Elshi suhbatynyń sońynda Qazaqstandaǵy qazaq tiliniń múshkil halin, ǵalymdardyń latyn qaripine kóshýde áli bir baılamǵa kele almaı júrgenin aıtady.
– Qazaqstanda bári oryssha sóıleıdi. Tipti, kóbi jańylmaı jáne gramatıkalyq qatelersiz qoldanyp júr. Orys tiliniń resmı mártebesi Qazaqstan Konstıtýsıasynda bekitilgen. Buǵan eshkim ózgeris engizip jatqan joq. Onyń ústine orys tilin bilý Qazaqstanda artyqshylyq retinde qarastyrylady. Mysaly, orys tilin bilmeıtinderiniń bilikti jumysqa turýy qıyn, – dedi ol.
Reseı elshisi shynyn aıtar bolsaq, ashshy shyndyqty ashyp aıtyp, elimizdegi qazaq tiliniń jaǵdaıy áli reanımasıadan shyǵa almaı jatqanyn álemge áshkerelep berdi.
1.Táýelsizdik alǵanymyzǵa 30 jyl bolsa da, elimizdegi jaǵdaı Keńes ımperıasynyń otary kezindegimizden túk te ózgermegeni, qaıta til máselesinde keri ketkenin;
- Álemdegi árbir otarlyq quldyqtan qutylǵan elder jasaıtyn otarsyzdaný, ulttyq ıdeologıany ustaný jolynda bizdiń elde 30 jylda túk te istelmegenin;
3.Bizdiń bıliktiń 30 jyl boıy «Táýelsiz el retinde ulttyq múddemizdi qorǵaýda, memlekettik tildi damytýda bárin qatyryp jatyrmyz» dep 100 paıyz ótirik aıtyp kelgenin áshkerelep berdi.
Reseı elshisiniń Reseı úshin árıne, maqtanysh retinde, bizdiń orysqul bılik pen orysqul ıntellıgensıa úshin áli kúnge jetistik retinde sanalǵan bul orys tiliniń artyqshylyqtary – Táýelsiz el úshin masqara kemshilikter!
Negizi Táýelsizdiktiń 30 jyldyǵynda, bizde orys tilin bilý bılik laýazymdary men memlekettik qyzmetterge turý úshin artyqshylyqtar bolmaýy tıis edi. Bizde 30 jylda ósip-óngen, ómirge kelgen jastar bir kezde ózin otarlap alǵan eldiń tilin – Reseı tilin bilmeýi tıis-tuǵyn...
Mine, sonda «Shyn Táýelsizdik alǵanbyz» dep maqtanýǵa bolady. Shyn táýelsizdik alǵan týys elder Ózbekstan, Ázirbaıjan, Túrkimenstan, anaý Baltyq boıy elderi Lıtva, Latysh, Estonıa, Kap taýyndaǵy Grýzıa, Armenıa elderinde, Ýkraına bolsa da, solaı, olarda memlekettik til men aǵylshyn tilin biledi bári.
Bizde de memlekettik til – qazaq tili men aǵylshyn tilin bilýge tıispiz. Bir kezdegi otarlaýshy el Reseı tilin bilýge tıisti emespiz. Orys tilin memleket qarjysyna, balabaqshalar men mektepterde, JOO-larda mindetti oqytýmen emes, árkim óz qalaýynsha, óz qarjysyna úırenýi kerek!
Iaǵnı, «Qazaqstanda bári oryssha sóıleıdi» degen sóz – «Qazaq Eli Rýhanı Táýelsizdik almaǵan, bári tek qaǵaz júzinde ǵana» degen sóz!
Otyz jyl boıy zarlap kele jatqan zarymyz, endi keshe ǵana Qańtar qyrǵynynda kóshege pul úshin ǵana emes, til úshin de shyqqan qazaq jastarynyń ereýilinen keıin týǵan «Jańa Qazaqstan» anyq, shyndyǵynda da jańa dáýirge aıaq basý bolsa, is júzine asady dep senemiz!
«Jańa Qazaqstan» eski Qazaqstannyń saıası hám rýhanı qateligin qaıtalamaýy úshin, tek Memlekettik tilde sóıleýi tıis! Bir til bolǵanda ǵana – bir el, bir múdde bolatynyn bilý úshin asa kóregendiktiń qajeti joq endi. Basqany qaıdam, Ulttyq ıdeologıada bosqa ótken bir dáýir – otyz jylǵy qylmysqa teń qateligimiz kórsetip bergen joq pa bárin!
2020 jyly Konstıtýsıadaǵy orys tili týraly 7-baptyń 2-shi tarmaǵyn alyp tastap, Memlekettik til týraly zań qabyldaýdy talap etip, QR Prezıdenti Q.Toqaevqa jazylǵan Ult zıadylarynyń úshinshi Ashyq hatyna
elimizdiń álemge áıgili tarlandary Ábdijámil Nurpeıisov, Dýlat Isabekov, Asanáli Áshimov, Qabdesh Jumádilov, Ómirzaq Aıtbaev, Mekemtas Myrzahmetov, Tóregeldi Sharmanov, Kamal Ormantaev, Nurǵalı Núsipjanov, Tólen Ábdik, Amangeldi Aıtaly, Smaǵul Elýbaı, Sábıt Dosanov, Ǵabbas Qabyshev, Temirhan Medetbek, Beksultan Nurjekeev, Israıl Saparbaı, Ulyqbek Esdáýlet syndy ult zıalylary qol qoıdy.
Bul «Ashyq hatqa» «Qazaq úni» ulttyq portalynda búginde 126 myńnan astam adam qol qoıyp, qoldap, burynǵy mejelerden 1000 esedeı kóp tarıhı rekordtyq deńgeıge jetip otyr. Ult múddesi úshin buryn munshalyqty qalyń qol jınalǵan emes. Bular tek ınternetke qoly jetkender ǵana. Bul birjarym aıda ǵana 125 myńnan asqan El patrıottary artynda smartfon paıdalana almaıtyn mıllıondaǵan halyq turǵany aıqyn. Bul qalyń qol ishinde tek qazaqtar ǵana emes, ártúrli ult ókilderi de (50-ge jýyq) jetkilikti. Belgili jýrnalıs, qoǵam qaıratkeri Maksım Rojın bastaǵan kóptegen orys ulty ókilderi de Memlekettik tildi talap etken «Ashyq hatty» qoldap, qol qoıyp, naǵyz otanshyl patrıottyqtaryn kórsetti.
Endi el taǵy da talaı jyl aldaýǵa kónbeıdi!
Memlekettik tildi mindetteý - Memlekettiń mindeti!
Qazybek ISA, QR Parlamenti Májilisiniń depýtaty.
