Sóı degen jýrnalıs Ibrash Núsipbaev: «Smaǵulov pen onyń sybaılastary Qazaqstandy áldeqashan sanattan shyqqan, eski-qusqy kóliktiń kúresinine aınaldyryp jiberdi», – deıdi.
Otandyq avtokólik naryǵyndaǵy básekelestikti besiginde tunshyqtarǵan Smaǵulov alys-jaqyn shetelden jańa kólik kirgizýge jany qas. Sebebi «jan baǵyp» otyrǵan bıznesin joǵaltqysy kelmeıdi.
«Astana Motors» aldaǵy jyly Húndaı kóligin qurastyratyn iri zaýyt ashamyz dep alaqaılady. «Alǵashqy satyda zaýyt jylyna 30 myń kólik quraıdy. 2023 jyly 45 myń kólik quraıtyn qarqynǵa jetpek. Jańa zaýyt júzdegen adamdy jumysqa alyp, áleýmettik ahýaldy túzeýge atsalysady» degen aqparatty kózim shalyp qaldy.
Kúleıin be, jylaıyn ba? Myna jańalyqty oqyp, bizdegi bıznes pen bılik ókilderinde taýyqtyń mıyndaı mı joqtyǵyna kezekti ret kóziń jetedi», – deıdi áriptesimiz.
Jýrnalısiń pikirinshe bılik jáne bılikpen aýyz jalasqan bıznes ókilderi kózboıashylyqty ǵana jete meńgergen. «Astana Motorstyń» jumyssyzdyq kórsetkishin azaıtýdaǵy úlesi teńizge tamǵan tamshydaı ǵana. Kompanıa memleketke masyl, óz kúnin ózi kóretin jaǵdaıǵa jetken joq, jetpeıdi de.
«Turaqty kólik óndirisin jolǵa qoıýǵa úshin álgindeı qurama zaýyttarda kem degende 4 myń adam ter tógý kerek. Júz qaraly adam otandyq kólik naryǵynyń tasyn órge domalata almaıdy.
Zaýyt ózin-ózi aqtaý úshin jylyna 200 myń kólik quraıtyn mejege jetýi tıis. 45 myń kólik qurastyryp, sonyń nátıjesinde asta-tók tabysqa kenelý úshin naryqtaǵy ózińmen úzeńgi qaǵystyrǵy keletin konkýrentińniń kózin qurtýǵa tıissiń.
Onyń eń ońtaıly amaly – kedendik baj salyǵy jáne jalpy salyq aspandatyp jiberý. Qazaqstan bul tájirıbeni baıaǵydan qoldanyp keledi», – deıdi áriptesimiz.
Ibrash Núsipbaevtyń atap ótkenindeı Qazaqstanǵa syrttan keletin kóliktiń ár talynan birneshe myń eýro salyq alynady. Ýtıl salyǵynyń ózi tóbe shashyńdy tik turǵyzady. Soǵan qaramaı elde osy kúnge deıin ýtılzasıa jasaıtyn birde-bir zaýyt soǵylǵan joq. Súıegin súıretken, eski-qusqy kóliktiń birde-biri temir-tersekke ketpegen.
«Bıliktiń mańaıyndaǵy bıznesmender avtokólik naryǵyn menshiktep alǵan. Olardyń qaltasyna mıllıondar quıylyp jatyr. Munyń sońyna túsip, suraý salar jan joq.
Máselen Eýropada ýtıl salyǵynyń quny orta eseppen 90-100 eýro. Germanıada mundaı salyq túri atymen joq. Syrttan keler kólikke salynatyn salyq kólemi sumdyq endi, sonyń kesirinen AQSH pen Batysta ári ketse 10-12 myń dollarǵa shyǵjańa kólikter Qazaqstanda eki ese qymbat turady.
Qazaqstandy AQSH-pen salystyrýdyń ózi qısynsyz. Turǵyndardyń tabysy amerıkalyqtardan ondaǵan ese tómen», – deıdi qynjylǵan áriptesimiz.
Budan keıin qara halyq qaıda barady? Jýrnalıs pikirinshe jańa kólik alýǵa jaǵdaıy joq, amalsyz tozyǵy shyqqan eski «Mısýbısıin» taqymdaıdy. Bu jaǵynan biz Kýba turǵyndaryna qatty uqsas ekenbiz. Olar da biz sekildi sory qalyń ult, eski-qusqy tizgindep júr.
«Bıliktegi birneshe dıplomy bar danyshpandar, sizderge aıtamyn?! Kólik bazaryna óz aıaǵyńmen baryp, 15-20 jyl burynǵy áldeqashan kúresinde jatýy tıis kólikti minip kórińdershi! Sonda kóreıik sizderdi.
Solardyń baǵasy Eýropada byltyr ǵana shyqqan jańa kólikten ári ketse 1,5-2 myń dollarǵa ǵana arzan. Almatynyń aýasyn tazartqymyz kelse jańa kólik kirgizýge kedergi keltiretin barlyq salyqty alyp tastaý kerek.
Smaǵulov? Bizde kólik óndirisi joq. Kólik qurastyrýda ári ketse 200-300 adam otyr. Bular avtoservıske barsa da, ash qalmaıdy», –deıdi jýrnalıs.
Smaǵulov ne deıdi?
Budan buryn Dalanews-ke pikir bildirgen «Astana Motors» jáne Mega saýda ortalyǵynyń qojaıyny Nurlan Smaǵulov karantın kesirinen qyp-qyzyl shyǵynǵa bataryn aıtqan.
Karantın kópke sozylsa ortalyqtyń saýdasy bitýi múmkin. Smaǵulovtyń mundaı jaǵdaıǵa arnalǵan qosymsha jospary joq syńaıly.
“Tótenshe jaǵdaı taǵy birazǵa sozylsa osyǵan deıin atqarǵan jumystyń astań-kesteńi shyǵaıyn dep tur.
Qyp-qyzyl shyǵynǵa batyp, jumysshylarǵa jalaqy tóleı almaıtyn jaǵdaıǵa jetemiz. Bankten kredıt alýǵa týra keledi-aý osy. Óıtpeske amal joq. Qoldan keler qaıran joq…” – dep muńyn shaǵypty Meganyń qojaıyny.
Budan bólek saýda ortalyqtyń jumysshylaryna arnalǵan med.betperde, dezınfeksıalyq kerek-jaraqqa jumsalǵan 250 mln teńgeni jáne aıtyp ótipti.
Sóz aýanyna qaraǵanda Smaǵulov bankten nesıe alýǵa asa qulshynyp turmaǵandaı. Osy arqyly kredıt tóleý oǵan da ońaıǵa soqpasyn meńzegendeı kórindi bizge. Bálkim memleketten surar?..
Úkimetke alaqan jaıýǵa kelgende kásipkerdiń azdy-kópti tájirıbesi baryn bilemiz.
2014 jyly dál osy Meganyń qurylysyn aıaqtaýǵa memleketten aqsha suraǵan Smaǵulov edi. Memleket kásipkerdiń betin qaıtarǵysy kelmeı zeınetaqy qorynan 15 mlrd teńge alyp bergen-tin.
Smaǵulov bul týraly bylaı dep aqtalǵan:
“Alǵanym ras. Alaıda qansha paıyzben aldym? Jyldyǵy 18,5 paıyz. Bul óte joǵary mólsher. Tipti bankterdiń paıyzy budan tómen.
Sodan soń zeınetaqy qorynan aqsha alǵan jalǵyz biz emes. Aqsha ma, aqshany jumys istetý kerek. 15 mlrd-ty alyp zym-zıa joǵalǵan joqpyz. 10 mlrd-yn qaıtardyq. Qalǵanyn eki-úsh jyldyń aınalasynda óteımiz”.
Sóı degen Smaǵulovtyń joǵary paıyzben berilgen aqshany almaı, nelikten bankke barmaǵany áli kúnge túsiniksiz.
Aıtpaqshy umytyp baramyz. Kásipkerdiń memleketten alǵan aqshasy bir bul emes.
Sonyń aldynda Meganyń qurylysyna dep Ulttyq qordan 36 mlrd teńge (3 paıyzben) qaryz alǵan. Smaǵulovtyń buǵan da kóńili tolmaǵan
– Qaryz alǵannan keıin devalvasıaǵa uryndyq. Aqshamyz sý bop qaldy. Qurylys kompanıasymen jumysty dollarda júrgizemiz dep sóz baılasqanbyz. Alǵan aqshamyz kópke jetpeı taýsyldy. Amalsyz zeınetaqy qorynan qaryz suradyq… – deıdi kásipker.
Smaǵulov memleketten alǵan 36 mlrd-ty 16 jylda qaıtarýy tıis. Kásipker qaryzdy 7 jyldyń ishinde qaıtaryp berýge ýáde etken.
2012 jyly Daǵdarystan keıin qalpyna keltirý baǵdarlamasy qabyldanyp, bul boıynsha taǵy da sol Mega memleketten 3,1 mlrd teńge sýbsıdıa alǵan.
Sol tusta Dalanews-ke suhbat bergen depýtat Sabılánov Úkimetten Megany sýbsıdıalaýdy toqtatýdy talap etken. Smaǵulov depýtatqa ún qatyp, saýda ortalyǵynyń jumysyna kir jýytpaǵan edi.
Ulttyq qordan alǵan qaryzdy 7 jylda qaıtarýǵa ýáde bergen Smaǵulovtyń josparyn Toqaev jarıalaǵan tótenshe jaǵdaı kúl-talqan qylǵan túri bar. Sózine qaraǵanda kásipker osydan 4-5 jyl burynǵy áýenine qaıta basyp, qaryzdy bankten emes, memleketten suraıtyn syńaıly…
Ázirlegen Dýman BYQAI
