قازاقستاندا مۇنايگاز كومپانيالارىنان بيۋدجەتكە كەلىپ تۇسەتىن سالىقتىڭ 40 پايىزىن تەڭىز كەن ورنى اۋدارادى ەكەن. سيفرعا شاقساق، ەلىمىزدەگى ەڭ ءىرى مۇناي كەن ورىندارىندارىنىڭ قازاقستان بيۋدجەتىنە تولەيتىن سالىعى مىنانداي سيپاتقا يە: تەڭىز كەن ورىنى – وندىرگەن مۇنايىنىڭ 32 پايىزىن قازاقستانعا بەرىپ، 16 پايىز سالىق تولەيدى. قاراشىعاناق – 14 پايىز مۇناي ءونىمى، تولەيتىن سالىق كولەمى – 6%. قاشاعان – 20 پايىز مۇناي ءونىمى – تولەيتىن سالىق كولەمى – 1%. جالپى، مۇنايگاز سالاسىنىڭ ساراپشىسى، Energy Monitor قوعامدىق قورىنىڭ ديرەكتورى، Energy Monitor Telegram ارناسىنىڭ اۆتورى نۇرلان جۇماعۇلوۆ قاشاعان جوباسى بويىنشا وندىرىلەتىن بارلىق مۇناي كولەمىنىڭ تەك 2 پايىزى عانا قازاقستانعا تيەتىنىن ايتادى. ياعني، ەلىمىزدەن گورى شەتەلدىكتەر بۇل كەنىشتىڭ قىزىعىنا باتۋدا. نەگە؟ بۇل ساۋالعا Dalanews.kz جاۋاپ ىزدەپ كوردى.
"قاشاعاننىڭ باستاپقىدا جارناماسى جاقسى ءجۇردى. ينۆەستورلار كوپتەپ كەلدى، ينۆەستيسيا سالىنا باستادى. الايدا كوپ كۇتكەندەي نەمەسە جوسپارلاعانداي مۇندا قوماقتى قور بولماي شىقتى. بۇل – بىرىنشىدەن. ەكىنشىدەن، ينۆەستورلاردىڭ ايتۋى بويىنشا، ولار بۇل جوباعا 1997-2015 جىلدار ارالىعىندا 60 ملرد دوللار ينۆەستيسيا سالعان. ونى شامامەن 5 پايىزدىق جىلدىق وسىممەن ەسەپتەسەك، قاعاز جۇزىندە ول 100 ملرد دوللاردان دا اسىپ تۇسەدى. كەلىسىمشارتتا بۇل شىعىندار رەتىندە كورسەتىلىپ، الدىمەن وسىنى وتەۋ تالاپ ەتىلەدى. سوندىقتان بۇل ارادا 80/20 دەگەن ەسەپتىك جۇيە تۇزىلگەن. ياعني، قازىرگى تاڭدا جىلىنا وندىرىلگەن 18 ملن توننا مۇنايدىڭ 80 پايىزى وسى شىعىنداردى جابۋعا كەتەدى. قالعان 20 پايىزدى مەملەكەت پەن اكسيونەرلەر تاعى ءوزارا بولىسكە سالادى. سوندا قاشاعاندا وندىرىلەتىن بۇكىل مۇنايدىڭ 2 پايىزى عانا قازاقستاندا قالادى"، - دەيدى جۇماعۇلوۆ YouTube-تەگى Energy Podcast-ىنا بەرگەن سۇقباتىندا.
ونىڭ ايتۋىنشا، بۇل 2 پايىزدىق ۇلەستى ارتتىرۋدىڭ ءۇش فاكتورى بار:
- تاۋلىگىنە 3 ملرد باررەل وندىرەتىن جاعدايعا جەتكەندە. قازىرگى ءوندىرىس – 900 ملن باررەل. 1 ملرد باررەلگە كۇزدە جەتەمىز دەپ بولجانادى. ال ز ملرد باررەلگە 2030-2035 جىلدارى جەتىپ قالۋىمىز ىقتيمال.
- رەنتابەلدىلىك كەلىسىمشارتتا كورسەتىلگەن بەلگىلى ءبىر دەڭگەيگە جەتكەندە؛
- ينۆەستورلار قۇيعان شىعىن وتەلگەن جاعدايدا.
جۇماعۇلوۆ بۇل فاكتورلاردىڭ ورىندالۋىنىڭ اۋىلى ءالى الىس ەكەنىن ايتادى. سوندىقتان قازاقستان تاراپى 2018 جىلدان بەرى ورنىنان قوزعالىپ، ماسەلە كوتەرە باستاعان.
"داۋلى ماسەلەلەردى قاراستىراتىن ارنايى ۇيىم بار. ءاۋ باستا، كەلىسىمشارتپەن تارتىلعان. قازاقستان بۇل جوبادان قاتتى پايدا كورىپ جاتقان جوق. ينۆەستورلار دا اسا اسىعا قويمادى. ارادا جوعالتىپ جاتقان شىعىندار بار دەگەندەي. سوندىقتان ارادا ماسەلەلەر قارالىپ، كەلىسىمشارتقا 2018 جىلى وزگەرىس ەنگىزىلدى. ءسويتىپ ينۆەستورلار مۇناي باعاسىنا قاراي قازاقستانعا رويالتي تولەيتىن بولدى. ءبىر باررەلى 45 دوللاردان باستالعان جاعدايدا 2،5-تەن 12 پايىزعا دەيىن. باعاعا بايلانىستى وزگەرەدى. 2024 جىلدان باستاپ "قازمۇنايگاز" ۇلتتىق كومپانياسى كورپوراتيۆتىك سالىق تولەيتىن بولدى. بۇل – جاعىمدى تۇستارى. ال ءقازىر ءبىز ينۆەستورلار ايتقان 60 ملرد دوللار شىعىنعا داۋ كەلتىرىپ جاتىرمىز. ونى 40 ملرد دوللارعا دەيىن قىسقارتپاق وي بار. وسىدان كەيىن ينۆەستورلار جوبانىڭ ەكىنشى كەزەڭىنە اياعىن باسقىسى كەلمەي بايقاستاپ قالدى"، - دەيدى مۇناي سالاسىنىڭ مامانى.
ال بۇل ارادا ايتىلىپ وتىرعان ەكىنشى كەزەڭ – قاراشىعاناق كەن ورنىنان گاز وڭدەيتىن زاۋىت سالۋ. كۇنى كەشە ق ر ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى Eni جانە Shell-مەن بىرلەسىپ قاراشىعاناقتا گوز سالۋ جونىندە قولعا الىنعان جوبانى توقتاتا تۇراتىنىن مالىمدەگەنى بەلگىلى.
"ق ر ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى قاراشىعاناق كەن ورنىندا گاز وڭدەۋ زاۋىتىن سالۋ جوباسىن قولدانىستاعى ءونىمدى ءبولىسۋ تۋرالى كەلىسىم (وبك) اياسىندا جانە جوبا اكسيونەرلەرىنىڭ قاتىسۋىمەن ىسكە اسىرۋ قايتا قارالاتىنىن مالىمدەيدى"، دەلىنگەن مينيسترلىك حابارلاماسىندا.
سونداي-اق قۇزىرلى ۆەدومستۆو قازىرگى تاڭدا مينيسترلىك ۇلتتىق كومپانيالاردى تارتۋ ارقىلى جوبانى اتالعان كەلىسىمنەن تىس جۇزەگە اسىرۋدىڭ بالامالى نۇسقالارىن قاراستىرىپ جاتقانىن دا ناقتىلادى.
"ۇلتتىق كومپانيالاردى تارتۋ" دەلىنگەنىنە قاراعاندا، بۇل ارادا، بالكىم، "قازمۇنايگاز" ۇلتتىق كومپانياسى تۋرالى ءسوز بولىپ وتىرعان بولۋى مۇمكىن. وسىنداي پايىمدار دا بار بۇل ارادا.
