Aıman 1 toptaǵy múmkindigi shekteýli jan. Aqtóbe qalasy turǵynynyń ómiri qolarbaǵa tańylǵanymen qala tirshiliginde óte belsendi. Jumys ta jasaıdy, qaladaǵy barlyq is sharalardan qalmaıdy. Kólik te júrgizedi, turmysqa shyǵyp, bala da súıgen. Eshteńege qaramastan tolyqqandy ómir súrýdi maqsat etken, sol maqsatyna jetip te kele jatqan keıipkerimizdiń ómir joly Dalanews.kz oqyrmandaryna úlgi bolsyn degen nıetpen arnaıy suhbat alǵan edik. Endi soǵan nazar aýdarsańyzdar.
– Múmkindigińizshe jumys jasap, osy bir qoǵamnyń damýy jolynda qyzmet etsem, basqalarmen teń múmkindigim bar ekenin dáleldesem degen nıetińiz kóńil qýantady. Qazir qaıda qyzmet istep jatyrsyz? Jalpy múmkindigi shekteýli jandarǵa jumys barysynda jaǵdaı jasalǵan ba?
– Aqtóbe qalasyndaǵy «Azamattarǵa arnalǵan Úkimet» memlekettik korporasıasy» komersıalyq emes aksıonerlik qoǵamynyń Aqtóbe oblysy boıynsha fılıaly №2 bóliminiń mamanymyn. Vıdeoqońyraýlarǵa jaýap berip otyramyn. Qazir bul salada jumys istep kele jatqanyma on jyldan asty.
Onyń ishinde 2014-2016 jyldary Qyzylorda oblysy, Aral qalasynyń Halyqqa qyzmet kórsetý ortalyǵynda istedim. Jumys istegim kelip ózim Aral aýdandyq Halyqqa qyzmet kórsetý ortalyǵynyń basshysy atyna jumys surap ótinish jazdym. Sosyn ol kisi jumysqa qabyldap eki jyldaı istedim. Ol kezderde múmknidigi shekteýli jandardy endi endi jumysqa tartyp jatqan kezder bolatyn.
Keıin Aqtóbe qalasyna qonys aýdarýyma oraı osy Aqtóbe qalasynyń HQKO-nyń №2 bólimine aýystym. Qazir osy jerde eńbek etip kelemin. Bul jerde menen basqa da I, II jáne III toptaǵy múmkindigi shekteýli jandar jumys isteıdi. Osyndaı jerde jumys isteýime múmkindik týdyryp bergeni úshin memleketke alǵysym zor.
Múmkindigi shekteýli jandy shettetpeı jumysqa tartý, olarǵa úlken úmit syılaıdy. Basqalarmen teń ekenin uqtyrady. Jumys múmkindigi shekteýli jandy yntalandyrady. Halyqqa qyzmet etý, kópshilikpen aralasý da bizdi yntalandyrady. Jumys ornymda da barlyq jaǵdaı jasalǵan. Múmkindigi shekteýli jandardyń emin-erkin qozǵalysyna, ózin basqalarmen teń ustaýyna kóp qolaıly jaǵdaı jasalǵan. Kire beristerde arbamen ótýge yńǵaıly ótkelder ornalastyrylǵan. Bizdiń jumys ornymyz ekinshi qabatta ornalasqandyqtan joǵarǵy qabatqa lıftmen shyǵýǵa múmkindik jasalǵan. Iaǵnı, lıft ekinshi qabatqa biz úshin arnaıy toqtaıdy. Júrip turýymyzǵa, ǵımarat ishindegi qozǵalysymyzǵa eshqandaı kedergi joq.
Jumys ornymyzda birinshi toptaǵy múgedektegi bar men ǵana. Taǵy bir bólimde múmkindigi shekteýli eki adam qyzmet isteıdi, olar ekinshi jáne úshinshi toptaǵy múgedekter.
Sondaı-aq, HQKO-nyń №3 bóliminde de qolarbamen júretin bir jigit bar. Bir sózben aıtqanda HQKO-y kóptegen múmkindigi shekteýli jandardy jumyspen qamtyp otyr. Bul olar úshin berilgen úlken múmkindik. Óz basym osyndaı qyzmet etetinimdi maqtanysh etemin. Negizi osy qyzmetke kelgenge deıin de bos jatqan kúnim bolǵan emes. Arbamen júrip-aq dúken ashyp alǵanmyn. Aralda úıimizdiń aldynda jeke dúken ashyp, sonyń jumysyn júrgizdim, saýdamen aınalystym. Eshqashan basqalardan ózimdi kem sanap, moıyǵan emespin. Qolym bos bolǵan kezi bolǵan joq.
Nıet bolsa eki qolǵa bir jumys tabylady. Tek jalqaýlanbaı eńbek ete berý kerek. Men jumys istegen saıyn qanattanamyn. Turmysqa shyǵý kezinde de ózimdi basqalardan kem sezinbedim. Sol nıetim turmysqa shyǵýyma yqpal etti dep oılaımyn.
Bala súıý kezinde de dárigerler kóp qorqytqanymen ózim birbetkeılenip, bosanam dep otyryp aldym. Qolarbamen júrsem de úıde tynym taýyp otyrmaımyn. Eshqashan úıde áreketsiz, tirliksiz otyryp kórmeppin. Barlyq tirligin úıdiń ózim atqaramyn. Negizi qoǵam múmkindigi shekteýli jandardyń emin-erkin qozǵalýyna jaǵdaı jasasa olardyń ózin basqalardan kem sanaýy kemı beredi. Olar qanattanyp, ózderin qoǵamnyń bir múshesi retinde sezinip, damı túsedi. Ol óz basymnan ótken, dáleldengen jaǵdaı.
– Sońǵy kezderi múmkindigi shekteýli jandarǵa memleket tarapynan kóptegen jaǵdaılar jasalyp, júzege asyrylyp jatyr. Degenmen siz qandaı máselelerdiń sheshilgenin qalar edińiz?
– Múmkindigi shekteýli jan retinde úıdiń kezeginde turǵanymyzǵa talaı jyl boldy. Alaıda kezek óte jaı jyljıdy. Múmkindigimiz shekteýli bolǵandyqtan qyryp jumys isteı almaımyz birneshe jerde. Óz betimizshe úı alý múmkindigimiz óte tómen. Biz tek memlekettiń kómegimen ǵana úı ala alamyz. Sondyqtan memleket tarapynan úı kezegin jyljytýǵa kóp kóńil bólgenin qalaımyz.
Qazir úı kezegine turǵandar baspanalaryn 15-20 jyldap kútedi. Taǵdyrdyń taýqymeti azdaı úı kezegin ondaǵan jyl kútý degen azap qoı. Eń bolmasa arzan paıyzben úıdi 5-6 jylda alatyn múmkindik jasalsa eken. Jalpy zań júzinde osyny bekitpesek, turǵyn úı kezegin jyldap kútý qalypty jaǵdaıǵa aınalyp barady. Qanshama úı salynyp jatyr. Biraq «kókten kıiz jaýsa da, kedeıge ultaraq buıyrmaıdynyń» kebimen kezegimizdi jyldap kútemiz.
Múmkindigi shekteýli jandardyń ishinde de jumys isteýge qabilettileri, jumys isteýge múldem qabiletteri joqtary da bar. Jumys isteýge qabiletsizderi amal joq zeınetaqyny, járdemaqyny kútip otyrady. Sondyqtan tek múmkindigi shekteýli jandarǵa arnalǵan baǵdarlama ashylyp, turǵyn úı keshenderi salynýy kerek dep oılaımyn. Ol úılerde qolarbaǵa tańylǵan jandardyń emin-erkin qozǵalysyna jaǵdaı jasalsa eken. Búginde elimizde salynyp jatqan turǵyn úılerdiń baǵasy tym qymbat. Onyń múmkindigi shekteýli jandardyń qaltasy kótermeıdi. Jumys istep jalaqy alyp júrgen biz sekildi jandar tólem qabiletin dáleldep bere alady. Al jumys istemeıtinder tólem qabiletin dáleldeı almaıdy.
Degenmen «Otaý», «Naýryz» degen turǵyn úıge arnalǵan baǵdarlamalardyń paıyzy joǵary. Múmkindigi shekteýli jandarǵa 7 paıyzben 15-20 jylǵa berilgen kúnniń ózinde bizdiń aı saıynǵa tólemimiz 80 000-100 myń teńgege shyǵyp ketedi. Biz tólem qabiletimizdi dáleldeı alǵanymyzben, aı saıynǵy tólemi qaltamyzǵa aýyrlyq etedi. Men «Baqytty otbasy» baǵdarlamasymen úıdi alǵannyń ózinde 2 bólmeli úı alsam 85 000-100 000 teńge aralyǵynda shyǵyp ketedi eken. Al endi ákimdik arqyly tegin úıdi alamyz dep kútip otyrǵandaı ómirimizdiń sońyna jetetin boldyq. Osy bir ózekti máseleni ońtaılandyryp berse jaqsy bolar edi.
Men kúndelikti jumys isteıtin bolǵandyqtan qalanyń ishinde qozǵalysym kóp, biraq qala ishindegi pandýstardyń sapasy óte tómen. Stadıonǵa barsaq ta, kafege, teatrǵa, murajaılarǵa bas suqsam da kirip shyǵýym óte qıyn. Qala ishindegi keıbir úılerdiń, ǵımarattardyń, keńselerdiń pandýstarynyń jaǵdaıyna kóńilim tolmaıdy. Pandýspen qamtamasyz ettik deı bermeı, onyń sapasyna da kóńil bólý kerek.
Tipti, keıbir úılerde pandýs joq múldem. Bararyńdy baryp alyp, úıdiń syrtynan qaıtýǵa májbúrsiń. Sońǵy jyldardaǵy múmkindigi shekteýli jandarǵa jasalǵan aýyz toltyryp aıtarlyq bir jaǵdaı ınvotaksıler. Tek osylardyń sany kóbeıse eken degen tilegimiz bar. Arnaıy kólikter qala boıynsha azdaý bolyp tur.
Kóp jaǵdaıda qoljetimdi bolmaǵandyqtan úıden shyǵa almaı qalyp jatamyz. Qazirgi tańda salystyrmaly túrde aıtsaq memleket tarapynan múmkindigi shekteýli jandarǵa qamqorlyq óte jaqsy jolǵa qoıylǵan dep sanaımyn. Buryn mundaı múmkindikter joq edi. Qarjylyq qoldaý da bar. Sony paıdalanyp, memleketten tıesili járdemaqylardy alyp otyramyz. Jyl saıyn onyń kólime artyp keledi. Múgedekter kúnine oraı jergilikti búdjetten bólinetin kómek qarajatymyz da bar. Memleket tarapynan gıgıenalyq tegin zattar berilip turady. Bul da bolsa bizge úlken kómek. Taksı shaqyrsaq qolarbalarymyz syımaı qalatyndyqtan arnaıy kólikpen júremiz. Osy qolarbada otyrǵandarǵa arnalǵan kólik tasymaly jeter jerimizge únemi jetkizip otyrǵanyna rızamyn. Aldaǵy ýaqytta osy «Invataksılerdiń» sanyn kóbeıtip, úıinde otyryp qalǵan múmkindigi shekteýli jandardy mádenı oryndarǵa, halyqpen aralasýǵa alyp shyǵýdyń joldary qarastyrylsa nur ústine nur bolar edi. Múmkindigi shekteýli jan úıde otyryp qalmaý kerek. Olardy qoǵammen aralasý alǵa jeteleıdi.
– Aqtóbe qalasynda múmkindigi shekteýli jandarǵa qandaı jaǵdaı jasalǵan? Qala ınklúzıvti jandarǵa qolaıly ma?
– Jalpy, sońǵy jyldary ınklúzıvti qoǵam qurýǵa talpynys baıqalady. Inklúzıvti bilim sekildi baǵdarlamalar sonyń aıǵaǵy. Pandýstar kóbeıdi. Múmkindigi shekteýli jandarǵa arnalǵan nesıeler de kóbeıip keledi. Bunyń bári qoldaý.
Degenmen qala múmkindigi shekteýli jandardyń júrip-turýyna tolyq qolaıly dep aıta almas edim. Joǵaryda atap ótkendeı máseleler kezdesedi. Invotaksı qarastyrylǵan. Múmkindigi shekteýli jandarǵa arnalǵan qoǵamdyq birlestikter túrli is-sharalar uıymdastyryp jatady. Mundaı sharalardyń mańyzy zor. Bir-birimizben aralasyp, kóńilimiz bár sát bólinip, kóńil-kúıimiz kóterilip qalyp jatady. Alaıda keıbir mádenı demalys oryndaryna, otbasylyq kafe, akvaparkterge tegin kire almaımyz. Eń bolmasa jeńildik joq. Keıbir konsertterge, óner ortalyqtaryna kirgenmen qaladaǵy jalpy is-sharalar qatystyrmaıdy.
Máselen men mádenı sharalardy jaqsy kóremin. Tipti «Eki juldyz» degen sharada Mádına Sádýaqasovamen qosylyp án de aıtqanmyn. Sharanyń maqsaty ánshiler men múmkindigi shekteýli jandardy dýet etip án aıtqyzý bolatyn. Sol sharada Mádına Sáýdýaqasovamen sahnaǵa qatyr shyǵyp tóbem kókke jetkendeı bolǵan edi... Sondyqtan múmkindiginshe mádenı sharalardy tamashalaǵym keledi. Múmkindigi shekteýli jandar úshin qımyl-qozǵalys mańyzdy.
Osy oraıda sport keshenderi qoljetimdi bolsa eken. Baǵasy bizdiń qaltany kótermeıdi. Eń bolmasa jeńildik jasasa eken. Biz elý paıyz bolsa da jeńildikpen kirýge jaǵdaı jasalsa jaqsy bolar edi.
Jalpy, qaladaǵy múmkindigi shekteýli jandar bir birimizben jıi aralasyp turamyz. Qala boıynsha múmkindigi shekteýli azamattardy qorǵaý jáne qoldaý tóraıymy Quralaı Bazarbaıqyzy bar múmkindikti jasap kezdesýler uıymdastyryp turady. Qalada múmkindigi shekteýli jandarǵa arnalǵan qoǵamdyq birlestikter de kóp. Olar bizdiń múddemizdi qorǵap, máselelerimizdi bizdiń tarapqa tıimdi sheship berýde. Bul biz úshin úlken kómek.
Múmkindigi shekteýli jandar kóp jaǵdaıda ózderiniń quqyqtaryn qorǵaı almaı qalyp jatady. Qoǵamdyq birlestikterdiń mundaı máselelerge der kezinde qulaq túrip, sheship otyratynyna rızamyn. Jalpy jyl ótken saıyn elimizde múmkindigi shekteýli jandardyń quqyǵyn qorǵaýǵa jete kóńil bólinip, qoǵamdyq oryndarda barynsha jaǵdaı jasalyp kele jatqany qýantady. Bul – elimizde qoǵamnyń árbir múshesiniń jaıly ómir súrýine jaǵdaı jasalyp jatqanyn ańǵartady. Osy turǵydan kelgende bizdiń qoǵamdaǵy quqyǵymyz da óz deńgeıinde qorǵalyp jatyr dep aıta alamyz.
Jalpy, óz basym taǵdyrlas jandarǵa qurmetim joǵary. Múmkindigi shekteýli bolyp ómir súrý ońaı emes. Alaıda men tanıtyn taǵdyrlas jandardyń barlyǵy eńbekqor, jigerli, qaıratty eken. Qoǵamymyzda aıaq-qoly balǵadaı, on eki múshesi saý bolsa da mańdaıy terlep jumys isteýge qınalatyn, biraq ózi ómir súrip otyrǵan qoǵamyn jamandaýdan jalyqpaıtyn «dıvan batyr» jandar jeterlik.
Al men tanıtyn múmkindigi shekteýli jandardyń barlyǵy bireýge salmaǵyn salǵysy kelmeı, tyrbanyp eńbek etýde. Qoǵamymyzda balalarynyń járdemaqysyna kún kórip otyrǵan otbasylar da bar. Memleket tarapynan tólenetin balalarynyń járdemaqysyna ıek artyp, ózi eńbek etkisi kelmeıtin er azamattarymyz da kezdesedi. Bul shynymen uıat nárse ǵoı. Osy turǵydan kelgende qoǵamnyń osyndaı masyldyqqa beıim bóligine kereǵar, qolarbaǵa tańylsa da qoǵamnyń basqa tolyqqandy múshelerindeı, kúni túni tynbaı eńbek etip, elge qyzmet jasap, tipti sondaı múmkindigi shekteýli ekenine qaramastan ómirge sábı ákelip, qoǵamdyq jumystarǵa da aralasyp, óz ómirin de, qoǵam ómirin de ózgertýge tyrysyp júrgen jandar qurmetke laıyq der edim.
– Bul jaǵdaıǵa qalaı ushyradyńyz?
– 1993 jyly 1 mamyr kúni Qyzylorda oblysy, Aral aýdanynda ortalyq alańda qurylǵan altybaqan ústime qulap ketip qolarbaǵa tańyldym. Sodan beri 1 toptaǵy múgedekpin.
– Otbasyńyz týraly aıta ketseńiz...
– Byltyr naýryz aıynda Óskemenniń Orta júzdiń Beıbit esimdi azamatyna turmysqa shyqtym. Allaǵa shúkir til tabysyp, shat-shadyman ómir súrip jatyrmyz. Qaraqat esimdi qyzym bar. «Jalǵyzdyq Qudaıǵa ǵana jarasqan» deımiz ǵoı. Ýaqyt óte jalǵyzdyǵymdy sezine bastaǵan soń otbasyn qurýǵa da sheshim qabyldadym. Sondyqtan qazir baqyttymyn dep aıta alam.
Keıbireýler aıtyp «ne degen myqtysyz, myna jaǵdaıyńyzǵa qaramaı jumys ta istep, ómirge bala ákelip, turmys quryp» dep jatady. Men ózimdi ondaı sezinbeımin. Taǵdyrdyń basyma salǵany sol bolsa qabyldadym. Biraq qolymnan kelgeninshe tyrysyp kóreıin dedim. Bári óz ornymen bolyp jatyr. Eń bastysy nıet bolsa, qolarba eshteńege kedergi emes eken.
– Sizdi jabyrqatatyn ne jaǵdaı?
– Kópshiliktiń aıap qaraýy der edim. Basqalardan esh kem emespiz. Eńbek etip, ózimizdi-ózimiz asyrap, ómirge sábı ákelip, otbasyn da quryp jatyrmyz. Biraq sonda da bireýler kemsitip qarap jatady. Nemese birdeńemen aınalysaıyn deseń senbeıdi. Onyń bárin túsinip turyp, dáledeý qıyn. Odan saıyn jasytady adamdy.
Negizi kemitpeı, músirkep qaramaı, qoldap otyrsa biz budan da kóp jetistikke jeter edik. Kóp jaǵdaıda qolynan keler me eken dep kúdikpen qarap turatyny janǵa batady. Osy oraıda aıtarym múmkindigi shekteýli jandar óte myqty bolyp keledi.
Qoǵamǵa ózin dáleldeımin dep júrip únemi tyrmysady. Kóp eńbektenedi. Olar múmkindigi shekteýli degen sózben shektelip qalǵysy kelmeıdi. Múmkindiginiń zor ekenin kórsetýge tyrysady. Sondyqtan kóp jaǵdaıda aınalamnan tek jyly sóz kútem, týystarym qoldap, jyly sózderin arnasa qanattanyp ketem. Taý qoparatyndaı kúsh paıda bolady. Mundaı jaǵdaıda bizdi kim múmkindigimizdi shekteýli deı alady? Sondyqtan árbir jannan ózimen teń dárejede sóılesse eken dep turamyn. Máselen qyzdy bolamyn dep umtylǵanda «durys ol ómir súrýge talpyntady, bala degen anaǵa kúsh beredi» dep qoldaǵandar da, kersinshe «óziń masylsyń týystaryńa, endi balańmen qosylyp masyl bolmaqsyń ba» dep kúndegender de boldy.
Qatty qınaldym. Eshkimge salmaǵymdy salmaýǵa tyrysyp kelemin. Birine qýanyp, qanattanyp júrsem, ekinshi bir sózderi janymdy qulazytyp jiberetin. Sondyqtan jan jaǵyma aıtarym, múmkindigi shekteýli jaqyndaryń bolsa eshteńe bólip berme, sadaqa da tastama. Jaı ǵana qolda, qalǵanyn olar ózderi jasap alady. Kóp jaǵdaıda múmkindigi shekteýli jandardy aınalasynyń sózi men kózi jasytyp tastaıdy. Osy nárseni eskertip, ótingim keledi. Aınalamda múmkindigi shekteýli bolsa da, on eki múshesi saý adamnan artyq tirlik jasap júrgender jeterlik. Osyny qoǵamymyz túsinse eken.
Suhbattasqan Qýanysh ERMEKOVA
