وسى پىكىردى ساياسي قايراتكەر، قازاقستان پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ العاشقى ءتوراعاسى، مارقۇم مارات وسپانوۆ وسىدان 18 جىل بۇرىن ايتىپتى. بەكەر بەرگەمىز جوق. بىزدىڭشە، تۇك وزگەرمەگەن. وسپانوۆتىڭ تۇسىنداعى ۇكىمەت ءالى كەلە جاتىر...
رۋبل، تەڭگە، ديەۆالۆاسيا، شيكىزاتقا تاۋەلدى ەل. بۇل ماقالانىڭ جازىلعانىنا 18 جىل وتسە دە، وزەكتىلىگى ولمەپتى. سول كەزگى قازاقستان مەن قازىرگى قازاقستاننىڭ اراسىندا مىسقالداي وزگەرىس جوق. وكىنىشتى...
جاقىندا عانا ءبارى جاقسى بولاتىنداي كورىنىپ ەدى. اقىر دەگەندە قارجىلىق تۇراقتىلىق پايدا بولىپ، اسىعا كۇتكەن ەكونوميكالىق ءوسىم باستالادى دەپ ۇمىتتەنگەنبىز. الايدا، بۇل ءۇمىت اقتالمادى. سوڭعى ۋاقىتتا ەلدىڭ ەكونوميكاسى شاتقاياقتاپ قالدى. جوق، بۇل ءدال تەڭەۋ ەمەس. ول قۇزعا قۇلاپ بارادى...
ءبىزدىڭ ەكونوميكا الەمدىك قارجىلىق داعدارىستىڭ سالدارىن اسا قاتتى سەزىنۋدە. رەسەي ءرۋبلى كۇرت قۇنسىزدانعان جاعدايدا قازاقستاندى اۋىر سىناق كۇتىپ تۇر...
ناقتى، تازا جۇمىس ىستەپ تۇرعان تاۋ-كەن جانە مۇناي-گاز سالاسىنداعى ءونىم وندىرىسىندە قۇلدىراۋ بايقالىپ وتىر. اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ جاعدايى ايتپاسام دا بەلگىلى. اۋىلدىڭ جاعدايى اۋىر. مۇنداي ەكونوميكانىڭ بولاشاعى بار ما؟
انىعى، الداعى جىلدار وتە اۋىر بولادى. داعدارىس تەرەڭدەي تۇسەدى. ينۆەستيسيا ازايادى. دەمەك، ءتۇسىم تومەندەيدى. بۇدان تۇرمىس تۇزەلمەيدى. كەرىسىنشە، اۋىرلاي تۇسەدى. ۇكىمەت وسى كۇنگە دەيىن اتالعان ماسەلەلەردى شەشكەن جوق، الەمدىك قارجى داعدارىسى جاعدايىندا بۇلاردى مۇلدە شەشە المايدى. نەگە دەيسىز بە؟
بۇگىنگى ۇكىمەت ينفلياسيانى تومەندەتكەنىن ماقتان تۇتادى. ءبىراق، بۇل نەنىڭ ناتيجەسىندە مۇمكىن بولدى؟ ءبىرىنشى كەزەكتە، مونەتارلىق ساياساتتى قاتاڭداتۋ ەسەبىنەن جۇزەگە استى. اينالىمداعى اقشا اعىنى مەن قولما-قول قاراجاتتىڭ مولشەرى ازايدى.
انىعى، تەك قانا شيكىزاتقا نەگىزدەلگەن ەكونوميكالىق ساياساتتىڭ بۇگىنى دە، بولاشاعى دا بولمايدى...
تەڭگەنى ديەۆالۆاسيالاۋ كەرەك دەگەن اڭگىمەلەر ايتىلىپ جاتىر...
بۇدان نە پايدا؟ بۇدان ەكسپورتەرلەردىڭ تابىسى مولايمايدى، مۇناي قىمباتتامايدى.
انىعى، ءوزىن-وزى سىيلايتىن كەز كەلگەن ەلدىڭ ۇكىمەتى ۇلتتىق ۆاليۋتاسىن ديەۆالۆاسياعا ۇشىراتپاۋعا تىرىسادى. ال ۇشىراتتى ەكەن، ەندەشە ەرتەسىنە-اق وتستاۆكاعا كەتەدى.
سەبەبى، حالىقارالىق قارجىلىق ينستيتۋتتار (ونىڭ ىشىندە حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى) ديەۆالۆاسيانى بولدىرماۋ ءۇشىن، مۇنداي ەلدەردەگى جاعدايدى قالپىنا كەلتىرەتىن تۇراقتاندىرۋشى نەسيەلەر بەرەدى.
بۇدان سىرت، ديەۆالۆاسيا يمپورتتىڭ قىمباتتاۋىنا الىپ كەلەدى. بۇل دەگەنىمىز ءونىم ءوندىرۋ سالاسى تولىقتاي يمپورتقا تاۋەلدى قازاقستان ەكونوميكاسى ءۇشىن ولىممەن تەڭ.
بۇل عانا ەمەس. تەڭدە قۇنسىزدانعاننان كەيىن ەكونوميكا ءۇشىن ەڭ قورقىنىشتى نارسە – ۇلتتىق ۆاليۋتاعا دەگەن سەنىمسىزدىك، دوللاريزاسيا جانە...تەڭگەنىڭ جاڭا ديەۆالۆاسياسى ورىن الادى.
بۇل عانا ەمەس. بۇدان كەيىن جۇرتتىڭ جيعان-تەرگەنى جەلگە ۇشادى، نەسيەلىك رەسۋرستار قىسقارادى، بانكتەر بىرىنەن سوڭ ءبىرى بانكروتقا ۇشىرايدى. جاعدايدى تۇراقتاندىرۋ ءۇشىن ءبىر ەمەس، بىرنەشە جىل قاجەت بولادى...
ءبىز ەكونوميكانىڭ تىعىرىققا تىرەلگەن، تۇراقسىزدانعان، اسا اۋىر جاعدايىندا تۇرمىز. مۇنداي ەكونوميكانىڭ ءوز زاڭدارى مەن تالاپتارى بار. مۇنداي ەكونوميكانى باسقارۋ اسا اۋىر. ۇكىمەتتى ساياسيلاندىرۋعا بولمايدى. بۇل تازا ەكونوميكالىق ورگان جانە سولاي قالۋى ءتيىس.
ونىڭ جۇمىس تيىمدىلىگى – اتقارار قىزمەتىن ناقتى ايقىنداعانى، ەكونوميكانى مەملەكەتتىك باقىلاۋعا الۋدىڭ سالالارى مەن شەكاراسىن بەلگىلەگەنىنە، جۇيەگە تازا ءارى بىلىكتى كادرلاردى ىرىكتەگەنىنە، زاڭدى ساقتاعانىنا جانە قوعامدىق دەموكراتيالىق ينستيتۋتتاردى دامىتقانىنا بايلانىستى بولادى.
ءيا، ادام رەتىندە كەز كەلگەن ۇكىمەت مۇشەسىنىڭ پافوستى مالىمدەمەسىن تۇسىنۋگە تىرىساسىڭ. ەشكىم ەكونوميكانى جانە الەۋمەتتىك جاعدايدى جامان جاعىنان كورسەتكىسى كەلمەيدى. الايدا مۇندايدا ۇكىمەت جاعدايعا ءادىل باعا بەرە المايدى، سونىڭ سالدارىنان شەشىم قابىلداۋدا قاتەلەسەدى. مۇنىڭ ارتى باسقا دا قاتەلىكتەرگە ۇرىندىرادى.
ەلدەگى جاعدايدى جاسىرۋدىڭ نەمەسە ونى قالىپتى قىلىپ كورسەتۋدىڭ ەڭ جامانى وسى. ءبىر قادام العا، ەكى ادىم كەيىن جۇرگەن...كەرى كەتۋ دەگەن ءسوز. ەندەشە مۇنداي ۇكىمەتتى تولىقتاي ورنىنان الۋ كەرەك.
مارات وسپانوۆ.
21.08.1998 جىل
ماقالا «كاراۆان» گازەتىندە جاريالاندى
