Osy pikirdi saıası qaıratker, Qazaqstan Parlamenti Májilisiniń alǵashqy tóraǵasy, marqum Marat Ospanov osydan 18 jyl buryn aıtypty. Beker bergemiz joq. Bizdińshe, túk ózgermegen. Ospanovtyń tusyndaǵy Úkimet áli kele jatyr...
Rúbl, teńge, devalvasıa, shıkizatqa táýeldi el. Bul maqalanyń jazylǵanyna 18 jyl ótse de, ózektiligi ólmepti. Sol kezgi Qazaqstan men qazirgi Qazaqstannyń arasynda mysqaldaı ózgeris joq. Ókinishti...
Jaqynda ǵana bári jaqsy bolatyndaı kórinip edi. Aqyr degende qarjylyq turaqtylyq paıda bolyp, asyǵa kútken ekonomıkalyq ósim bastalady dep úmittengenbiz. Alaıda, bul úmit aqtalmady. Sońǵy ýaqytta eldiń ekonomıkasy shatqaıaqtap qaldy. Joq, bul dál teńeý emes. Ol quzǵa qulap barady...
Bizdiń ekonomıka álemdik qarjylyq daǵdarystyń saldaryn asa qatty sezinýde. Reseı rýbli kúrt qunsyzdanǵan jaǵdaıda Qazaqstandy aýyr synaq kútip tur...
Naqty, taza jumys istep turǵan taý-ken jáne munaı-gaz salasyndaǵy ónim óndirisinde quldyraý baıqalyp otyr. Aýyl sharýashylyǵynyń jaǵdaıy aıtpasam da belgili. Aýyldyń jaǵdaıy aýyr. Mundaı ekonomıkanyń bolashaǵy bar ma?
Anyǵy, aldaǵy jyldar óte aýyr bolady. Daǵdarys tereńdeı túsedi. Investısıa azaıady. Demek, túsim tómendeıdi. Budan turmys túzelmeıdi. Kerisinshe, aýyrlaı túsedi. Úkimet osy kúnge deıin atalǵan máselelerdi sheshken joq, álemdik qarjy daǵdarysy jaǵdaıynda bulardy múlde sheshe almaıdy. Nege deısiz be?
Búgingi úkimet ınflásıany tómendetkenin maqtan tutady. Biraq, bul neniń nátıjesinde múmkin boldy? Birinshi kezekte, monetarlyq saıasatty qatańdatý esebinen júzege asty. Aınalymdaǵy aqsha aǵyny men qolma-qol qarajattyń mólsheri azaıdy.
Anyǵy, tek qana shıkizatqa negizdelgen ekonomıkalyq saıasattyń búgini de, bolashaǵy da bolmaıdy...
Teńgeni devalvasıalaý kerek degen áńgimeler aıtylyp jatyr...
Budan ne paıda? Budan eksporterlerdiń tabysy molaımaıdy, munaı qymbattamaıdy.
Anyǵy, ózin-ózi syılaıtyn kez kelgen eldiń úkimeti ulttyq valútasyn devalvasıaǵa ushyratpaýǵa tyrysady. Al ushyratty eken, endeshe ertesine-aq otstavkaǵa ketedi.
Sebebi, halyqaralyq qarjylyq ınstıtýttar (onyń ishinde Halyqaralyq valúta qory) devalvasıany boldyrmaý úshin, mundaı elderdegi jaǵdaıdy qalpyna keltiretin turaqtandyrýshy nesıeler beredi.
Budan syrt, devalvasıa ımporttyń qymbattaýyna alyp keledi. Bul degenimiz ónim óndirý salasy tolyqtaı ımportqa táýeldi Qazaqstan ekonomıkasy úshin ólimmen teń.
Bul ǵana emes. Teńde qunsyzdanǵannan keıin ekonomıka úshin eń qorqynyshty nárse – ulttyq valútaǵa degen senimsizdik, dollarızasıa jáne...teńgeniń jańa devalvasıasy oryn alady.
Bul ǵana emes. Budan keıin jurttyń jıǵan-tergeni jelge ushady, nesıelik resýrstar qysqarady, bankter birinen soń biri bankrotqa ushyraıdy. Jaǵdaıdy turaqtandyrý úshin bir emes, birneshe jyl qajet bolady...
Biz ekonomıkanyń tyǵyryqqa tirelgen, turaqsyzdanǵan, asa aýyr jaǵdaıynda turmyz. Mundaı ekonomıkanyń óz zańdary men talaptary bar. Mundaı ekonomıkany basqarý asa aýyr. Úkimetti saıasılandyrýǵa bolmaıdy. Bul taza ekonomıkalyq organ jáne solaı qalýy tıis.
Onyń jumys tıimdiligi – atqarar qyzmetin naqty aıqyndaǵany, ekonomıkany memlekettik baqylaýǵa alýdyń salalary men shekarasyn belgilegenine, júıege taza ári bilikti kadrlardy iriktegenine, zańdy saqtaǵanyna jáne qoǵamdyq demokratıalyq ınstıtýttardy damytqanyna baılanysty bolady.
Iá, adam retinde kez kelgen úkimet múshesiniń pafosty málimdemesin túsinýge tyrysasyń. Eshkim ekonomıkany jáne áleýmettik jaǵdaıdy jaman jaǵynan kórsetkisi kelmeıdi. Alaıda mundaıda Úkimet jaǵdaıǵa ádil baǵa bere almaıdy, sonyń saldarynan sheshim qabyldaýda qatelesedi. Munyń arty basqa da qatelikterge uryndyrady.
Eldegi jaǵdaıdy jasyrýdyń nemese ony qalypty qylyp kórsetýdiń eń jamany osy. Bir qadam alǵa, eki adym keıin júrgen...keri ketý degen sóz. Endeshe mundaı úkimetti tolyqtaı ornynan alý kerek.
Marat OSPANOV.
21.08.1998 jyl
Maqala «Karavan» gazetinde jarıalandy
