Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń halyqaralyq arenadaǵy bastamalary sońǵy jyldary Qazaqstannyń syrtqy saıası brendine aınaldy. Beıbitshilik, senim jáne kópjaqty dıplomatıany ilgeriletý – Toqaev kezeńindegi syrtqy saıasattyń baǵanaly tirekteriniń biri. Ashhabadta ótken Beıbitshilik pen senimniń halyqaralyq jylyna arnalǵan forýmǵa Memleket basshysynyń qatysýy osy baǵyttaǵy Qazaqstannyń rólin taǵy bir márte aıqyn kórsetti.

BUU aıasyndaǵy bastamalardy qoldaý, óńirlik qaýipsizdik arhıtektýrasyn jańǵyrtý, halyqaralyq quqyq pen dıalogty aldyńǵy orynǵa shyǵarý – Toqaevtyń halyqaralyq dıskýrsta dáıekti túrde kóterip júrgen máseleleri. Qazaqstannyń senimdi, beıtarap jáne jaýapty áriptes retindegi bedeli dál osyndaı alańdarda qalyptasyp, tereńdeı túsýde.

Túrikmenstan beıtaraptyǵynyń 30 jyldyǵyna arnalǵan mereıtoılyq sharalarǵa qatysýy, TMU elderimen jáne Reseımen kezdesýderi, beıbitshilik bastamalary – munyń barlyǵy Toqaevtyń dıalogqa negizdelgen syrtqy saıasat fılosofıasynyń júıeli ári pragmatıkalyq sıpatyn aıqyndaıdy.

Osy suhbatynda Qoja Ahmet Iasaýı atyndaǵy Halyqaralyq qazaq-túrik ýnıversıtetiniń rektory Janar Temirbekova Prezıdenttiń bastamalarynyń halyqaralyq mańyzyna, Qazaqstannyń beıbitshilik pen senimniń jahandyq kún tártibin qalyptastyrýdaǵy ornyna jáne óńirlik dıplomatıanyń jańa kelbetin jasaýǵa qosyp jatqan úlesine toqtalady.

- Qazaqstannyń belsendi syrtqy saıası ustanymyn eskersek, Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń Beıbitshilik pen senimniń halyqaralyq jylyna arnalǵan forýmǵa qatysýynyń mańyzy qandaı?

BUU Bas Assambleıasynyń 2025 jyldy Halyqaralyq beıbitshilik pen senim jyly dep jarıalaýy beıbitshilikti tek qaqtyǵystardyń joqtyǵy retinde emes, dıalog, aldyn alý dıplomatıasy jáne ornyqty damý arqyly júzege asatyn keshendi úderis retinde túsinýdiń mańyzyn kórsetedi. Osy turǵydan alǵanda, Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń Ashhabadta ótken halyqaralyq forýmǵa qatysýy Qazaqstannyń belsendi ári kópvektorly syrtqy saıasatynyń kópjaqty dıplomatıamen ınstıtýsıonal deńgeıde ushtasqanyn aıqyn ańǵartady.

Memleket basshylary deńgeıindegi bul forým Qazaqstannyń halyqaralyq normatıvtik kún tártibimen úılesimdi áreket etip qana qoımaı, ony óńirlik deńgeıde naqty iske asyrý áleýetine ıe ekenin kórsetedi. Forýmnyń mazmundyq ózegi – beıbitshilik, senim jáne turaqtylyq uǵymdary – Qazaqstannyń sońǵy jyldary júıeli túrde alǵa tartyp kele jatqan dıalog arhıtektýrasy tujyrymdamasymen tikeleı úndes. Prezıdent Toqaevtyń jahandyq qaýipsizdik arhıtektýrasyndaǵy osal tustardy eńserý úshin ujymdyq jaýapkershilik pen kópjaqty yntymaqtastyqty kúsheıtý qajettigin dáıekti túrde kóterip kele jatqan ustanymy bul forýmda qaǵıdattyq sabaqtastyqtyń naqty kórinisin tapty.

Sonymen qatar, forýmnyń Túrikmenstannyń turaqty beıtaraptyǵynyń 30 jyldyǵymen tuspa-tus kelýi Ortalyq Azıa keńistiginde turaqtylyqty nyǵaıtatyn ortaq qaǵıdattar tóńireginde saıası dıalogty tereńdetýge múmkindik berdi. Túrikmenstannyń beıtaraptyq saıasatynyń BUU deńgeıinde moıyndalýy bul bastamanyń aımaqtyq qana emes, jahandyq beıbitshilik pen senimdi nyǵaıtýdaǵy mańyzyn kórsetedi.

- Prezıdent Toqaevtyń bul is-sharaǵa qatysýy Qazaqstannyń halyqaralyq isterdegi jaýapty ári beıtarap áriptes retindegi ımıjin qalaı nyǵaıtady?

Prezıdent Toqaevtyń forýmǵa qatysýy Qazaqstannyń halyqaralyq isterdegi jaýapty ári beıtarap seriktes retindegi ımıjin birneshe deńgeıde nyǵaıtady. Eń aldymen, mundaı alańdar jahandyq syn-qaterlerdi birlesip talqylaıtyn kópjaqty dıplomatıanyń mańyzdy tetigi sanalady. Qazaqstannyń joǵary deńgeıdegi qatysýy eldiń BUU qaǵıdattaryna adaldyǵyn jáne beıbitshilikke negizdelgen kópjaqty yntymaqtastyqty qoldaıtynyn aıqyn kórsetedi.

Ekinshiden, kópvektorly syrtqy saıasat sheńberinde Qazaqstannyń beıtarap ári teńgerimdi ustanymy halyqaralyq qaýymdastyqtyń elge degen senimin arttyrady. Bul saıasat geosaıası bloktarǵa birjaqty táýeldi bolmaı, ózara syılastyq pen teń quqyqqa negizdelgen qarym-qatynastardy damytýǵa múmkindik beredi.

Úshinshiden, mundaı forýmdarǵa belsendi qatysý Qazaqstannyń jahandyq saıası brendin – beıbitshilik, senim jáne turaqty damý salalaryndaǵy bastamashyl ári senimdi memleket retindegi bedelin kúsheıtedi. Bul Qazaqstannyń belgili bir lagerdiń emes, jaýapty ári konstrýktıvti seriktestiń rólin tańdaǵanyn naqty kórsetedi.

- Túrikmenstan beıtaraptyǵynyń 30 jyldyǵyna arnalǵan mereıtoılyq sharalarǵa Qazaqstan basshysynyń qatysýynyń sımvolızmi nede?

Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń Túrikmenstannyń turaqty beıtaraptyǵynyń 30 jyldyǵyna arnalǵan is-sharalarǵa qatysýy tereń saıası-dıplomatıalyq mánge ıe. Bul qadam Qazaqstannyń kórshiles memleketterdiń syrtqy saıası tańdaýyna qurmetpen qaraıtynyn jáne halyqaralyq quqyq sheńberinde moıyndalǵan qaǵıdattardy qoldaıtynyn bildiredi.

Sonymen birge bul qatysý Ortalyq Azıadaǵy turaqtylyq pen saıası úılesimdilikti nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan ortaq kózqarastyń belgisi. Qazaqstan men Túrikmenstan ártúrli syrtqy saıası modelderdi ustanǵanymen, olardy beıbitshilikke, egemendikke qurmet pen dıalogqa negizdelgen ortaq qundylyqtar biriktiredi. Osy turǵydan alǵanda, Qazaqstan beıtaraptyqty tek ulttyq saıasat emes, aımaqtyq turaqtylyqty qamtamasyz etetin mańyzdy faktor retinde qabyldaıtynyn ańǵartady.

Bul sımvolıkalyq qadam Qazaqstannyń Ortalyq Azıadaǵy úılestirýshi jáne jaýapty aktor retindegi strategıasymen tolyq sáıkes keledi. El aımaqtyq kóshbasshylyqty kúsh kórsetý arqyly emes, senimge, saıası danalyqqa jáne ózara qurmetke negizdelgen dıplomatıa arqyly júzege asyrýdy kózdeıtinin kórsetip otyr.

- Dıalog pen turaqtylyqty ilgeriletýge baǵyttalǵan Prezıdent Toqaevtyń saıasaty qanshalyqty júıeli jáne birizdi?

Prezıdent Toqaevtyń dıalog pen turaqtylyqty ilgeriletýge baǵyttalǵan saıasaty júıeli ári ishki logıkalyq birizdiligimen erekshelenedi. Memleket basshysy bul ustanymdy qysqa merzimdi saıası konúnktýraǵa emes, halyqaralyq quqyq normalaryna, kópjaqty dıplomatıa qaǵıdattaryna jáne uzaq merzimdi turaqtylyq múddelerine súıene otyryp qalyptastyrdy.

Dıalogqa basymdyq berý tek rıtorıka deńgeıinde emes, naqty dıplomatıalyq tájirıbede de kórinis tabýda. Qazaqstan halyqaralyq jáne óńirlik alańdarda pikir almasý, senim sharalaryn damytý jáne qaıshylyqtardy beıbit jolmen retteý bastamalaryn turaqty túrde qoldap keledi. Bul tásil eldiń syrtqy saıasattaǵy boljamdylyǵyn arttyryp, Qazaqstandy kúrdeli geosaıası jaǵdaıda da konstrýktıvti ustanym ustana alatyn seriktes retinde tanytady.

Sonymen qatar, bul saıasat ishki reformalar men syrtqy bastamalardyń ózara sabaqtastyǵymen sıpattalady. Prezıdent Toqaev eldiń ornyqty damýyn halyqaralyq senimniń negizgi alǵysharty retinde qarastyryp, ishki jańǵyrýdy syrtqy beıbit bastamalarmen baılanystyrady.

- Beıbitshilik, senim jáne turaqty damý máseleleri boıynsha TMU elderiniń ortaq ustanymyn qalyptastyrýda Qazaqstannyń, atap aıtqanda Toqaevtyń róli qanshalyqty mańyzdy?

Beıbitshilik, senim jáne turaqty damý máseleleri boıynsha Túrki memleketteri uıymy aıasynda ortaq ustanym qalyptastyrýda Qazaqstannyń róli aıryqsha. El TMU kún tártibin pragmatıkalyq, ınklúzıvti jáne uzaq merzimdi maqsattarǵa baǵyttaýǵa umtylyp keledi.

Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev túrki yntymaqtastyǵyn tek mádenı-tarıhı ólshemdermen shektemeı, ony qaýipsizdik, turaqty damý jáne senim sharalary sıaqty zamanaýı halyqaralyq máselelermen tolyqtyrýdy dáıekti túrde qoldap keledi. Prezıdent Toqaevtyńbastamalary TMU-ny deklaratıvti alańnan praktıkalyq ózara is-qımyl formatyna kóshirýge baǵyttalǵan.

Qazaqstannyń bul úderistegi yqpaly onyń teńgerimdi ári deldaldyq áleýetimen tyǵyz baılanysty. El túrki áleminiń ishki birligin nyǵaıta otyryp, uıymdy jahandyq beıbitshilikke úles qosatyn ashyq ári túsinikti platforma retinde damytýǵa umtylady.

- Toqaevtyń túrki memleketteriniń jáne Reseıdiń basshylarymen kezdesýi óńirlik úılestirý men ózara is-qımylǵa qalaı áser etýi múmkin?

Prezıdent Toqaevtyń túrki memleketteri men Reseı basshylarymen ótkizgen kezdesýleri óńirlik úılestirýdi kúsheıtýge baǵyttalǵan mańyzdy saıası sıgnal ekeni anyq. Bul Qazaqstannyń teńgerimdi jáne pragmatıkalyq syrtqy saıasatyn aıqyn kórsetedi. Joǵary deńgeıdegi tikeleı dıalog qazirgi kúrdeli geosaıası jaǵdaıda senimdi saqtaýdyń negizgi tetigine aınalyp otyr. Prezıdent Toqaevqaqtyǵystardy ýshyqtyrýdan góri olardyń aldyn alýǵa jáne ózara túsinistikti arttyrýǵa baǵyttalǵan ustanymyn dáıekti túrde kórsetip keledi. Sonymen qatar, bul kezdesýler Qazaqstannyń araǵaıyndyq jáne úılestirýshi áleýetin nyǵaıtady. El dıplomatıalyq bedeli men senim kapıtalyna súıene otyryp, óńirlik ózara is-qımyldy júıeleýge qolaıly jaǵdaı qalyptastyrady.

- Osyndaı joǵary deńgeıdegi forýmǵa qatysýdan keıin túrki yntymaqtastyǵyn keńeıtý turǵysynan Qazaqstan úshin qandaı múmkindikter ashylady?

Osyndaı joǵary deńgeıdegi halyqaralyq forýmǵa qatysý Qazaqstan úshin túrki yntymaqtastyǵyn keńeıtý baǵytynda birqatar jańa saıası jáne ınstıtýsıonal múmkindikter ashady. Eń aldymen, bul Qazaqstannyń Túrki memleketteri uıymy aıasyndaǵy bastamashyl rólin kúsheıtip, ortaq kún tártibin qalyptastyrýdaǵy yqpalyn arttyrady. Forým barysynda kóteriletin beıbitshilik, senim jáne turaqty damý máseleleri túrki elderi úshin de ózekti bolǵandyqtan, Qazaqstan osy taqyryptardy túrki yntymaqtastyǵynyń strategıalyq baǵytymen úılestirýge múmkindik alady.

Mundaı alańdardan keıin Qazaqstan túrki memleketteri arasyndaǵy ózara is-qımyldy tek mádenı-gýmanıtarlyq deńgeıde ǵana emes, qaýipsizdik, dıplomatıalyq úılestirý jáne halyqaralyq uıymdar sheńberindegi ózara qoldaý baǵyttarynda tereńdetýge qolaıly jaǵdaıǵa ıe bolady. Prezıdent Toqaevtyń kópjaqty formattardaǵy belsendiligi Qazaqstandy túrki álemi ishinde halyqaralyq dıalogty syrtqy seriktestermen baılanystyra alatyn memleket retinde kórsetedi. Bul óz kezeginde OTG-nyń halyqaralyq bedelin arttyryp, ony jahandyq úderisterge beıimdelgen yqpaldy platformaǵa aınaldyrýǵa yqpal etedi.

Sonymen qatar, forýmnan keıingi kezeń Qazaqstan úshin túrki yntymaqtastyǵyn praktıkalyq mazmunmen tolyqtyrý múmkindigin keńeıtedi. Ortaq jobalardy iske asyrý, kelisilgen ustanymdardy halyqaralyq deńgeıde ilgeriletý jáne óńirlik turaqtylyqqa qatysty úılestirilgen kózqaras qalyptastyrý osy múmkindikterdiń qatarynda. Qazaqstan bul úderiste biriktirýshi ári úılestirýshi ról atqara otyryp, túrki memleketteriniń yntymaqtastyǵyn básekelestik emes, ózara tolyqtyrý men senimge negizdelgen formatta damytýǵa jaǵdaı jasaı alady.

Elimizge berer múmkindikteri de kóp. Qysqasy,Qazaqstan úshin jańa ekonomıkalyq, mádenı jáne tehnologıalyq seriktestik múmkindikteri ashylady. Ortaq kólik dálizderi men tranzıttik ınfraqurylymdardy damytý, sıfrlyq transformasıa jáne bilim berý jobalary sıaqty baǵyttarda birlesken bastamalardy kúsheıtýge negiz qalyptasady. Qazaqstan óziniń geosaıası ornalasýy men saıası turaqtylyǵyn paıdalana otyryp, túrki keńistiginde kólik dálizderi men tranzıttik ınfraqurylym turǵysynan hab rólin atqara alady. Bul óz kezeginde eldiń ekonomıkalyq damýyna tikeleı áser etetin uzaq merzimdi ınvestısıalar men jańa naryqtarǵa shyǵý múmkindikterin keńeıtedi.

- Halyqaralyq arenada Prezıdent Toqaev usynǵan beıbitshilik pen senimdi nyǵaıtýǵa qatysty qaı bastamalar eń ózekti jáne mańyzdy dep sanaısyz?

Halyqaralyq arenada Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev usynǵan beıbitshilik pen senimdi nyǵaıtýǵa qatysty bastamalar ózektiligimen jáne júıeli tujyrymdamalyq negizimen erekshelenedi. Solardyń ishinde kópjaqty dıplomatıany jańǵyrtý, halyqaralyq quqyqtyń ámbebap qaǵıdattaryn saqtaý jáne BUU-nyń ortalyq úılestirýshi rólin kúsheıtýge baǵyttalǵan kózqaras erekshe mańyzǵa ıe. Memleket basshysy qazirgi halyqaralyq qatynastardaǵy senim daǵdarysyn eńserý úshin kúshke emes, kelissózder men dıalogqa negizdelgen tásildi dáıekti túrde alǵa tartyp keledi.

Aıryqsha nazar aýdarýǵa turarlyq bastamalardyń biri óńirlik jáne jahandyq deńgeıde senim sharalaryn damytý ıdeıasy. Qazaqstannyń Azıadaǵy ózara is-qımyl jáne senim sharalary jónindegi keńeske (AÓSSHK) uzaq jyldar boıy kórsetip kele jatqan qoldaýy Prezıdent Toqaev kezeńinde de mazmundyq turǵydan jalǵasyn tapty. Bul bastama senimdi tek saıası málimdemeler arqyly emes, ınstıtýsıonal tetikter, turaqty dıalog alańdary jáne praktıkalyq yntymaqtastyq arqyly nyǵaıtýdyń mańyzyn kórsetedi.

Sonymen qatar, Prezıdent Toqaevtyń beıbitshilik pen turaqty damýdy ózara tyǵyz baılanysty uǵymdar retinde qarastyrýy halyqaralyq qaýymdastyq úshin ózekti usynys. Ol qaýipsizdik máselelerin áleýmettik-ekonomıkalyq damý, klımattyq turaqtylyq jáne ınklúzıvti ósimnen bólip qarastyrý múmkin emestigin atap ótedi. Osy turǵydan alǵanda, Toqaevtyń bastamalary Qazaqstandy halyqaralyq arenada tek beıbitshilikke shaqyratyn emes, ony uzaq merzimdi negizde qamtamasyz etý joldaryn usynatyn jaýapty ári oılastyrylǵan seriktes retinde tanytady.

- Ǵalamdyq qaýipsizdik pen memleketaralyq dıalogty kúsheıtý jónindegi Toqaevtyń usynystary halyqaralyq qaýymdastyqta qanshalyqty qoldaý tabýda? Bul baǵytta qandaı máseleler negizgi bolyp tur?

Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń ǵalamdyq qaýipsizdik pen memleketaralyq dıalogty kúsheıtý jónindegi usynystary halyqaralyq qaýymdastyqta negizinen oń qabyldanyp, konstrýktıvti bastamalar retinde baǵalanýda. Onyń kópjaqty dıplomatıany qoldaý, BUU-nyń úılestirýshi rólin kúsheıtý jáne halyqaralyq quqyq qaǵıdattaryn saqtaý jónindegi ustanymdary kóptegen memleketterdiń resmı ustanymdarymen úndes keledi. Ásirese orta jáne shaǵyn derjavalar úshin Qazaqstan usynǵan dıalogqa negizdelgen tásil halyqaralyq turaqsyzdyq jaǵdaıynda balama ári teńgerimdi jol retinde qarastyrylady.

Halyqaralyq qoldaýdyń deńgeıi Toqaevtyń usynystarynyń ıdeologıalyq emes, praktıkalyq sıpatymen de baılanysty. Qazaqstan bastamalary qaqtyǵystardy birjaqty baǵalaýdan nemese tarap tańdaýdan góri, senimdi qalpyna keltirý, komýnıkasıa arnalarynyń úzilmeýin qamtamasyz etý jáne kelissózder júrgizýge jaǵdaı jasaýǵa baǵyttalǵan.

Osy baǵyttaǵy negizgi máselelerdiń qatarynda geosaıası polárızasıanyń tereńdeýi, senim tapshylyǵy jáne halyqaralyq ınstıtýttardyń tıimdiligine qatysty pikirtalastar áli de bar. Prezıdent Toqaev bul túıtkilderdi ashyq moıyndaı otyryp, olardy eńserýdiń jalǵyz joly retinde ınklúzıvti dıalogty, ózara qurmetti jáne kezeń-kezeńimen senimdi qalpyna keltirýdi usynady. Halyqaralyq qaýymdastyqta bul kózqaras tolyq konsensýsqa áli aınalmasa da, ol jahandyq qaýipsizdik arhıtektýrasyn jańǵyrtý jónindegi pikirtalastarda mańyzdy ári yqpaldy ıntellektýaldyq úles retinde qabyldanyp otyr.