***
Basqa elge kiriptar, bodan bolǵanyń eshteńe emes-aý. Bárinen de seni qul etkeni úshin, sol otarshyldarǵa ómir boıy qaryzdar bolyp, raqmet aıtqan jaman eken!
***
Qazaqta ár júz, ár ulystyń ózine tán bodandyq, quldyq tarıhy bar. Bireýi sál erterek, ekinshisi sál keıinirek... Qazir aıtsań kúlki: «Aq patshaǵa biz buryn qaraǵanbyz» dep, quldyq stajymyzdyń uzaqtyǵymen maqtanǵan kezimiz de boldy-aý!
***
Keshegi keńestik dáýirdi oılasam, meniń kóz aldyma áldebir dońǵalaqsyz vagondy qara jerdiń qyrtysyn kóshire, relssiz súırep bara jatqan jankeshtiler elesteıdi. Sodan keıingi bir sýret – túbi tesik taıqazan. Álgige tapqan-taıanǵanyńdy ákelip quıa beresiń, quıa beresiń, biraq ómiri bir tolmaıdy. Aıanyshty-aq!
***
Sońǵy júzjyldyqta ózgeris, tóńkeris ataýly bizdiń elge syrttan kelip tańyldy. Óıtkeni Qazaqstan – Reseı kerýenine tirkelgen buıdaly taılaqtyń biri bolatyn. «It sorlysy kóshbasshyǵa eredi» degendeı, biz ımperıa kóshine ilesip, qaıda barmadyq, qaı tarapta sandalmadyq?!
***
Zaman azyp, zań tozaıyn degende, halyq ta óziniń ejelgi erlik, jaýyngerlik saltynan aıyrylyp qalady eken ǵoı. Mundaıda keshegi batyrdan – barymtashy, barymtashydan – ury, urydan – qary týady. Al qarydan bári týady...
***
Ispannyń uly jazýshysy Servantes «Jalǵan aqsha jasaǵandar sekildi, jalǵan tarıh jazýshylardy da darǵa asý kerek!» degen eken. Onyń betin ary qylsyn, eger ol kisiniń aıtqany buljymaı iske asatyn bolsa, bizdiń tarıhshy ǵalymdar men jazýshylardyń qatary qatty sırep qalar edi.
***
Bireýler oılap júrgendeı, tarıh degenimiz sabadaǵy saýmal emes – ústine ne quısa da bojyp tura beretin. Tarıh – ózin-ózi tazartyp turatyn telegeı teńiz ispetti. Ol óz tabıǵatyna jat dúnıeni eshqashan qabyldamaıdy. Syrttan kelip qosylǵan kir-qoqys, japyraq-jańqany tolqynmen shaıyp, jaǵalaýǵa shyǵaryp tastaıdy.
***
Ádette sot zalynda kýálardyń «shyndyqty, tek qana shyndyqty aıtam» dep ant ustaıtyny bar ǵoı. Bizdiń qalam ustap júrgen qaýym da halyq aldynda da solaı Quran ustap, ant berse artyq bolmas edi.
***
Shydamnyń da shegi bar. Jat ortada júrgen az ult ókilderi belgili shekke deıin ǵana ózin saqtaı alady. Qyryq kúnshilik shólde túıe janýar órkesh maıyn soryp kún kóredi degen sóz bar. Osy turǵydan kelgende, qalyń qara tasqynnyń astynda qalǵan Qytaıdaǵy qazaqtardyń da «órkesh maıy» sarqylý aldynda.
***
Óz basym ulttyq topyraqtan tys, búkil álemge ortaq ádebıet bolady degenge senbeımin. Uly Abaı tórt bolys tobyqtyǵa qarap otyryp, búkil qazaqty tanydy. Aqynnyń qazaqqa arnaǵan sózderin dúıim dúnıe tamsana oqydy. Uly jyraý Jambyl «Tyńda, Qastek, Qaskeleń!» degen eken. Eki aýyldyń arasy – uzasa 40 shaqyrym. Al Jákeńniń únin jer shary túgel estidi.
***
Qazirgi qazaq tiliniń jaǵdaıyn oılaǵanda, meniń kóz aldyma kóp jyldar kóringen jaıdaqtap jaýyr qylǵan, quıryq-jaly suıylǵan, ábden qanjilik bop, tórt aıaǵynan birdeı turalaǵan tulpar elesteıdi.
***
Qazir radıo men teledıdarda til bezeıtin qazaqtardy tyńdaı otyryp, tań qalasyń. Kileń shúldirlek, bydyqtar men tutyqtar, kekeshter qaıdan qaptap ketken?!
***
Bir kezde uly bılerdiń kókireginde damyldap, kóriginde shyńdalǵan osynaý ǵajaıyp tilde sýyrylyp sóıleıtin birde-bir sheshen qalmady degen ne sumdyq?
***
Bul kúnde dúnıejúzinde úkimeti men parlamenti memleket tilinde sóılemeı, ózge tilde saıraıtyn bir ǵana el bar. Ol – bizdiń Qazaqstan.
***
Marksshilderdiń «til – qatynas quraly» deıtin qaǵıdasynyń astarynda haramdyq bar. Til – qatynas quraly ǵana bolsa, ony kez kelgen basqa tilmen almastyra salý qıynǵa túspeıdi. Biraq shyndyǵy solaı ma? Til – jaı qatynas quraly ǵana emes, ár ulttyń bastan keshken tarıhy, salt-sanasy, ádet-ǵurpy, dil-ımany, bir sózben aıtqanda, jany emes pe?! Tildi almastyrý – janyńdy, ımanyńdy almastyrýmen birdeı.
***
Bazar bılegen zamanda saýdaǵa túspeıtin dúnıe joq. Qajet bop bara jatsa, maldy da, munaıdy da, kómir men temirdi de, altyn-kúmis, asyl tastardy da, bárin de buldap ótkizýge bolady. Tek, dúnıeniń bar baılyǵyn usynsa da, saýdaǵa salýǵa bolmaıtyn bir kıeli nárse bar. Ol – Qazaq eliniń táýelsizdigi.
Derekkózi: adebiportal.kz
