ءسوي دەگەن جۋرناليست يبراش نۇسىپبايەۆ: «سماعۇلوۆ پەن ونىڭ سىبايلاستارى قازاقستاندى الدەقاشان ساناتتان شىققان، ەسكى-قۇسقى كولىكتىڭ كۇرەسىنىنە اينالدىرىپ جىبەردى»، – دەيدى.
وتاندىق اۆتوكولىك نارىعىنداعى باسەكەلەستىكتى بەسىگىندە تۇنشىقتارعان سماعۇلوۆ الىس-جاقىن شەتەلدەن جاڭا كولىك كىرگىزۋگە جانى قاس. سەبەبى «جان باعىپ» وتىرعان بيزنەسىن جوعالتقىسى كەلمەيدى.
«استانا موتورس» الداعى جىلى حيۋنداي كولىگىن قۇراستىراتىن ءىرى زاۋىت اشامىز دەپ الاقايلادى. «العاشقى ساتىدا زاۋىت جىلىنا 30 مىڭ كولىك قۇرايدى. 2023 جىلى 45 مىڭ كولىك قۇرايتىن قارقىنعا جەتپەك. جاڭا زاۋىت جۇزدەگەن ادامدى جۇمىسقا الىپ، الەۋمەتتىك احۋالدى تۇزەۋگە اتسالىسادى» دەگەن اقپاراتتى كوزىم شالىپ قالدى.
كۇلەيىن بە، جىلايىن با؟ مىنا جاڭالىقتى وقىپ، بىزدەگى بيزنەس پەن بيلىك وكىلدەرىندە تاۋىقتىڭ ميىنداي مي جوقتىعىنا كەزەكتى رەت كوزىڭ جەتەدى»، – دەيدى ارىپتەسىمىز.
ءجۋرناليستىڭ پىكىرىنشە بيلىك جانە بيلىكپەن اۋىز جالاسقان بيزنەس وكىلدەرى كوزبوياشىلىقتى عانا جەتە مەڭگەرگەن. «استانا موتورستىڭ» جۇمىسسىزدىق كورسەتكىشىن ازايتۋداعى ۇلەسى تەڭىزگە تامعان تامشىداي عانا. كومپانيا مەملەكەتكە ماسىل، ءوز كۇنىن ءوزى كورەتىن جاعدايعا جەتكەن جوق، جەتپەيدى دە.
«تۇراقتى كولىك ءوندىرىسىن جولعا قويۋعا ءۇشىن الگىندەي قۇراما زاۋىتتاردا كەم دەگەندە 4 مىڭ ادام تەر توگۋ كەرەك. ءجۇز قارالى ادام وتاندىق كولىك نارىعىنىڭ تاسىن ورگە دومالاتا المايدى.
زاۋىت ءوزىن-وزى اقتاۋ ءۇشىن جىلىنا 200 مىڭ كولىك قۇرايتىن مەجەگە جەتۋى ءتيىس. 45 مىڭ كولىك قۇراستىرىپ، سونىڭ ناتيجەسىندە استا-توك تابىسقا كەنەلۋ ءۇشىن نارىقتاعى وزىڭمەن ۇزەڭگى قاعىستىرعى كەلەتىن كونكۋرەنتىڭنىڭ كوزىن قۇرتۋعا ءتيىسسىڭ.
ونىڭ ەڭ وڭتايلى امالى – كەدەندىك باج سالىعى جانە جالپى سالىق اسپانداتىپ جىبەرۋ. قازاقستان بۇل تاجىريبەنى باياعىدان قولدانىپ كەلەدى»، – دەيدى ارىپتەسىمىز.
يبراش نۇسىپبايەۆتىڭ اتاپ وتكەنىندەي قازاقستانعا سىرتتان كەلەتىن كولىكتىڭ ءار تالىنان بىرنەشە مىڭ ەۋرو سالىق الىنادى. ۋتيل سالىعىنىڭ ءوزى توبە شاشىڭدى تىك تۇرعىزادى. سوعان قاراماي ەلدە وسى كۇنگە دەيىن ۋتيلزاسيا جاسايتىن بىردە-بىر زاۋىت سوعىلعان جوق. سۇيەگىن سۇيرەتكەن، ەسكى-قۇسقى كولىكتىڭ بىردە-بىرى تەمىر-تەرسەككە كەتپەگەن.
«بيلىكتىڭ ماڭايىنداعى بيزنەسمەندەر اۆتوكولىك نارىعىن مەنشىكتەپ العان. ولاردىڭ قالتاسىنا ميلليوندار قۇيىلىپ جاتىر. مۇنىڭ سوڭىنا ءتۇسىپ، سۇراۋ سالار جان جوق.
ماسەلەن ەۋروپادا ۋتيل سالىعىنىڭ قۇنى ورتا ەسەپپەن 90-100 ەۋرو. گەرمانيادا مۇنداي سالىق ءتۇرى اتىمەن جوق. سىرتتان كەلەر كولىككە سالىناتىن سالىق كولەمى سۇمدىق ەندى، سونىڭ كەسىرىنەن اقش پەن باتىستا ءارى كەتسە 10-12 مىڭ دوللارعا شىعجاڭا كولىكتەر قازاقستاندا ەكى ەسە قىمبات تۇرادى.
قازاقستاندى اقش-پەن سالىستىرۋدىڭ ءوزى قيسىنسىز. تۇرعىنداردىڭ تابىسى امەريكالىقتاردان ونداعان ەسە تومەن»، – دەيدى قىنجىلعان ارىپتەسىمىز.
بۇدان كەيىن قارا حالىق قايدا بارادى؟ جۋرناليست پىكىرىنشە جاڭا كولىك الۋعا جاعدايى جوق، امالسىز توزىعى شىققان ەسكى «ءميسۋبيسيىن» تاقىمدايدى. بۇ جاعىنان ءبىز كۋبا تۇرعىندارىنا قاتتى ۇقساس ەكەنبىز. ولار دا ءبىز سەكىلدى سورى قالىڭ ۇلت، ەسكى-قۇسقى تىزگىندەپ ءجۇر.
«بيلىكتەگى بىرنەشە ديپلومى بار دانىشپاندار، سىزدەرگە ايتامىن؟! كولىك بازارىنا ءوز اياعىڭمەن بارىپ، 15-20 جىل بۇرىنعى الدەقاشان كۇرەسىندە جاتۋى ءتيىس كولىكتى ءمىنىپ كورىڭدەرشى! سوندا كورەيىك سىزدەردى.
سولاردىڭ باعاسى ەۋروپادا بىلتىر عانا شىققان جاڭا كولىكتەن ءارى كەتسە 1،5-2 مىڭ دوللارعا عانا ارزان. الماتىنىڭ اۋاسىن تازارتقىمىز كەلسە جاڭا كولىك كىرگىزۋگە كەدەرگى كەلتىرەتىن بارلىق سالىقتى الىپ تاستاۋ كەرەك.
سماعۇلوۆ؟ بىزدە كولىك ءوندىرىسى جوق. كولىك قۇراستىرۋدا ءارى كەتسە 200-300 ادام وتىر. بۇلار اۆتوسەرۆيسكە بارسا دا، اش قالمايدى»، –دەيدى جۋرناليست.
سماعۇلوۆ نە دەيدى؟
بۇدان بۇرىن Dalanews-كە پىكىر بىلدىرگەن «استانا موتورس» جانە مەگا ساۋدا ورتالىعىنىڭ قوجايىنى نۇرلان سماعۇلوۆ كارانتين كەسىرىنەن قىپ-قىزىل شىعىنعا باتارىن ايتقان.
كارانتين كوپكە سوزىلسا ورتالىقتىڭ ساۋداسى ءبىتۋى مۇمكىن. سماعۇلوۆتىڭ مۇنداي جاعدايعا ارنالعان قوسىمشا جوسپارى جوق سىڭايلى.
“توتەنشە جاعداي تاعى ءبىرازعا سوزىلسا وسىعان دەيىن اتقارعان جۇمىستىڭ استاڭ-كەستەڭى شىعايىن دەپ تۇر.
قىپ-قىزىل شىعىنعا باتىپ، جۇمىسشىلارعا جالاقى تولەي المايتىن جاعدايعا جەتەمىز. بانكتەن كرەديت الۋعا تۋرا كەلەدى-اۋ وسى. ويتپەسكە امال جوق. قولدان كەلەر قايران جوق…” – دەپ مۇڭىن شاعىپتى مەگانىڭ قوجايىنى.
بۇدان بولەك ساۋدا ورتالىقتىڭ جۇمىسشىلارىنا ارنالعان مەد.بەتپەردە، دەزينفەكسيالىق كەرەك-جاراققا جۇمسالعان 250 ملن تەڭگەنى جانە ايتىپ ءوتىپتى.
ءسوز اۋانىنا قاراعاندا سماعۇلوۆ بانكتەن نەسيە الۋعا اسا قۇلشىنىپ تۇرماعانداي. وسى ارقىلى كرەديت تولەۋ وعان دا وڭايعا سوقپاسىن مەڭزەگەندەي كورىندى بىزگە. بالكىم مەملەكەتتەن سۇرار؟..
ۇكىمەتكە الاقان جايۋعا كەلگەندە كاسىپكەردىڭ ازدى-كوپتى تاجىريبەسى بارىن بىلەمىز.
2014 جىلى ءدال وسى مەگانىڭ قۇرىلىسىن اياقتاۋعا مەملەكەتتەن اقشا سۇراعان سماعۇلوۆ ەدى. مەملەكەت كاسىپكەردىڭ بەتىن قايتارعىسى كەلمەي زەينەتاقى قورىنان 15 ملرد تەڭگە الىپ بەرگەن-تىن.
سماعۇلوۆ بۇل تۋرالى بىلاي دەپ اقتالعان:
“العانىم راس. الايدا قانشا پايىزبەن الدىم؟ جىلدىعى 18،5 پايىز. بۇل وتە جوعارى مولشەر. ءتىپتى بانكتەردىڭ پايىزى بۇدان تومەن.
سودان سوڭ زەينەتاقى قورىنان اقشا العان جالعىز ءبىز ەمەس. اقشا ما، اقشانى جۇمىس ىستەتۋ كەرەك. 15 ملرد-تى الىپ زىم-زيا جوعالعان جوقپىز. 10 ملرد-ىن قايتاردىق. قالعانىن ەكى-ۇش جىلدىڭ اينالاسىندا وتەيمىز”.
ءسوي دەگەن سماعۇلوۆتىڭ جوعارى پايىزبەن بەرىلگەن اقشانى الماي، نەلىكتەن بانككە بارماعانى ءالى كۇنگە تۇسىنىكسىز.
ايتپاقشى ۇمىتىپ بارامىز. كاسىپكەردىڭ مەملەكەتتەن العان اقشاسى ءبىر بۇل ەمەس.
سونىڭ الدىندا مەگانىڭ قۇرىلىسىنا دەپ ۇلتتىق قوردان 36 ملرد تەڭگە (3 پايىزبەن) قارىز العان. سماعۇلوۆتىڭ بۇعان دا كوڭىلى تولماعان
– قارىز العاننان كەيىن ديەۆالۆاسياعا ۇرىندىق. اقشامىز سۋ بوپ قالدى. قۇرىلىس كومپانياسىمەن جۇمىستى دوللاردا جۇرگىزەمىز دەپ ءسوز بايلاسقانبىز. العان اقشامىز كوپكە جەتپەي تاۋسىلدى. امالسىز زەينەتاقى قورىنان قارىز سۇرادىق… – دەيدى كاسىپكەر.
سماعۇلوۆ مەملەكەتتەن العان 36 ملرد-تى 16 جىلدا قايتارۋى ءتيىس. كاسىپكەر قارىزدى 7 جىلدىڭ ىشىندە قايتارىپ بەرۋگە ۋادە ەتكەن.
2012 جىلى داعدارىستان كەيىن قالپىنا كەلتىرۋ باعدارلاماسى قابىلدانىپ، بۇل بويىنشا تاعى دا سول مەگا مەملەكەتتەن 3،1 ملرد تەڭگە سۋبسيديا العان.
سول تۇستا Dalanews-كە سۇحبات بەرگەن دەپۋتات سابيليانوۆ ۇكىمەتتەن مەگانى سۋبسيديالاۋدى توقتاتۋدى تالاپ ەتكەن. سماعۇلوۆ دەپۋتاتقا ءۇن قاتىپ، ساۋدا ورتالىعىنىڭ جۇمىسىنا كىر جۋىتپاعان ەدى.
ۇلتتىق قوردان العان قارىزدى 7 جىلدا قايتارۋعا ۋادە بەرگەن سماعۇلوۆتىڭ جوسپارىن توقايەۆ جاريالاعان توتەنشە جاعداي كۇل-تالقان قىلعان ءتۇرى بار. سوزىنە قاراعاندا كاسىپكەر وسىدان 4-5 جىل بۇرىنعى اۋەنىنە قايتا باسىپ، قارىزدى بانكتەن ەمەس، مەملەكەتتەن سۇرايتىن سىڭايلى…
ازىرلەگەن دۋمان بىقاي
