– سىرىمبەك مىرزا، ءسىزدىڭ سايلاۋدان شەتتەتىلگەنىڭىزدى ەستىپ، حالىق ءبىرشاما قامىعىپ قالدى. جالپى، جاعدايدىڭ وسىلاي بولاتىنىن كۇنى بۇرىن ءبىلدىڭىز بە؟

– شىن ءسوزىم، سايلاۋدان شەتتەلەرىمدى كۇنىبۇرىن بىلگەن جوقپىن. سايلاۋعا قاتىسۋعا بەل بۋىپ، بىلەك سىبانا كىرىسكەن كەزدە ءبىرىنشى كەزەكتە ەلىمىزدىڭ «سايلاۋ تۋرالى» زاڭىمەن مۇقيات تانىسىپ شىقتىم.

زاڭدا سايلاۋعا قاتىسۋشىنىڭ قازاقستان ازاماتى بولۋ كەرەكتىگى تايعا تاڭبا باسقانداي انىق جازىلعان. ونى جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى. سونىمەن قاتار ءماجىلىس دەپۋتاتتىعىنا ۇمىتكەر كەز كەلگەن ادام قازاقستان اۋماعىندا 10 جىل تۇرۋى شارت. ال مەنىڭ تاريحي وتانىم – قازاقستانعا كەلىپ، تۇرىپ جاتقانىما بيىل اتتاي 17 جىل بولدى. سوندىقتان ءوز باسىم سايلاۋدان شەتتەتىلەم دەگەن وي ءۇش ۇيىقتاسام تۇسىمە كىرمەدى.

– ءسىز «Respublica» پارتياسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى ازاماتتاردىڭ ءبىرىسىز. جالپى، اتالعان پارتيا ومىرگە قالاي كەلدى؟ جوعارى جاقتان قانداي دا ءبىر تاپسىرما تۇسكەن جوق پا؟

– مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ ءبىر توپ جاس كاسىپكەرلەردى قابىلداعانى ەسىڭىزدە شىعار. سول كەزدەسۋدەن شىققاننان كەيىن ايداربەك قوجانازاروۆ ەكەۋمىز كەزدەسىپ، ەلىمىزگە قالاي پايدامىزدى تيگىزەمىز دەپ وي بولىسكەن ەدىك. ارتىنشا، بىزگە بەيبىت الىبەكوۆ قوسىلدى.

بۇدان كەيىن، ءبىزدىڭ ويىمىزدى بيزنەستىڭ ءتۇرلى سالاسىندا جۇرگەن وزگە ازاماتتار قولدادى. وسىدان كەيىن، بىزدەر ەلىمىزدىڭ وسىپ-وركەندەۋى ءۇشىن جاڭا ساياسي ۇيىم قۇرۋ كەرەك ەكەنىن تۇسىندىك. «Respublica» پارتياسى وسىلاي پايدا بولدى.

ءبىزدىڭ پارتيانىڭ سەگىز تەڭتوراعاسى بولعاندىقتان، ءبىز ءۇشىن پارتيا قۇرۋ اناۋ ايتقانداي قيىندىق تۋعىزعان جوق. جىگىتتەر ءوزارا مىندەتتەرىمىزدى ايقىنداپ، جەدەل ارەكەت ەتىپ، پارتيا قۇردىق.

– «Respublica» پارتياسى نەگىزىنەن، جاس كاسىپكەرلەردىڭ باسىن قوسقان پارتيا رەتىندە قوعامدىق ورتاعا تانىلۋدا. بۇل باعىتتا سىزدەر «اق جولعا» باسەكەلەس بولمايسىزدار ما؟

– بىردەن ايتايىن، «Respublica» پارتياسى «اق جولدىڭ» باسەكەلەسى بولمايدى. ءبىزدىڭ العا قويعان ماقساتىمىز اۋقىمدى.

ءوز باسىم ۇزاق جىل بيزنەستە جۇرگەن ادام رەتىندە «اق جول» ەلىمىزدەگى كاسىپكەرلەردىڭ مۇددەسىن قورعاعان نەگىزگى پارتيا بولدى دەپ ايتا الماس ەدىم. اڭگىمەنىڭ اشىعىن ايتساق، «اق جول» پارتياسى مەن «اتامەكەن» پالاتاسى شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ مۇددەسىن قورعاعان جوق. ونىڭ نەمەن اينالىسقانىن وزدەرىڭىز دە بىلەسىزدەر عوي. سول سەبەپتى بىزگە «اق جول» باسەكەلەس بولا المايدى.

ءبىزدىڭ «Respublica» پارتياسى نەگىزىنەن، مۇشەلەرى كرەاتيۆتى جاس كاسىپكەرلەردەن قۇرالۋدا. الداعى ۋاقىتتا بىزدەر ماجىلىسكە ءوتىپ جاتساق، ءوزىمىز سەكىلدى جاس كاسىپكەرلەردىڭ مۇددەسىن قورعاپ، ەلىمىزدىڭ دامۋىنا ءوز ۇلەسىمىزدى قوساتىن بولامىز.

اتا-بابالارىمىز «جاس كەلسە ىسكە» دەپ بەكەر ايتپاعان عوي. سول اتالارىمىز ايتقان ءسوزدى باستى نازاردا ۇستاپ، ەل مۇددەسى ءۇشىن جۇمىس ىستەيمىز. وعان سەنىمدەرىڭىز كامىل بولسىن!

– تاماشا، سىرىمبەك مىرزا! ءسىزدى كوپشىلىك شاعىن كاسىپكەرلىكتى وركەندەتىپ تانىلعان ىسكەر ازامات رەتىندە تانيدى عوي. ەلىمىزدەگى شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىككە جاسالىنىپ جاتقان مەملەكەتتىڭ كومەك-قولداۋلارىنا كوڭىلىڭىز تولا ما؟

– شىنىمدى ايتسام، مەملەكەتتىڭ بۇل باعىتتاعى جۇمىستارىنا كوڭىلىم تولمايدى. شاعىن جانە ورتا بيزنەس وكىلدەرىنە مەملەكەت تاراپىنان كورسەتىلىپ جاتقان كومەكتەر ماردىمسىز.

شاعىن كاسىپ يەلەرى مەملەكەتتىڭ كومەگىن پايدالانۋعا ۇمتىلعاندا بيۋروكراتيالىق كەدەرگىلەر مەن قاعازباستىلىققا قاتتى كەدەرگى كەلتىرەدى. وسىدان كەيىن مۇنداي كومەكتەردى بيلىكتە جۇرگەندەردىڭ جاقىندارى، قۇدا-جەگجاتتارى الاتىنى جاسىرىن ەمەس. مۇنى مەن ايتپاسام دا حالىق جاقسى بىلەدى.

تاعى ايتا تۇسسەك، مەملەكەتتىڭ كاسىپكەرلەرگە ۇسىنىپ وتىرعان جەڭىلدەتىلگەن نەسيەلەرىنىڭ پايىزدىق ۇستەمەسى وتە جوعارى. سول سەبەپتى كوپتەگەن كاسىپكەرلەر ونى الىپ، قارىزعا باتقاندى ءجون سانامايدى.

الداعى ۋاقىتتا بىزدەر وسىمەن كۇرەسىپ، كاسىپ اشۋعا باعىتتالعان مەملەكەتتىڭ قارجىلاي قولداۋىن قولجەتىمدى ەتۋگە كۇش سالاتىن بولامىز.

– ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العالى بەرى كاسىپكەرلىك سالانى قولداۋ ءۇشىن قىرۋار قارجى ءبولىپ كەلەدى. كاسىبىڭىزدى دامىتۋدا مەملەكەتتىڭ جەڭىلدەتىلگەن نەسيەسىن العان كەزىڭىز بولدى ما؟ ونى الۋ مەحانيزمىنە كوڭىلىڭىز تولا ما؟

– اڭگىمەنىڭ اشىعىن ايتساق، ەلىمىزدەگى شاعىن كاسىپكەرلەر مەملەكەتتىڭ جەڭىلدەتىلگەن نەسيەسىن الماۋعا تىرىسادى. ونىڭ باستى ەكى سەبەبى بار. ءبىرىنشىسى، جوعارىدا ايتقانىمداي، جەڭىلدەتىلگەن نەسيەنى الۋ ءۇشىن ونىڭ اۋىر جولىن ءجۇرىپ وتۋىڭە تۋرا كەلەدى. بۇل جولدى ءجۇرىپ وتۋگە كەتكەن كۇش-قايراتىڭدى باسقاعا جۇمساعان دۇرىس.

ەكىنشىدەن، مۇنداي جەڭىلدەتىلگەن نەسيەنى الۋ ءۇشىن كاسىپكەرلەر جەمقورلىقتىڭ باتپاعىنا باتۋىنا تۋرا كەلەدى. مۇنى جاسىرۋدىڭ ءجون جوق شىعار؟ سوندىقتان كاسىبىمدى دامىتۋ بارىسىندا مەملەكەتتىڭ جەڭىلدەتىلگەن نەسيەسىن الۋعا اسا قاتتى قۇمارتپادىم.

كاسىبىنە ءومىرىن ارناعان كەز كەلگەن ازامات ءبىرىنشى ورىنعا ادالدىقتى قويادى. ال جەڭىلدەتىلگەن نەسيەنى الۋ ءۇشىن بىرەۋگە «شاپكاسىن» بەرۋىڭە تۋرا كەلەدى. وسىدان كەيىن ار-وجدانىڭا داق تۇسەدى.

تەك پاندەميا كەزىندە عانا كاسىپكەرلەردى قولداۋعا باعىتتالعان نەسيەنى الىپ، ونى تەز ارادا وتەپ تاستادىم. ءوز باسىم مەملەكەتتىڭ جەڭىلدەتىلگەن نەسيەسىن كاسىپكەرلەر كەدەرگىسىز، اعا-كوكەسىز الۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن.

– ساياساتقا قاتىستى تاعى ءبىر سۇراق. ءسىز سايلاۋعا قاتىساتىنىڭىزدى جاريا ەتكەندە تالاي قانداستارىمىز قۋانىشىن جاسىرمادى. تاۋەلسىزدىك جىلدارى ەلىمىزگە شەتەلدەن ميلليوننان استام قانداسىمىز كوشىپ كەلدى. «Respublica» پارتياسىندا قانداستاردىڭ مۇددەسىن كوزدەۋ ماسەلەسى قاراستىرىلعان با؟

– 1991 جىلدان بەرى ەلىمىزگە كوشىپ كەلگەن قانداستاردىڭ سانى ميلليوننان استى. سولاردىڭ اراسىنان ءبىر دەپۋتات، ءبىر مينيستر بولاتىنداي ادام كەزدەسپەدى دەگەنگە كىم سەنەدى. سوندىقتان قانداستاردىڭ اراسىنان زاڭ شىعارۋشى ورگاندا ءبىر ەمەس، بىرنەشە دەپۋتات بولۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. بۇل جايت ەلگە قايتۋدى جوسپارلاپ جۇرگەن مىڭداعان قانداسىمىزدىڭ قازاقستانعا ورالۋىنا دەم بەرەتىنى انىق.

سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدە قازاق كوشى ايتارلىقتاي سايابىرسىپ قالدى. وسى كوشتىڭ قايتا جاندانۋىنا مۇددەلى قانداستارىمىزدىڭ ماجىلىسكە بارىپ، بيىك مىنبەدە ماسەلە كوتەرۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن.

قازىرگىدەي قيىن كەزەڭدە ءبىر ەل تۇرماق، ءبىر اۋىلدان كەلەسى ءبىر اۋىلعا كوشۋدىڭ ءوزى مۇڭعا اينالعانى جاسىرىن ەمەس. سىرتتا جۇرگەن قانداستارىمىزعا «ەلگە كوشىڭدەر» دەگەن ەكى اۋىز ءسوز جەتكىلىكسىز. بۇل ءىستىڭ تىگىسىن جاتقىزىپ، جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن كەشەندى جۇمىستار اتقارىلۋى كەرەك. ال قانداستاردىڭ ماسەلەسىن ەلگە كەلگەن قانداستاردىڭ اينالىسۋىنا مۇمكىندىك بەرگەن ءجون. سول كەزدە جۇمىس العا باساتىن بولادى.

وسىعان دەيىن ەلگە كەلگەن قانداستارىمىز جاعدايلارىنىڭ جوقتىعىنان قازاقستانعا كوشىپ كەلگەن جوق. ولار تاريحي وتانىنا كەلگەندە قازاقستانىمىزدى كوركەيتەيىك دەگەن ويىمەن شەكارانىڭ ارعى جاعىنداعى تىرشىلىگىن تاستاپ، ەلگە ورالدى.

سول قانداستارىمىز سوڭعى 30 جىلدا بيلىكتىڭ شاۋجايىنا جارماسىپ، ساياساتقا ارالاسقان جوق. ءبارى قوڭىرتوبەل تىرشىلىگىن كۇيتتەپ، مەملەكەتكە سالماق سالماي كۇنىن كوردى.

بۇگىندە الماتى وبلىسىنان باستاپ، شىعىس قازاقستانعا دەيىنگى اۋىل-ايماقتارعا سىرتتان كەلگەن قانداستارىمىز قونىستانىپ، مال شارۋاشىلىعىن وركەندەتىپ جاتىر. بۇگىندە ولاردىڭ كەيبىرى كاسىبىن دامىتۋ ءۇشىن جايىلىم جەر تاپپاي ءبىرقانشا قيىندىقتارمەن بەتپە-بەت كەلۋدە. الداعى ۋاقىتتا وسى ماسەلەلەردىڭ ءبارىن كەزەك كۇتتىرمەي شەشۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن.

– قاڭتار وقيعاسىنان كەيىن ەلىمىزدە ءبىراز وزگەرىستەر باستالىپ كەتكەنى بەلگىلى. قاسىرەتتى قاڭتار ءسىزدىڭ ومىرىڭىزگە قالاي اسەر ەتتى. بۇل جاعداي ورىن الماعاندا ساياسات ساحناسىنا شىعار ما ەدىڭىز؟

– ءسوز جوق، قاڭتار وقيعاسى ەلىمىزگە ۇلكەن وزگەرىستەر اكەلدى. ءبىراق ونىڭ قۇنى وتە جوعارى بولعانىن ەشقاشان ۇمىتپاۋىمىز كەرەك.

ءدال سول ۋاقىتتا تالاي جاستىڭ قانى توگىلىپ، ەلىمىز ۇلكەن قاۋىپ-قاتەرمەن بەتپە-بەت كەلدى. الداعى ۋاقىتتا تاريحشىلار قاڭتار وقيعاسىنا ءوز باعاسىن بەرەتىنىنە سەنىمدىمىن.

ال «قاڭتار وقيعاسى ورىن الماعاندا ساياسات ساحناسىنا شىعار ما ەدىڭىز» دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرسەم. مەنىڭ انىق بىلەتىن دۇنيەم – قاسىرەتتى قاڭتار ءوزىم سەكىلدى جىگىتتەردىڭ ساياساتپەن اينالىسۋىن جەدەلدەتتى. قاڭتار ءبىزدى ورتاق مۇددەگە بىرىكتىرىپ، كۇرەسۋىمىزگە نەگىز بولدى. ەگەر بۇل وقيعا ورىن الماعاندا ءبىرىمىز ەرتە، ءبىرىمىز كەش ساياساتپەن اينالىسار ەدىك. ءبىراق ونىڭ اسەرى بۇگىنگىدەي بولماس ەدى.

– وتكەندە ساۋدا ءمينيسترى سەرىك جۇمانعارين ەلىمىزدەگى قىمباتشىلىق ءۇشىن اكىمدەردى كىنالادى؟ شاعىن جانە ورتا بيزنەس سالاسىندا ۇزاق جىل تاجىريبە جيناعان مامان رەتىندە ايتىڭىزشى، قىمباتشىلىقپەن قالاي كۇرەسۋگە بولادى؟

– ءوز باسىم ءمينيستردىڭ ەلىمىزدەگى قىمباتشىلىق ءۇشىن اكىمدەردى كىنالاعانىن  دۇرىس دەپ ايتا المايمىن. شەتەلدەن وندىرىلەتىن حالىققا قاجەتتى تاۋارلاردى ەلىمىزگە اكىمدەر اكەلىپ جاتقان جوق قوي.

بۇل جەردە ءبىزدىڭ ۇكىمەت ۇلتتىق ۆاليۋتامىزدىڭ تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتۋى كەرەك. سول كەزدە قىمباتشىلىقتى اۋىزدىقتاۋعا بولادى.

بۇدان باسقا، ەلىمىزدەگى كاسىپكەرلەرگە بەرىلەتىن نەسيەنىڭ پايىزدىق مولشەرلەمەسى تىم جوعارى. بۇگىندە جىلدىق پايىزدىق مولشەرلەمەسى 23 پايىز بولاتىن نەسيەمەن قىمباتشىلىقپەن كۇرەسۋ مۇمكىن ەمەس.

سودان كەيىن تەمىرجول سالاسىنداعى جەمقورلىقتى تۇبەگەيلى جويۋ كەرەك. «قازاقستان تەمىر جولى» كومپانياسى جەمقورلىقتىڭ ۇيىعىنا بەلشەدەن باتقان. مىسالى، كاسىپكەرلەر ىشكەرى قىتايدان تاۋاردى شەكارامىزعا دەيىن وڭاي، ءارى ارزان باعادا جەتكىزەدى.

ال ەلىمىزدىڭ شەتىنە كەلگەن تاۋاردى قالالارعا جەتكىزۋ كەزىندە جەڭ ۇشىنان جالعاسقان جەمقورلىق جولىڭدى كەس-كەستەي بەرەدى. بۇل دا قىمباتشىلىقتىڭ باس كوتەرۋىنە سەبەپشى بولاتىن فاكتور ەكەنىن جاسىرۋدىڭ ءجونى جوق.

سوندىقتان بۇل رەتتە مينيستر سەرىك ءجۇمانعاريننىڭ قىمباتشىلىق ءۇشىن اكىمدەردى جازعىرعانشا، كەدەن مەن تەمىرجول سالاسىنداعى جەمقورلىققا كوبىرەك نازار اۋدارۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن.

ويتكەنى بىزدە حالىقتىڭ كۇندەلىكتى تۇتىناتىن تاۋارلارىنىڭ كوپشىلىگى سىرت ەلدەردە وندىرىلەدى. ەگەر ءبىز سول تاۋارلاردى ءوزىمىز وندىرمەسەك، سول تاۋارلاردى ەل ىشىنە تەز جەتكىزىپ، ءتيىمدى باعامەن تارالۋىنا جاعداي جاساۋعا ءتيىسپىز. سول كەزدە قىمباتشىلىقتى اۋىزدىقتاۋعا بولادى.

– ءقازىر ەلىمىزدە كاسىپكەرلىك سالانىڭ قىر-سىرىن ۇيرەتەتىن «موتيۆاتورلار» كوبەيىپ كەتتى. بۇدان ەلىمىزدە تەز تابىسقا كەنەلگىسى كەلەتىن جۇرتتىڭ كوپ ەكەنىن بايقاۋعا بولادى. بيزنەستە جەتىستىككە جەتۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك. ىس-تاجىريبەسى مول كاسىپكەر رەتىندە ويىڭىزدى ورتاعا سالساڭىز.

– ءسوز جوق، سوڭعى كەزدەرى ەلىمىزدە بيزنەس موتيۆاتورلار كوبەيىپ كەتتى. بۇدان جۇرتتىڭ ءبارى كاسىپكەر بولىپ كەتكەن جوق.

قاراپايىم حالىق سول موتيۆاتورلاردىڭ الدىنا بارىپ ءدارىس تىڭداردىڭ الدىندا، ول ادامىنىڭ بيزنەستە قانداي جەتىستىككە جەتكەنىن سارالاپ الۋى كەرەك. سول كەزدە كوپتەگەن جايتتار بەلگىلى بولادى.

مەنىڭشە، ءىس تۋراسىندا ايتاتىن ادامنان ەمەس، كۇندەلىكتى ءىس ىستەپ، قيىندىقتى ەڭسەرىپ جۇرگەن ازاماتتاردىڭ وي-پىكىرىنە قۇلاق اسقان ءجون.

بۇگىندە كوپتەگەن ادامدار تەز ارادا تابىسقا كەنەلىپ، بايىپ كەتۋدى ارماندايدى. شىندىعىندا، تابىسقا كەنەلۋدىڭ استارىندا ۇلكەن ەڭبەك جاتىر.

سول ءۇشىن كاسىپكەرلىكپەن اينالىسۋعا اڭسارى اۋعان ازاماتتارعا باعىتىن ايقىنداپ سول جولدا ەرىنبەي، جالىقپاي ەڭبەك ەتۋگە كەڭەس بەرەمىن. تابىسقا جەتۋدىڭ «موتۆاتورلار» ايتاتىنداي قۇپياسى جوق. كەز كەلگەن جەتىستىك ۇلكەن ەڭبەكپەن كەلەدى. سونى ۇمىتپاۋىمىز كەرەك.

سۇحباتتاسقان، نازگۇل عيزات قىزى

وسى تۇستا:

https://dalanews.kz/kogam/86803-aqzholdyqtardyng-tarazdagy-kezdesu

https://dalanews.kz/kogam/86781-auyldarda-36-medicinalyq-nysan-ashylady

قازاقستانعا بلينكەن كەلە جاتىر: اقوردا اقش-تىڭ ىقپالدى شەنەۋنىگىمەن اۋىر اڭگىمە وربىتەدى، تولىعىراق: https://t.me/dalainside/1169

https://dalanews.kz/news/86772-amanat-tyng-saylaualdy-shtaby-shalgaydagy-auy

https://dalanews.kz/sadak/86740-blinken-kele-zhatyr-zhanga-qazaqstan-aqsh