار باعانى 2-3 جىل بويى ۇستاپ تۇرۋ كەرەك بولادى (وندا دا ونى رۋبل ديەۆالۆاسياسى ارقىلى وتەۋ ىقتيمالدىلىعى جوعارى)"، - دەيدى ساراپشى.
ءتۇيىن: بۇگىندەرى تاياۋ شىعىستىڭ مۇنايلى مونارحياسى اقش پەن ەۋروپانىڭ مۇناي كومپانيالارىمەن قولايسىز كەلىسىمدەردى قايتا قاراپ شىققان 1970-جىلداردان بەرى وزدەرىنىڭ تابيعي رەسۋرسقا قاتىستى ساياساتىن تابىستى جۇرگىزىپ كەلەدى. سودان بەرى ولار ءوز مۇنايى مەن نارىقتىق تەتىكتەرىنىڭ تولىققاندى قوجاسىنا اينالىپ، جاھاندىق مۇناي باعاسىن باقىلاۋ ارقىلى باتىستىڭ وزىنە ىقپال ەتەتىن دەڭگەيگە جەتكەن. ءارى ەكسپورتى ارقىلى مول قارجى تاۋىپ، ەكونوميكالىق قۋاتىن نىعايتتى. سونىڭ ناتيجەسىندە "تەڭىزشيەۆرويل" سىندى حالىقارالىق كونسورسيۋمدار ءوندىرىستى ۇلعايتا ما، جوق پا ، ونى تاياۋ شىعىستاعى وندىرۋشىلەر ەمەس، نارىقتىڭ ءوزى شەشەتىن جاعداي تۋدى. سوندىقتان بۇل ارادا ءبارىن، ياعني باعانىڭ قانداي بولاتىنىن، قانشا مۇناي وندىرەتىنىن ساۋد ارابياسى مەن ءباا ءوزى شەشەدى.
بۇعان دەيىن سايتىمىزدا وسى تاقىرىپقا تيەك "مۇناي باعاسىن ءتۇسىرۋ،پۋتينمەن كەزدەسۋ، قىتايدى قولقالاۋ: ترامپ داۆوس فورۋمىندا نە ايتتى" دەگەن ماقالا جاريالانعان بولاتىن.
