– سەيىتقازى مىرزا، ادەتتە جۋرناليستەر بيلىك پەن حالىق اراسىن جالعايتىن التىن كوپىر دەپ ايتىپ جاتامىز عوي. ءبىراق سوڭعى 30 جىلدا ەكى تاراپتىڭ اراسى ءبىرشاما الشاقتاپ كەتكەنى جاسىرىن ەمەس. وسى رەتتە ق ر اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگى جاڭا زاڭنامانى ازىرلەپ، ونىڭ جۋرناليستەردىڭ تالقىسىنا سالىپ، بىرلەسە دايىنداپ جاتقانىن بىلەسىز؟ جۋرناليستەردىڭ ءوز قىزمەتىن زامان تالابىنا ساي اتقارتىن كۇن تۋا ما؟
– جاسىراتىن دۇنيەسى، بيلىگى، قارجىسى بار ادامدار ءارقاشان جۋرناليستەردى ۇناتپايتىنى بەلگىلى. ءبىراق سوڭعى ۋاقىتتا تىلىشلەرگە، وپەراتورلارعا جۇمىس ىستەۋگە ءجيى كەدەرگىلەر جاسالىپ، قوقاڭ-لوققى كورسەتكەن جاعدايلاردا ورىن الدى.
ماسەلەن بازارلاردا، ساۋدا ورتالىقتارىنىڭ، ءتىپتى كەيدە مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ كۇزەتشىلەرى وزدەرىن جۋرناليستەرگە شابۋىل جاساۋعا، كامەرالاردى جابۋعا نەمەسە ءتىپتى سىندىرۋعا دەيىن بارىپ جاتاتىنى جاسرىن ەمەس.
ال ءتورتىنشى بيلىكتىڭ وكىلىنىڭ جۇمىسىنا كەدەرگى كەلتىرۋ ەلىمىزدىڭ كونستيتۋسياسىمەن تىيىم سالىنعان. دەگەنمەن جۋرناليستەر مىنا جايتتارعا اباي بولسا دەيمىن.
ماسەلەن مەملەكەتتىك قۇپيالار، زورلىق-زومبىلىق تۋرالى قىلمىستىق ىستەرگە نەمەسە قىلمىس جاسالعان بالالارعا قاتىستى مالىمەتتەردى جاريالاۋعا قارسىمىن.
مۇنىڭ ءبارى زاڭداردا جازىلعان. جۋرناليستەر جاقسى بىلەدى. ولار وزدەرىنىڭ ماقالالارى مەن سيۋجەتتەرىن ناقتى فاكتىلەرگە – اشىق كوزدەردەن الىنعان اقپاراتقا، ءوز سيۋجەتتەرىنىڭ كەيىپكەرلەرى ۇسىنعان مالىمەتتەرگە سۇيەنىپ ازىرلەيدى.
ارينە، الەۋمەتتىك جەلىلەردەندە قاندايدا ءبىر اقپارات السادا، ولار ب ا ق تۋرالى زاڭنىڭ نەگىزىندە جۇمىس اتقارادى. ال قوسىمشا تىيىمدار مەن شەكتەۋلەر قانداي بولۋى مۇمكىن؟ بىزگە وسى ماسەلەنى كەڭىنەن تالقىلاۋىمىز كەرەك.
– ب ا ق وكىلدەرىنىڭ جۇمىسىنا كەدەرگى جاساۋ ءجيى كەزدەسەتىنى جاسىرىن ەمەس. مۇنىمەن قالاي كۇرەسۋىمىز كەرەك؟ وسىعان قاتىستى ءوز ويىڭىزدى ورتاعا سالا كەتسەڭىز.
– بۇل رەتتە ول «قىلمىستىق كودەكستە» جۋرناليستەردىڭ قىزمەتىنە كەدەرگى كەلتىرگەنى ءۇشىن باپ بار.
بەلگىلى بلوگەرلەر ساۋاتتى، زاڭدى جاقسى بىلەدى. زاڭ ولاردىڭ قىزمەتىن بولەك رەتتەمەسە دە، ولار بارلىق باسقا ازاماتتار سياقتى ويىن اشىق بىلدىرۋگە قۇقىلى.
ەگەر بلوگەر نەمەسە جۋرناليست سۋرەتكە تۇسىرسە نەمەسە جاريالاسا جانە ول زاڭدى بۇزباسا، وندا وعان ەشكىمنىڭ كەدەرگى جاساۋعا قۇقىعى جوق.
ال ب ا ق وكىلىنە قارسىلىق كورسەتىلىپ جاتسا، وندا قىلمىستىق كودەكستە ول جايلى ارنايى باپتا بار ەكەنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك.
جاقىندا ءجۋرناليستىڭ جۇمىسىنا كەدەرگى كەلتىرگەن ادامعا پەتروپاۆل قالاسىڭدا ايىپتاۋ ۇكىمى شىعارىلدى. ءبىراق بۇل 18 جىلداعى العاشقى وقيعا بولدى.
وسى جىلدار ىشىندە جۋرناليستەردىڭ قىزمەتىنە قانشا رەت كەدەرگى بولدى؟ ءبىزدىڭ باسپا ءسوز ورتالىعىمىزدا باسپا ءسوز ءماسليحاتتارى ءوتىپ جاتقاندا، پوليسيا ءىس-شاراعا كەلگەن جۋرناليستەردىڭ، وپەراتورلار مەن كوررەسپوندەنتتەردىڭ كولىكتەرىن تەكسەرىپ، باسپا ءسوز زالىنا كىرگىزبەۋگە تىرىستى، سپيكەرلەردىڭ قارسىلاستارى بوتەلكەلەر مەن جۇمىرتقالارىن لاقتىرعان كەزدەرى بولدى. مۇنداي وقيعاعا تالاي رەت كۋا بولدىم.
– سەيتقازى مىرزا، ءسىزدىڭ مازاڭىزدى الىپ جۇرگەن، قوعامدا ءسوز بوستاندىعىن شەكتەيتىن باسقا دا جايتتار بار ما؟
– بار. ايتالىق، بۇگىندە شەنەۋنىكتەر تۇسىنىكتەمە بەرمەيدى، جۋرناليستەردەن قاشادى، جاۋاپتاردان باس تارتادى، سۇراۋلارعا جاۋاپ بەرمەيدى، تۇسىرىلىمگە، ونىڭ ىشىندە قوعامدىق ورىنداردا دا رۇقسات تالاپ ەتەدى.
ال جۋرناليستەر قوعامنىڭ يگىلىگىنە جۇمىس ىستەپ وتىر ەمەس پە؟
ەگەر ولار شەنەۋنىكتىڭ قۇقىق بۇزۋشىلىق جاساعانى نەمەسە ءوزىن ادەپسىز ۇستاعانى تۋرالى حابارلاسا، كەلەسى جولى ول ءوزىن دۇرىس جاعىنان كورسەتۋگە تىرىسىپ، سۇحباتقا دايىندىقپەن كەلەتىن بولادى.
مىنە، باسشىلار جۋرنالاستەردىڭ سىنىنان جاسقانعاندىقتان، بالكىم باق-تى ءتورتىنشى بيلىك دەپ اتايتىنى انىق. جاڭا زاڭ ءتورتىنشى بيلىكتى ءوز تۇعىرىنا قوندىرۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن.
– جاڭا زاڭدا جۋرناليستەرگە ەرەكشە مارتەبە بەرۋ ماسەلە كوتەرىلەگنەنىن بىلەسىز؟ ءبىراق جۋرناليتەر بۇل باستامانى قوستاسا، ەندى ءبىرى مۇنىمەن كەلىسپەيتىندەرىن اشىق ايتۋدا. ءسىزدىڭ بۇل ماسەلەگە قاتىستى كوزقاراسىڭىزدى بىلۋگە بولا ما؟
– ارينە بولادى. ەگەر ب ا ق ءتورتىنشى بيلىك بولسا، وندا جۋرناليستەردىڭ ءتيىستى مارتەبەسى بولۋى كەرەك.
سۋديالار – سوت بيلىگىنىڭ وكىلدەرى. ولاردىڭ ەرەكشە مارتەبەسى بار. قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى – اتقارۋشى بيلىك. ولاردىڭ ەرەكشە مارتەبەسى بار.
دەپۋتاتتار – زاڭ شىعارۋشى بيلىكتىڭ وكىلدەرى. ولاردىڭ دا مارتەبەسى بار.
ال جۋرناليستەردە وكىنىشكە وراي ەشقانداي مارتەبە جوق. مەنىڭ ويىمشا، جۋرناليستەردىڭ زاڭنامالىق دەڭگەيدە بەكىتىلگەن ەرەكشە مارتەبەسى بولۋى كەرەك جانە ولاردىڭ جۇمىسىنا كەدەرگى كەلتىرگەنى ءۇشىن، سەنزۋرا ەنگىزگەنى ءۇشىن، ءسوز بوستاندىعىن بۇزعانى ءۇشىن جازانى كۇشەيتۋ كەرەك.
سول كەزدە ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى جۋرناليستيكا شىنىمەن دە ءتورتىنشى بيلىك بولادى.
سۇحباتتاسقان قۋانىش سماعۇل
