Qazaqstanda munaıgaz kompanıalarynan búdjetke kelip túsetin salyqtyń 40 paıyzyn Teńiz ken orny aýdarady eken. Sıfrǵa shaqsaq, elimizdegi eń iri munaı ken oryndaryndarynyń Qazaqstan búdjetine tóleıtin salyǵy mynandaı sıpatqa ıe: Teńiz ken oryny – óndirgen munaıynyń 32 paıyzyn Qazaqstanǵa berip, 16 paıyz salyq tóleıdi. Qarashyǵanaq – 14 paıyz munaı ónimi, tóleıtin salyq kólemi – 6%. Qashaǵan – 20 paıyz munaı ónimi – tóleıtin salyq kólemi – 1%. Jalpy, munaıgaz salasynyń sarapshysy, Energy Monitor qoǵamdyq qorynyń dırektory, Energy Monitor Telegram arnasynyń avtory Nurlan Jumaǵulov Qashaǵan jobasy boıynsha óndiriletin barlyq munaı kóleminiń tek 2 paıyzy ǵana Qazaqstanǵa tıetinin aıtady. Iaǵnı, elimizden góri sheteldikter bul kenishtiń qyzyǵyna batýda. Nege? Bul saýalǵa Dalanews.kz jaýap izdep kórdi.
"Qashaǵannyń bastapqyda jarnamasy jaqsy júrdi. Investorlar kóptep keldi, ınvestısıa salyna bastady. Alaıda kóp kútkendeı nemese josparlaǵandaı munda qomaqty qor bolmaı shyqty. Bul – birinshiden. Ekinshiden, ınvestorlardyń aıtýy boıynsha, olar bul jobaǵa 1997-2015 jyldar aralyǵynda 60 mlrd dollar ınvestısıa salǵan. Ony shamamen 5 paıyzdyq jyldyq ósimmen eseptesek, qaǵaz júzinde ol 100 mlrd dollardan da asyp túsedi. Kelisimshartta bul shyǵyndar retinde kórsetilip, aldymen osyny óteý talap etiledi. Sondyqtan bul arada 80/20 degen eseptik júıe túzilgen. Iaǵnı, qazirgi tańda jylyna óndirilgen 18 mln tonna munaıdyń 80 paıyzy osy shyǵyndardy jabýǵa ketedi. Qalǵan 20 paıyzdy memleket pen aksıonerler taǵy ózara bóliske salady. Sonda Qashaǵanda óndiriletin búkil munaıdyń 2 paıyzy ǵana Qazaqstanda qalady", - deıdi Jumaǵulov YouTube-tegi Energy Podcast-yna bergen suqbatynda.
Onyń aıtýynsha, bul 2 paıyzdyq úlesti arttyrýdyń úsh faktory bar:
- Táýligine 3 mlrd barel óndiretin jaǵdaıǵa jetkende. Qazirgi óndiris – 900 mln barel. 1 mlrd barrelge kúzde jetemiz dep boljanady. Al z mlrd barrelge 2030-2035 jyldary jetip qalýymyz yqtımal.
- Rentabeldilik kelisimshartta kórsetilgen belgili bir deńgeıge jetkende;
- Investorlar quıǵan shyǵyn ótelgen jaǵdaıda.
Jumaǵulov bul faktorlardyń oryndalýynyń aýyly áli alys ekenin aıtady. Sondyqtan Qazaqstan tarapy 2018 jyldan beri ornynan qozǵalyp, másele kótere bastaǵan.
"Daýly máselelerdi qarastyratyn arnaıy uıym bar. Áý basta, kelisimshartpen tartylǵan. Qazaqstan bul jobadan qatty paıda kórip jatqan joq. Investorlar da asa asyǵa qoımady. Arada joǵaltyp jatqan shyǵyndar bar degendeı. Sondyqtan arada máseleler qaralyp, kelisimshartqa 2018 jyly ózgeris engizildi. Sóıtip ınvestorlar munaı baǵasyna qaraı Qazaqstanǵa roıaltı tóleıtin boldy. Bir barreli 45 dollardan bastalǵan jaǵdaıda 2,5-ten 12 paıyzǵa deıin. Baǵaǵa baılanysty ózgeredi. 2024 jyldan bastap "QazmunaıGaz" ulttyq kompanıasy korporatıvtik salyq tóleıtin boldy. Bul – jaǵymdy tustary. Al qazir biz ınvestorlar aıtqan 60 mlrd dollar shyǵynǵa daý keltirip jatyrmyz. Ony 40 mlrd dollarǵa deıin qysqartpaq oı bar. Osydan keıin ınvestorlar jobanyń ekinshi kezeńine aıaǵyn basqysy kelmeı baıqastap qaldy", - deıdi munaı salasynyń mamany.
Al bul arada aıtylyp otyrǵan ekinshi kezeń – Qarashyǵanaq ken ornynan gaz óńdeıtin zaýyt salý. Kúni keshe QR Energetıka mınıstrligi Eni jáne Shell-men birlesip Qarashyǵanaqta GÓZ salý jóninde qolǵa alynǵan jobany toqtata turatynyn málimdegeni belgili.
"QR Energetıka mınıstrligi Qarashyǵanaq ken ornynda gaz óńdeý zaýytyn salý jobasyn qoldanystaǵy Ónimdi bólisý týraly kelisim (ÓBK) aıasynda jáne joba aksıonerleriniń qatysýymen iske asyrý qaıta qaralatynyn málimdeıdi", delingen mınıstrlik habarlamasynda.
Sondaı-aq quzyrly vedomstvo qazirgi tańda mınıstrlik ulttyq kompanıalardy tartý arqyly jobany atalǵan kelisimnen tys júzege asyrýdyń balamaly nusqalaryn qarastyryp jatqanyn da naqtylady.
"Ulttyq kompanıalardy tartý" delingenine qaraǵanda, bul arada, bálkim, "Qazmunaıgaz" ulttyq kompanıasy týraly sóz bolyp otyrǵan bolýy múmkin. Osyndaı paıymdar da bar bul arada.
