– Shyn sózim, saılaýdan shettelerimdi kúniburyn bilgen joqpyn. Saılaýǵa qatysýǵa bel býyp, bilek sybana kirisken kezde birinshi kezekte elimizdiń «Saılaý týraly» zańymen muqıat tanysyp shyqtym.
Zańda saılaýǵa qatysýshynyń Qazaqstan azamaty bolý kerektigi taıǵa tańba basqandaı anyq jazylǵan. Ony jurttyń bári biledi. Sonymen qatar Májilis depýtattyǵyna úmitker kez kelgen adam Qazaqstan aýmaǵynda 10 jyl turýy shart. Al meniń tarıhı Otanym – Qazaqstanǵa kelip, turyp jatqanyma bıyl attaı 17 jyl boldy. Sondyqtan óz basym saılaýdan shettetilem degen oı úsh uıyqtasam túsime kirmedi.
– Siz «Respublica» partıasynyń negizin qalaýshy azamattardyń birisiz. Jalpy, atalǵan partıa ómirge qalaı keldi? Joǵary jaqtan qandaı da bir tapsyrma túsken joq pa?
– Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev bir top jas kásipkerlerdi qabyldaǵany esińizde shyǵar. Sol kezdesýden shyqqannan keıin Aıdarbek Qojanazarov ekeýmiz kezdesip, elimizge qalaı paıdamyzdy tıgizemiz dep oı bólisken edik. Artynsha, bizge Beıbit Álibekov qosyldy.
Budan keıin, bizdiń oıymyzdy bıznestiń túrli salasynda júrgen ózge azamattar qoldady. Osydan keıin, bizder elimizdiń ósip-órkendeýi úshin jańa saıası uıym qurý kerek ekenin túsindik. «Respublica» partıasy osylaı paıda boldy.
Bizdiń partıanyń segiz teńtóraǵasy bolǵandyqtan, biz úshin partıa qurý anaý aıtqandaı qıyndyq týǵyzǵan joq. Jigitter ózara mindetterimizdi aıqyndap, jedel áreket etip, partıa qurdyq.
– «Respublica» partıasy negizinen, jas kásipkerlerdiń basyn qosqan partıa retinde qoǵamdyq ortaǵa tanylýda. Bul baǵytta sizder «Aq jolǵa» básekeles bolmaısyzdar ma?
– Birden aıtaıyn, «Respublica» partıasy «Aq joldyń» básekelesi bolmaıdy. Bizdiń alǵa qoıǵan maqsatymyz aýqymdy.
Óz basym uzaq jyl bızneste júrgen adam retinde «Aq jol» elimizdegi kásipkerlerdiń múddesin qorǵaǵan negizgi partıa boldy dep aıta almas edim. Áńgimeniń ashyǵyn aıtsaq, «Aq jol» partıasy men «Atameken» palatasy shaǵyn jáne orta bıznestiń múddesin qorǵaǵan joq. Onyń nemen aınalysqanyn ózderińiz de bilesizder ǵoı. Sol sebepti bizge «Aq jol» básekeles bola almaıdy.
Bizdiń «Respublica» partıasy negizinen, músheleri kreatıvti jas kásipkerlerden quralýda. Aldaǵy ýaqytta bizder Májiliske ótip jatsaq, ózimiz sekildi jas kásipkerlerdiń múddesin qorǵap, elimizdiń damýyna óz úlesimizdi qosatyn bolamyz.
Ata-babalarymyz «jas kelse iske» dep beker aıtpaǵan ǵoı. Sol atalarymyz aıtqan sózdi basty nazarda ustap, el múddesi úshin jumys isteımiz. Oǵan senimderińiz kámil bolsyn!
– Tamasha, Syrymbek myrza! Sizdi kópshilik shaǵyn kásipkerlikti órkendetip tanylǵan isker azamat retinde tanıdy ǵoı. Elimizdegi shaǵyn jáne orta kásipkerlikke jasalynyp jatqan memlekettiń kómek-qoldaýlaryna kóńilińiz tola ma?
– Shynymdy aıtsam, memlekettiń bul baǵyttaǵy jumystaryna kóńilim tolmaıdy. Shaǵyn jáne orta bıznes ókilderine memleket tarapynan kórsetilip jatqan kómekter mardymsyz.
Shaǵyn kásip ıeleri memlekettiń kómegin paıdalanýǵa umtylǵanda búrokratıalyq kedergiler men qaǵazbastylyqqa qatty kedergi keltiredi. Osydan keıin mundaı kómekterdi bılikte júrgenderdiń jaqyndary, quda-jegjattary alatyny jasyryn emes. Muny men aıtpasam da halyq jaqsy biledi.
Taǵy aıta tússek, memlekettiń kásipkerlerge usynyp otyrǵan jeńildetilgen nesıeleriniń paıyzdyq ústemesi óte joǵary. Sol sebepti kóptegen kásipkerler ony alyp, qaryzǵa batqandy jón sanamaıdy.
Aldaǵy ýaqytta bizder osymen kúresip, kásip ashýǵa baǵyttalǵan memlekettiń qarjylaı qoldaýyn qoljetimdi etýge kúsh salatyn bolamyz.
– Elimiz táýelsizdik alǵaly beri kásipkerlik salany qoldaý úshin qyrýar qarjy bólip keledi. Kásibińizdi damytýda memlekettiń jeńildetilgen nesıesin alǵan kezińiz boldy ma? Ony alý mehanızmine kóńilińiz tola ma?
– Áńgimeniń ashyǵyn aıtsaq, elimizdegi shaǵyn kásipkerler memlekettiń jeńildetilgen nesıesin almaýǵa tyrysady. Onyń basty eki sebebi bar. Birinshisi, joǵaryda aıtqanymdaı, jeńildetilgen nesıeni alý úshin onyń aýyr jolyn júrip ótýińe týra keledi. Bul joldy júrip ótýge ketken kúsh-qaıratyńdy basqaǵa jumsaǵan durys.
Ekinshiden, mundaı jeńildetilgen nesıeni alý úshin kásipkerler jemqorlyqtyń batpaǵyna batýyna týra keledi. Muny jasyrýdyń jón joq shyǵar? Sondyqtan kásibimdi damytý barysynda memlekettiń jeńildetilgen nesıesin alýǵa asa qatty qumartpadym.
Kásibine ómirin arnaǵan kez kelgen azamat birinshi orynǵa adaldyqty qoıady. Al jeńildetilgen nesıeni alý úshin bireýge «shapkasyn» berýińe týra keledi. Osydan keıin ar-ojdanyńa daq túsedi.
Tek pandemıa kezinde ǵana kásipkerlerdi qoldaýǵa baǵyttalǵan nesıeni alyp, ony tez arada ótep tastadym. Óz basym memlekettiń jeńildetilgen nesıesin kásipkerler kedergisiz, aǵa-kókesiz alýy kerek dep esepteımin.
– Saıasatqa qatysty taǵy bir suraq. Siz saılaýǵa qatysatynyńyzdy jarıa etkende talaı qandastarymyz qýanyshyn jasyrmady. Táýelsizdik jyldary elimizge shetelden mıllıonnan astam qandasymyz kóship keldi. «Respublica» partıasynda qandastardyń múddesin kózdeý máselesi qarastyrylǵan ba?
– 1991 jyldan beri elimizge kóship kelgen qandastardyń sany mıllıonnan asty. Solardyń arasynan bir depýtat, bir mınıstr bolatyndaı adam kezdespedi degenge kim senedi. Sondyqtan qandastardyń arasynan zań shyǵarýshy organda bir emes, birneshe depýtat bolýy kerek dep esepteımin. Bul jaıt elge qaıtýdy josparlap júrgen myńdaǵan qandasymyzdyń Qazaqstanǵa oralýyna dem beretini anyq.
Sońǵy jyldary elimizde Qazaq kóshi aıtarlyqtaı saıabyrsyp qaldy. Osy kóshtiń qaıta jandanýyna múddeli qandastarymyzdyń Májiliske baryp, bıik minbede másele kóterýi kerek dep esepteımin.
Qazirgideı qıyn kezeńde bir el turmaq, bir aýyldan kelesi bir aýylǵa kóshýdiń ózi muńǵa aınalǵany jasyryn emes. Syrtta júrgen qandastarymyzǵa «elge kóshińder» degen eki aýyz sóz jetkiliksiz. Bul istiń tigisin jatqyzyp, júzege asyrý úshin keshendi jumystar atqarylýy kerek. Al qandastardyń máselesin elge kelgen qandastardyń aınalysýyna múmkindik bergen jón. Sol kezde jumys alǵa basatyn bolady.
Osyǵan deıin elge kelgen qandastarymyz jaǵdaılarynyń joqtyǵynan Qazaqstanǵa kóship kelgen joq. Olar tarıhı Otanyna kelgende Qazaqstanymyzdy kórkeıteıik degen oıymen shekaranyń arǵy jaǵyndaǵy tirshiligin tastap, elge oraldy.
Sol qandastarymyz sońǵy 30 jylda bıliktiń shaýjaıyna jarmasyp, saıasatqa aralasqan joq. Bári qońyrtóbel tirshiligin kúıttep, memleketke salmaq salmaı kúnin kórdi.
Búginde Almaty oblysynan bastap, Shyǵys Qazaqstanǵa deıingi aýyl-aımaqtarǵa syrttan kelgen qandastarymyz qonystanyp, mal sharýashylyǵyn órkendetip jatyr. Búginde olardyń keıbiri kásibin damytý úshin jaıylym jer tappaı birqansha qıyndyqtarmen betpe-bet kelýde. Aldaǵy ýaqytta osy máselelerdiń bárin kezek kúttirmeı sheshý kerek dep esepteımin.
– Qańtar oqıǵasynan keıin elimizde biraz ózgerister bastalyp ketkeni belgili. Qasiretti qańtar sizdiń ómirińizge qalaı áser etti. Bul jaǵdaı oryn almaǵanda saıasat sahnasyna shyǵar ma edińiz?
– Sóz joq, Qańtar oqıǵasy elimizge úlken ózgerister ákeldi. Biraq onyń quny óte joǵary bolǵanyn eshqashan umytpaýymyz kerek.
Dál sol ýaqytta talaı jastyń qany tógilip, elimiz úlken qaýip-qatermen betpe-bet keldi. Aldaǵy ýaqytta tarıhshylar Qańtar oqıǵasyna óz baǵasyn beretinine senimdimin.
Al «Qańtar oqıǵasy oryn almaǵanda saıasat sahnasyna shyǵar ma edińiz» degen suraqqa jaýap bersem. Meniń anyq biletin dúnıem – Qasiretti qańtar ózim sekildi jigitterdiń saıasatpen aınalysýyn jedeldetti. Qańtar bizdi ortaq múddege biriktirip, kúresýimizge negiz boldy. Eger bul oqıǵa oryn almaǵanda birimiz erte, birimiz kesh saıasatpen aınalysar edik. Biraq onyń áseri búgingideı bolmas edi.
– Ótkende Saýda mınıstri Serik Jumanǵarın elimizdegi qymbatshylyq úshin ákimderdi kinálady? Shaǵyn jáne orta bıznes salasynda uzaq jyl tájirıbe jınaǵan maman retinde aıtyńyzshy, qymbatshylyqpen qalaı kúresýge bolady?
– Óz basym mınıstrdiń elimizdegi qymbatshylyq úshin ákimderdi kinálaǵanyn durys dep aıta almaımyn. Shetelden óndiriletin halyqqa qajetti taýarlardy elimizge ákimder ákelip jatqan joq qoı.
Bul jerde bizdiń Úkimet ulttyq valútamyzdyń turaqtylyǵyn qamtamasyz etýi kerek. Sol kezde qymbatshylyqty aýyzdyqtaýǵa bolady.
Budan basqa, elimizdegi kásipkerlerge beriletin nesıeniń paıyzdyq mólsherlemesi tym joǵary. Búginde jyldyq paıyzdyq mólsherlemesi 23 paıyz bolatyn nesıemen qymbatshylyqpen kúresý múmkin emes.
Sodan keıin temirjol salasyndaǵy jemqorlyqty túbegeıli joıý kerek. «Qazaqstan temir joly» kompanıasy jemqorlyqtyń uıyǵyna belsheden batqan. Mysaly, kásipkerler ishkeri Qytaıdan taýardy shekaramyzǵa deıin ońaı, ári arzan baǵada jetkizedi.
Al elimizdiń shetine kelgen taýardy qalalarǵa jetkizý kezinde jeń ushynan jalǵasqan jemqorlyq jolyńdy kes-kesteı beredi. Bul da qymbatshylyqtyń bas kóterýine sebepshi bolatyn faktor ekenin jasyrýdyń jóni joq.
Sondyqtan bul rette mınıstr Serik Jumanǵarınniń qymbatshylyq úshin ákimderdi jazǵyrǵansha, keden men temirjol salasyndaǵy jemqorlyqqa kóbirek nazar aýdarýy kerek dep esepteımin.
Óıtkeni bizde halyqtyń kúndelikti tutynatyn taýarlarynyń kópshiligi syrt elderde óndiriledi. Eger biz sol taýarlardy ózimiz óndirmesek, sol taýarlardy el ishine tez jetkizip, tıimdi baǵamen taralýyna jaǵdaı jasaýǵa tıispiz. Sol kezde qymbatshylyqty aýyzdyqtaýǵa bolady.
– Qazir elimizde kásipkerlik salanyń qyr-syryn úıretetin «motıvatorlar» kóbeıip ketti. Budan elimizde tez tabysqa kenelgisi keletin jurttyń kóp ekenin baıqaýǵa bolady. Bızneste jetistikke jetý úshin ne isteý kerek. İs-tájirıbesi mol kásipker retinde oıyńyzdy ortaǵa salsańyz.
– Sóz joq, sońǵy kezderi elimizde bıznes motıvatorlar kóbeıip ketti. Budan jurttyń bári kásipker bolyp ketken joq.
Qarapaıym halyq sol motıvatorlardyń aldyna baryp dáris tyńdardyń aldynda, ol adamynyń bızneste qandaı jetistikke jetkenin saralap alýy kerek. Sol kezde kóptegen jaıttar belgili bolady.
Menińshe, is týrasynda aıtatyn adamnan emes, kúndelikti is istep, qıyndyqty eńserip júrgen azamattardyń oı-pikirine qulaq asqan jón.
Búginde kóptegen adamdar tez arada tabysqa kenelip, baıyp ketýdi armandaıdy. Shyndyǵynda, tabysqa kenelýdiń astarynda úlken eńbek jatyr.
Sol úshin kásipkerlikpen aınalysýǵa ańsary aýǵan azamattarǵa baǵytyn aıqyndap sol jolda erinbeı, jalyqpaı eńbek etýge keńes beremin. Tabysqa jetýdiń «motvatorlar» aıtatyndaı qupıasy joq. Kez kelgen jetistik úlken eńbekpen keledi. Sony umytpaýymyz kerek.
Suhbattasqan, Nazgúl ǴIZATQYZY
Osy tusta:
https://dalanews.kz/kogam/86803-aqzholdyqtardyng-tarazdagy-kezdesu
https://dalanews.kz/kogam/86781-auyldarda-36-medicinalyq-nysan-ashylady
Qazaqstanǵa Blınken kele jatyr: Aqorda AQSH-tyń yqpaldy sheneýnigimen aýyr áńgime órbitedi, tolyǵyraq: https://t.me/dalainside/1169
https://dalanews.kz/news/86772-amanat-tyng-saylaualdy-shtaby-shalgaydagy-auy
https://dalanews.kz/sadak/86740-blinken-kele-zhatyr-zhanga-qazaqstan-aqsh
