Nege? Nelikten eken? Qudaı kúzetshilik qylýdy qazaqtyń mańdaıyna jazbaǵan shyǵar? Eger bizdiń el tek bir ult – qazaqtan ǵana quralǵan bolsa, endeshe bul saýalǵa jaýap izdep, bas qatyrmas ta edik. Alaıda Qazaqstan kópultty memleket. Ondaǵan ult pen ulys úshin qoı ústine boztorǵaı jumyrtqalap jatqan qutty meken. Solaı bola tura ózge ult ókilderiniń arasynda kúzetshilikti kásip etkender (bálkim, sanaıtyndar) sırek.
Máselen, elimizdegi orys ulty qazaqstandyq qyzmet kórsetý salasyn tolyqtaı monopolıalap alǵanyn barlyǵymyz bilemiz. Atap aıtsaq, aldyńǵy kezekte aýdarma isi, saqtandyrý salasy, jarnamalyq uıymdastyrýshylyq jumys, ınternet bıznes, túrli pıar jáne týrısik agenttikter, óz salamyzǵa qatysty aıtqanda birqanshama baspasóz klýbtaryna deıin osy orystildilerdiń ıeliginde. Muny ıgerýge qazaqtyń qarym-qabileti jetpeıdi emes, jetedi. Biraq munda turaqtap turǵanyna jetpis-seksen jylǵa taqap qalǵan (aty álemge máshhúr fılosof Frensıs Fýkýıamanyń tilimen aıtsaq, ata-baba, áke-shesheden qalǵan úı, kólik, jıhaz jáne basqa da baılyqtyń arqasynda qor jınaǵan) orys ulty ilgeride biz sóz etken salalarǵa qazaqtyń tumsyǵyn tyqtyrmasy anyq.
Bylaısha aıtqanda, bular «jyly jerde» otyr. Jáne jaǵdaı ózgermese, áli birazǵa deıin otyrady. Al bulardyń kúndizgi jáne túngi tynyshtyǵyn qamtamasyz etip, kúzetetin kim?.. Onyń jaýabyn ózińiz de bilesiz.
Iá, bul máseleni birjaqty qarastyrǵannan taǵy utpaımyz. Saıyp kelgende jumystyń joqtyǵynan aýyldan qashyp, qalaǵa kóship kelgen qazaqtyń kásip tańdaıtyn jaǵdaıy joqtyǵy beseneden belgili ǵoı. Solaı bola tura kúzetshiliktiń bolashaǵy joq, adamnyń armanyn óltirip, talabyn tunshyqtyratyny, bedelsiz, paıdasyz, turaqsyz kásip ekenin túsinetin kez jetken sıaqty. Kerek deseńiz, bul kásip te emes. Elimizdegi ózge ult ókilderi muny áýelden-aq uǵynǵandaı. Bálkim, sodan da bolar, kúzetshi formasyn kıgenderdiń derligi qazaq. Bul qalaı bolǵanda da qaýipti úrdis. Qaýipti qubylystyń keri áseri bolmaı turmaıdy. Al ómir jolyn, qazirgi tilmen aıtqanda, karerasyn kúzetshi bop bastaǵan adam keleshekte kim bolýy múmkin? Buǵan áli de jaýap izdeıtin bolamyz.
Dýman BYQAI
