Qala men aýyl halqynyń ómir súrý deńgeıi bizde birdeı me? Birdeı bolmasa, aıyrmasy nede? Konstıtýsıadaǵy el azamattaryna kepil beriletin teń jaǵdaı bul arada qanshalyqty "jumys isteıdi"? Bul saýaldar tóńireginde mamandar jýyrda shaǵyn zertteý jarıalady. Onda da Qazaqstannyń bas qalasy - Astana men SQO-daǵy shekara mańyndaǵy shaǵyn qala - Mámlútti salystyryp kóripti. Onyń nátıjesimen Dalanews.kz saıtynan tanysyp, bile otyryńyzdar.
Ranking.kz jarıalaǵan zertteýde sarapshylar Astana men Soltústik Qazaqstan oblysyndaǵy Mámlút qalasy turǵyndarynyń ómir súrý deńgeıin salystyryp, zerttep kóredi. Mámlút formaldy túrde kishigirim qala mártebesine ıe bolǵanymen, naqty damý kórsetkishteri boıynsha qala deńgeıine jetpeıdi, sondyqtan ony úlken aýyl dep atasa da bolady. QR "Ákimshilik-aýmaqtyq qurylymy týraly" zańyna sáıkes, qala turǵyndarynyń sany keminde 10 myń adam bolýy tıis, al Mámlútte nebári 6,8 myń adam turady. Degenmen resmı mártebesi arqasynda Ulttyq statısıka búrosynyń esepterinde Mámlút týraly jeke derekter berilgen. Sebebi búro tek qalalar men aýdandar boıynsha egjeı-tegjeıli aqparat beredi, al aýyldarǵa qatysty mundaı tolyq aqparat joq.
Zertteý avtorlary eki eldimekenniń ekonomıkalyq damý kórsetkishin salystyrýdy jón dep tappaǵan, sebebi olardyń arasyndaǵy aıyrma jer men kókteı. Astana – damýy qarqyndy iri qala bolsa, Mámlút – shekara mańyndaǵy shaǵyn eldimeken, onda tek bir eń úlken kásiporyn – un shyǵaratyn kombınat bar. Sondyqtan bul arada tek áleýmettik kórsetkishterge basymdyq beriledi.
"2025 jyldyń alǵashqy toqsanynda Mámlúttiń 6,8 myń turǵynynyń 1,7 myńy jaldamaly qyzmetkerler bolyp tirkelgen. Olardyń ortasha nomınaldy jalaqysy – 253,8 myń teńge. Al dál osy kezeńde Astana turǵyndarynyń ortasha aılyq jalaqysy Mámlútten 2,2 ese joǵary eken – 563,3 myń teńge. Astanada jalaqynyń satyp alý qabileti bir jylda 1,4%-ǵa ósse, Mámlútte kerisinshe, 4%-ǵa tómendegen", delingen zertteýde.
Qos qalanyń turmystyq jaǵdaıy úı sharýashylyqtaryn irikteý arqyly zerttelip, salystyrylady.
"Biraq statısıka búrosy bul derekterdi tek oblystar boıynsha usynady, sondyqtan biz Astana qalasy men tutas Soltústik Qazaqstan oblysyn salystyramyz. Máselen, SQO boıynsha otbasylardyń jartysynan kóbi (53,5%) úılerin kómirmen jylytady, 30,7%-ynyń monshasy, al 21,1%-ynyń aýlasynda dárethanasy bar. Mámlút aýdanynda bul jaǵdaı, tipti oblystaǵydan da nashar bolýy ábden múmkin. Al elordada turmys deńgeıi tómen úıler sany 1%-dan aspaıdy", - deıdi saoapshylar.
Azyq-túlik ınflásıasy Mámlút aýdanyna qaraǵanda (10,6%), elordada joǵaryraq – 13,8%. Statısıka búrosynyń málimetinshe, áleýmettik mańyzdy azyq-túlik ónimderiniń birazy Astanada qymbattyraq. Astana men Mámlút aýdany arasyndaǵy baǵany salystyrý úshin statısıkalyq búrodan 13 azyq-túlik baǵasy alyp qarastyryldy. Ásirese, sıyr eti, taýyq eti, shujyq ónimderi Astanada aıtarlyqtaı qymbat ekeni baıqalǵan. Al kartop, nan, maı, kúrish, qant sekildi ónimder Mámlút aýdanynda, kerisinshe Astanadan qaraǵanda qymbattyraq bolyp shyqty.
"Osyndaı ónimderdiń jıyntyq baǵasy 2025 jyldyń sáýirinde Astanada – 13,8 myń teńge bolsa, SQO aýdanynda – 11,5 myń teńgeni quraǵan. Baǵadaǵy aıyrmashylyq az bolǵanymen, jalaqydaǵy aıyrmashylyq úlken ekenin eskere otyryp, Mámlút turǵyndarynyń tamaqqa jumsaıtyn aqshasynyń úlesi astanalyqtardan qaraǵanda áldeqaıda joǵary dep aıtýǵa bolady", - delinedi zertteýde.
Áleýmettik ıgilikterdiń tómen deńgeıi men jumyssyzdyqtyń saldarynan Mámlút pen jaqyn mańdaǵy aýyldardan jyl saıyn júzdegen adam kóship ketip jatyr. Olardyń negizgi bóligi Petropavlǵa, Astanaǵa jáne Aqmola oblysyna qonys aýdarýda. Reseıge kóshý qarqyny asa joǵary emes – byltyr kórshi elge 390 adam ketse, bıylǵy bul kórsetkish – 29 adam. Kóship jatqandar, negizinen, eńbekke qabiletti azamattar. Osy kóshi-qon men tabıǵı demografıalyq kórsetkishtiń kemýi saldarynan sońǵy 25 jylda Mámlút halqy 24,7%-ǵa qysqarǵan. Jalpy, bul Soltústik Qazaqstan oblysyna tán qubylys. 2000 jyldan beri bıylǵa deıin oblys halqy 713,6 myńnan 522,2 myń adamǵa, ıaǵnı 26,8%-ǵa kemigen.
Ekonomıkalyq zertteýler ınstıtýtynyń jetekshi sarapshysy Shynar Tóleshovanyń aıtýynsha, Soltústik Qazaqstan oblysy elimizdiń soltústigindegi eń aýyr demografıalyq jaǵdaıǵa tap bolyp otyrǵan aımaqtardyń biri. Munda halyq sanynyń tabıǵı túrde azaıýy, eńbekke qabiletti adamdardyń kemýi, qarttar úlesiniń ósimi baıqalady. Jastardyń kóshýinen bala týý deńgeıi tómendep ketken.
Jalpy respýblıka boıynsha Soltústik Qazaqstandaǵy kóshi-qon jaǵdaıy anaý aıtarlyqtaı deńgeıde emes, kerisinshe, bul – jalpy ýrbanızasıanyń bir kórinisi. 2024 jyly elimizde Almaty oblysy men úsh megapolısti qospaǵanda, barlyq óńirde kóshi-qon saldosy teris kórsetkishke ıe bolǵan. SQO-da bul aıyrmashylyq 5,3 myń adamdy quraǵan. Eń joǵary teris kórsetkishter Túrkistan (32 myń), Jambyl (16,7 myń), Jetisý (10,9 myń) oblystarynda tirkeldi.
İri qalalarǵa jumys, bilim izdep jáne jaıly ómir úshin kóship keletinder sany joǵary. Ulttyq statısıka búrosynyń deregi boıynsha, sońǵy bes jylda Astanaǵa 551,7 myń, Almatyǵa 518,7 myń adam kóshken.
Ulttyq ekonomıka mınıstrliginiń 2025–2030 jyldarǵa arnalǵan óńirlik saıasat tujyrymdamasynda halyqtyń qaı jerde turǵanyna qaramastan, memlekettik qyzmetter men áleýmettik ıgilikterdiń bazalyq deńgeıin qamtamasyz etýdi basty mindet retinde belgilep otyr. Bul arada tolyq teńdik emes, biraq eń tómengi aımaqtyq standarttardy saqtaý máselesi jaıly sóz etilýde. Mamandar megapolıster men olardyń aınalasyndaǵy aımaqtardyń damýy qarqyndy jaqsy dep boljaıdy. Bul tek Almaty men Astananyń ǵana emes, Qaraǵandy jáne Aqtóbe oblystarynyń aınalysyndaǵy eldimekender.
Mono jáne shaǵyn qalalardyń bolashaǵy áleýmettik-demografıalyq saıasatpen aıqyndalady. Shartty túrde olar úsh topqa bólinedi.
- Birinshisine "ártaraptandyrý jolyndaǵy qalalar" — Temirtaý, Ekibastuz, Rýdnyı, Aqsý, Kentaý, Stepnogorsk kiredi.
- Ekinshisine — "damý áleýeti ortasha qalalar" - 10 eldimeken, onyń ishinde Jańaózen, Rıdder jáne Shahtınsk te bar.
- Toqyrap turǵan qalalarǵa Kýrchatov, Altaı, Qarajal jáne Jitiqara jatady. Al Mámlút sıaqty shaǵyn ári shekaralyq qalalarda áleýmettik damý qarqyny tómendeý bolmaq.
"Aldaǵy bes jylda aýyl turǵyndarynyń áleýmettik ıgiliktermen qamtylý deńgeıi qalalyqtardan aıtarlyqtaı qalys qala bermek. Mysaly, qalada qamtý deńgeıi 96%-ǵa jetse, aýyldarda 71%-dan aspaıdy. Mámlút aýdany turǵyndarynyń qamtý deńgeıi bar bolǵany 67,5%-dy quraıdy degen boljam bar. Bul – aıqyn teńsizdiktiń dáleli", - deıdi zertteý avtorlary.
Buǵan deıin saıtymyzda "Esentai Mall-dan nesıege alady": qarjyger baı blogerlerdiń bylyǵyn áshkereledi" degen materıal jarıalanǵan bolatyn.
