– Seıitqazy myrza, ádette jýrnalıser bılik pen halyq arasyn jalǵaıtyn altyn kópir dep aıtyp jatamyz ǵoı. Biraq sońǵy 30 jylda eki taraptyń arasy birshama alshaqtap ketkeni jasyryn emes. Osy rette QR Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstrligi jańa zańnamany ázirlep, onyń jýrnalıserdiń talqysyna salyp, birlese daıyndap jatqanyn bilesiz? Jýrnalıserdiń óz qyzmetin zaman talabyna saı atqartyn kún týa ma?
– Jasyratyn dúnıesi, bıligi, qarjysy bar adamdar árqashan jýrnalıserdi unatpaıtyny belgili. Biraq sońǵy ýaqytta tilishlerge, operatorlarǵa jumys isteýge jıi kedergiler jasalyp, qoqań-loqqy kórsetken jaǵdaılarda oryn aldy.
Máselen bazarlarda, saýda ortalyqtarynyń, tipti keıde Memlekettik mekemelerdiń kúzetshileri ózderin jýrnalıserge shabýyl jasaýǵa, kameralardy jabýǵa nemese tipti syndyrýǵa deıin baryp jatatyny jasryn emes.
Al tórtinshi bıliktiń ókiliniń jumysyna kedergi keltirý elimizdiń Konstıtýsıasymen tyıym salynǵan. Degenmen jýrnalıser myna jaıttarǵa abaı bolsa deımin.
Máselen Memlekettik qupıalar, zorlyq-zombylyq týraly qylmystyq isterge nemese qylmys jasalǵan balalarǵa qatysty málimetterdi jarıalaýǵa qarsymyn.
Munyń bári zańdarda jazylǵan. Jýrnalıser jaqsy biledi. Olar ózderiniń maqalalary men sújetterin naqty faktilerge – ashyq kózderden alynǵan aqparatqa, óz sújetteriniń keıipkerleri usynǵan málimetterge súıenip ázirleıdi.
Árıne, áleýmettik jelilerdende qandaıda bir aqparat alsada, olar BAQ týraly zańnyń negizinde jumys atqarady. Al qosymsha tyıymdar men shekteýler qandaı bolýy múmkin? Bizge osy máseleni keńinen talqylaýymyz kerek.
– BAQ ókilderiniń jumysyna kedergi jasaý jıi kezdesetini jasyryn emes. Munymen qalaı kúresýimiz kerek? Osyǵan qatysty óz oıyńyzdy ortaǵa sala ketseńiz.
– Bul rette ol «Qylmystyq kodekste» jýrnalıserdiń qyzmetine kedergi keltirgeni úshin bap bar.
Belgili blogerler saýatty, zańdy jaqsy biledi. Zań olardyń qyzmetin bólek rettemese de, olar barlyq basqa azamattar sıaqty oıyn ashyq bildirýge quqyly.
Eger bloger nemese jýrnalıs sýretke túsirse nemese jarıalasa jáne ol zańdy buzbasa, onda oǵan eshkimniń kedergi jasaýǵa quqyǵy joq.
Al BAQ ókiline qarsylyq kórsetilip jatsa, onda qylmystyq kodekste ol jaıly arnaıy bapta bar ekenin umytpaýymyz kerek.
Jaqynda jýrnalısiń jumysyna kedergi keltirgen adamǵa Petropavl qalasyńda aıyptaý úkimi shyǵaryldy. Biraq bul 18 jyldaǵy alǵashqy oqıǵa boldy.
Osy jyldar ishinde jýrnalıserdiń qyzmetine qansha ret kedergi boldy? Bizdiń baspasóz ortalyǵymyzda baspasóz máslıhattary ótip jatqanda, polısıa is-sharaǵa kelgen jýrnalıserdiń, operatorlar men korespondentterdiń kólikterin tekserip, baspasóz zalyna kirgizbeýge tyrysty, spıkerlerdiń qarsylastary bótelkeler men jumyrtqalaryn laqtyrǵan kezderi boldy. Mundaı oqıǵaǵa talaı ret kýá boldym.
– Seıtqazy myrza, sizdiń mazańyzdy alyp júrgen, qoǵamda sóz bostandyǵyn shekteıtin basqa da jaıttar bar ma?
– Bar. Aıtalyq, búginde sheneýnikter túsinikteme bermeıdi, jýrnalıserden qashady, jaýaptardan bas tartady, suraýlarǵa jaýap bermeıdi, túsirilimge, onyń ishinde qoǵamdyq oryndarda da ruqsat talap etedi.
Al jýrnalıser qoǵamnyń ıgiligine jumys istep otyr emes pe?
Eger olar sheneýniktiń quqyq buzýshylyq jasaǵany nemese ózin ádepsiz ustaǵany týraly habarlasa, kelesi joly ol ózin durys jaǵynan kórsetýge tyrysyp, suhbatqa daıyndyqpen keletin bolady.
Mine, basshylar jýrnalasterdiń synynan jasqanǵandyqtan, bálkim BAQ-ty tórtinshi bılik dep ataıtyny anyq. Jańa zań tórtinshi bılikti óz tuǵyryna qondyrýy kerek dep esepteımin.
– Jańa zańda jýrnalıserge erekshe mártebe berý másele kóterilegnenin bilesiz? Biraq jýrnalıter bul bastamany qostasa, endi biri munymen kelispeıtinderin ashyq aıtýda. Sizdiń bul máselege qatysty kózqarasyńyzdy bilýge bola ma?
– Árıne bolady. Eger BAQ tórtinshi bılik bolsa, onda jýrnalıserdiń tıisti mártebesi bolýy kerek.
Sýdıalar – sot bıliginiń ókilderi. Olardyń erekshe mártebesi bar. Quqyq qorǵaý organdary – atqarýshy bılik. Olardyń erekshe mártebesi bar.
Depýtattar – zań shyǵarýshy bıliktiń ókilderi. Olardyń da mártebesi bar.
Al jýrnalıserde ókinishke oraı eshqandaı mártebe joq. Meniń oıymsha, jýrnalıserdiń zańnamalyq deńgeıde bekitilgen erekshe mártebesi bolýy kerek jáne olardyń jumysyna kedergi keltirgeni úshin, senzýra engizgeni úshin, sóz bostandyǵyn buzǵany úshin jazany kúsheıtý kerek.
Sol kezde bizdiń elimizdegi jýrnalısıka shynymen de tórtinshi bılik bolady.
Suhbattasqan Qýanysh Smaǵul
