Qazaqstan men Ózbekstan sońǵy jyldary Ortalyq Azıadaǵy ózara yqpaldastyqtyń jańa deńgeıine kóterildi. Kópdeńgeıli dıplomatıalyq baılanystar, ekonomıkalyq ıntegrasıa jáne qaýipsizdik salasyndaǵy yntymaqtastyq eki eldiń syrtqy saıası baǵytyn aıqyndaýda mańyzdy ról atqarýda.
Ózbekstandyq sarapshy, saıası ǵalym, fılosofıa ǵylymdarynyń kandıdaty, G.V. Plehanov atyndaǵy REÝ Tashkent fılıalynyń dosenti Ravshan Nazarov ekijaqty qarym-qatynastardyń damý dınamıkasy, prezıdentter Toqaev pen Mırzıóevtiń ortaq kózqarastary jáne Astana men Tashkenttiń strategıalyq tandem qalyptastyrý perspektıvasy jóninde oıyn bólisti.
Búginde Qazaqstan men Ózbekstan kóptegen halyqaralyq jáne óńirlik uıymdar aıasynda ózarayntymaqtasyp keledi. Mundaıkópdeńgeıli yntymaqtastyq eki eldiń syrtqy saıasatyna qalaı áser etedi? Eki el prezdentihalyqaralyq arenada qandaı uqsas tásilderdi alǵa jyljytyp otyr?
Qazaqstan men Ózbekstan – Ortalyq Azıadaǵy eki jetekshi aktor, olardyń halyqaralyq jáne óńirlik uıymdar arasyndaǵybelsendi yntymaqtastyǵy jaı formaldylyqtan alys. Bul kópqyrly seriktestik eki eldiń syrtqy saıası baǵytyn qalyptastyrýda jáne olardyń álemdik arenadaǵy ustanymdaryn nyǵaıtýda mańyzdy faktorǵa aınalyp otyr.
Kópdeńgeıli yntymaqtastyq syrtqy saıasatqa qalaı áser etedi?
Birinshiden, Qazaqstan men Ózbekstan ortaq halyqaralyq jáne óńirlik uıymdar quramynda bolýy olardyń halyqaralyq arenadaǵy yqpalyn arttyrýǵa múmkindik beredi. Mańyzdy máseleler boıynsha birlesken ustanym bildirý eki memlekettiń halyqaralyq qurylymdar aldyndaǵy bedelin arttyra túsedi.
Ekinshiden, seriktestik syrtqy baılanystardy ártaraptandyrýǵa yqpal etedi. ShYU, TMD, UQSHU,sondaı-aq BUU, EQYU jáne basqa da alańdarmen birlesken jumysjúrgizý arqyly eki memleket jańa ekonomıkalyq, saıası jáne mádenı damý jolynda jańa múmkindiktergejol ashady.
Úshinshiden, Túrki memleketteri uıymy sıaqty óńirlik birlestikter sheńberinde yntymaqtastyq aımaqtyq qaýipsizdik pen turaqtylyqty nyǵaıtady. Bul terrorızm, ekstremızm, esirtki saýdasyna qarsy kúres sıaqty ortaq qaýipterdi birge sheshýge jaǵdaı jasaıdy. Sonymen qatar, sý jáne energetıkalyq resýrstardy tıimdibasqarýǵa múmkindik beredi.
Tórtinshiden, zańnamalardy jáne standarttardy úndestirý eki el arasyndaǵy saýda, ınvestısıa jáne adamdar qozǵalysyn jeńildetedi.
Qasym-Jomart Kemeluly Toqaev pen Shavkat Mıromonuly Mırzıóevtiń halyqaralyq saıasattaǵy uqsas ustanymdary:
* Kópvektorly jáne pragmatıkalyq saıasat. Eki el de álemdik derjavalarmen teńgerimdi qarym-qatynas ornatýǵa, ulttyq múddeni qorǵaýǵa baǵyttalǵan pragmatıkalyq baǵytty ustanady.
* Óńirlik ıntegrasıa jáne yntymaqtastyq. Ortalyq Azıa elderiniń arasyndaǵy yntymaqtastyqty tereńdetý – eki lıderdiń ortaq maqsaty. Kólik-logıstıka ınfraqurylymyn damytý, saýda kedergilerin azaıtý – basty basymdyqtar.
* Qaqtyǵystardy dıplomatıalyq jolmen sheshý. Qazaqstan men Ózbekstan kez kelgen daǵdarysty beıbit jolmen retteýdi qoldaıdy.
* Ekonomıkalyq dıplomatıa. Investısıa tartý, saýda baılanystaryn keńeıtý jáne bızneske qolaıly orta qurý – mańyzdy baǵyt.
* Ortalyq Azıanyń rólin arttyrý. Qasym-Jomart Kemeluly Toqaev pen Shavkat Mıromonuly Mırzıóev aımaqty álem aldynda birtutas, perspektıvaly seriktes retindetanytýda belsendi.
Ózbekstan dástúrli túrde Qazaqstannyń Ortalyq Azıadaǵy negizgi seriktesi sanalady. Sońǵy jyldary ekijaqty qarym-qatynastardyń dınamıkasy qalaı ózgerdi jáne olardyń nyǵaıýyna qandaı faktorlar áser etti?
Ózbekstan men Qazaqstan – aımaqtaǵy ózara baılanystyń tarıhı jáne strategıalyq ózegin quraıtyn memleketter. Sońǵy jyldary ekijaqty qatynastar túbegeıli ózgerip, jańa deńgeıge kóterildi.
Buryn baılanystar «konstrýktıvti kórshilik» sıpatynda bolǵan. Keıbir máseleler tolyq sheshilmeı, shıelenister de bolǵan edi. Alaıda Ózbekstanda jańa basshylyq kelgennen keıin naqty serpilis baıqaldy.
Negizgi ózgerister:
•Shekara jáne vızalyq rejım jeńildetildi, reıster sany artty, adamdar men taýar qozǵalysy jandandy.
•Pragmatıkalyq tásil nyǵaıyp, naqty nátıjege baǵyttalǵan yntymaqtastyq qalyptasty.
•Senimge negizdelgen dıalog qalyptasty.
Qatynastardy nyǵaıtqan negizgi faktorlar:
1.Óńirlik qaýipsizdik: terorızm men ekstremızmge qarsy birlesken jumys.
2.Ósip kele jatqan taýar aınalymy: Qazaqstan – Ózbekstan ekonomıkasyndaǵy negizgi ınvestorlardyń biri.
3.İri birlesken jobalar: energetıka, transport, aýyl sharýashylyǵy, ónerkásip.
4.Kólik dálizderin damytý: temirjol jáne avtojol ınfraqurylymy keńeıýde.
5.Mádenı-gýmanıtarlyq almasý: mádenıet kúnderi, festıválder, sporttyq sharalar.
6.Bilim jáne ǵylym salasyndaǵy yntymaqtastyq: stýdenttik almasýlar, ǵylymı jobalar.
7.Tarıhı jáne mádenı jaqyndyq: ortaq qundylyqtar seriktestikti nyǵaıtady.
8.Joǵary saıası erik: eki el basshylyǵynyń turaqty kezdesýleri men syndarly dıalogy.
Jalpy alǵanda, Qazaqstan–Ózbekstan baılanystary Ortalyq Azıadaǵy eń tabysty úlgilerdiń birine aınalyp, aımaqtyq turaqtylyq pen ekonomıkalyq damýdyń qozǵaýshy kúshine aınalýda.
Qazaqstan búginde ózin Ortalyq Azıada dıalog pen turaqty damýdyń bastamashysy retindetanytyp keledi. Bul baǵyt Tashkent saıasatyna qanshalyqty sáıkes keledi jáne óńirde Astana men Tashkenttiń strategıalyq tandemi qalyptasyp jatyr deýge bola ma?
Qazaqstannyń óńirlik dıalogty nyǵaıtý jáne turaqty damýdy ilgeriletý saıasaty Ózbekstannyń sońǵy jyldardaǵy ashyqtyqqa baǵyttalǵan jańa kýrsymen ózara úndesip otyr. Bul baǵyttardyń túıisýi eki eldi tabıǵı serikteske aınaldyryp, strategıalyq tandemniń qalyptasýyna negiz boldy. Búginde Ózbekstan Qazaqstan usynǵan óńirlik bastamalarǵa belsendi qatysyp otyr. Bul mynadaı aspektilerde kórinis tabady:
Joǵary deńgeıdegi turaqty kezdesýler. Qazaqstan men Ózbekstan prezıdentteri ekijaqty jıi kezdesýler ótkizip, TMD, TMU, EAEO, SHYU jáne basqa da halyqaralyq formattardaǵy samıtterge qatysady. Mundaı kezdesýler negizgi máselelerdi talqylaýǵa jáne birlesken sheshimder qabyldaýǵa arnalǵan alańǵa aınalǵan.
Saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyqty damytý. Eki memleket taýar aınalymyn ulǵaıtý, kólik dálizderin damytý jáne birlesken ınvestısıalyq jobalardy júzege asyrýǵa umtylady.
Qaýipsizdik salasyndaǵy yntymaqtastyq. Terorızm, ekstremızm jáne esirtki saýdasy sıaqty ortaq qaterler Astana men Tashkentti qaýipsizdik salasynda tyǵyz ózara árekettesýge ıtermeleıdi. Aqparat almasý, birlesken jattyǵýlar jáne kúshterdi úılestirý olardyń seriktestiginiń mańyzdy quramdas bóligine aınaldy.
Sý jáne ekologıalyq máseleler boıynsha birlesken jumys.Qazaqstan men Ózbekstan transshekaralyq ózender máselesin sheshý jáne qorshaǵan ortany qorǵaý joldaryn belsendi túrde talqylaıdy.
Astana men Tashkent arasynda tolyqqandy strategıalyq tandemniń qalyptasýy týraly aıtýǵa bola ma? Sarapshylar pikirinshe, eki el bul tandemniń belsendi qalyptasý kezeńinde tur. Onyń nyǵaıýyna barlyq qajetti alǵysharttar bar.
Oǵan yqpal etetin faktorlar:
- Jalpy geosaıası múddeler: aımaqtyq turaqtylyq, qaýipsizdik, syrtqy táýekelderge birlesken jaýap.
- Óńirlik damý boıynsha uqsas kózqarastar. Eki memleket ekonomıkalyq ósimdi qamtamasyz etý, ınvestısıa tartý jáne azamattardyń ómir súrý deńgeıin kóterý úshin qolaıly jaǵdaı jasaýǵa múddeli.
- Kóshbasshylyq jáne bastamashyldyq. Qazaqstan halyqaralyq dılomatıada tájirıbeli bolsa, Ózbekstan demografıa, naryq jáne eńbek resýrstary boıynsha aımaqtyńmańyzdy ortalyǵy.
- Sınergıa potensıaly: eki eldiń múmkindikterin biriktirý Ortalyq Azıany jańa ekonomıkalyq polúske aınaldyra alady.
Jalpy, Astana men Tashkent arasyndaǵy seriktestik aımaqtyń bolashaǵyn aıqyndaıtyn strategıalyq deńgeıge kóterilý ústinde.
