Qazirgi tańda Qazaqstanda memlekettik qyzmet apparatynyń kásibı biliktiligine, memlekettik qyzmetshilerdiń moraldyq-etıkalyq kelbetine zor mán berilýde. Onyń dáleli – Elbasymen usynylǵan Ult Jospary «100 naqty qadam» aıasynda, aǵymdaǵy jylǵy 1 qańtarda kúshine engen «Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik qyzmeti týraly», «Sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl týraly» Zańdardyń jáne memlekettik qyzmetshilerdiń ádep kodeksiniń qabyldanýy.
Sondaı-aq, Elbasynyń Jarlyǵyna sáıkes osy zańnamalarmen kózdelgen maqsat-mindetterdi júzege asyratyn quziretti organ – Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik qyzmet isteri jáne sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl agenttigi qurylyp, onyń aýmaqtarda Departamentteri jasaqtaldy. Departament qyzmeti negizgi tórt baǵyttan turady – memlekettik qyzmet ótkerý máselelerin úılestirý, kórsetiletin memlekettik qyzmetterdiń sapasyn arttyrý, memlekettik qyzmet salasyndaǵy tártipti qamtamasyz etý jáne sybaılas jemqorlyqqa qarsy saıasatty iske asyrý.
Qazirgi tańda, memlekettik qyzmet salasynda jańadan qabyldanǵan normatıvtik-quqyqtyq aktilerge sáıkes qazaqstandyq memlekettik qyzmet salasynda kóptegen ózgerister oryn aldy.
Atap aıtsaq, memlekettik qyzmettiń kareralyq modeli engizildi, ıaǵnı merıtokratıa qaǵıdatyna sáıkes, memlekettik qyzmetke ornalasý tek tómengi laýazymdardan bastalyp, ózin iskerligi, kásibıligi jaǵynan kórsete alǵan, bilimi men biliktiligin dáleldeı alǵan laıyqty tulǵalar ǵana ary qaraı joǵary laýazymdarǵa taǵaıyndalady. Sonymen qatar, «B» korpýsynyń bos nemese ýaqytsha bos memlekettik ákimshilik laýazymdaryna ornalasýǵa konkýrstyń ishki jáne jalpy degen túrleri jáne memlekettik qyzmetke qabyldaýdyń 3 etaptyq júıesi, memlekettik qyzmetke alǵash qabyldanǵandarǵa 3+3 formýlasy boıynsha synaq merzimi engizildi.
Eńbekaqyny tóleýdiń jańa faktorly-baldyq júıesi jáne «B» korpýsyndaǵy basqarýshylyq qyzmettegi laýazymdarǵa rotasıa qarastyrylǵan, memlekettik qyzmetke jeke sektordyń jáne shetel mamandaryn tartý josparlanǵan. Osynyń ishinde, búgingi kúni memlekettik qyzmetshiler úshin ózekti bolyp otyrǵan birneshe jańalyqtarǵa toqtala ketsem.
Eńbekaqyny tóleýdiń faktorly-baldyq júıesine kóshý máselesi bizge ne beredi, qandaı paıdasy bar? Bul kezdesýler, jıyndar kezinde jıi qoıylatyn, árbir memlekettik qyzmetshiniń kókeıinde júrgen saýal. Mundaı júıe AQSH, Ulybrıtanıa, Japonıa sıaqty damyǵan elder men Dúnıejúzilik bank sıaqty halyqaralyq uıymdarda engizilgen.
Bul júıeni engizý nátıjesinde, bir sanattaǵy qyzmetshilerge ár túrli jalaqy tólenedi. Mysalǵa, birdeı mártebedegi basqarma basshylary ár túrli jalaqy alady. Mundaı júıeni engizý – eńbekaqyny tóleýde ádildik ornatady. Tynbaı eńbek etkenderdiń eńbegi joǵary baǵalanbaq.
Kelesi másele, úmitkerdiń zańnamany bilýine testileýden ótýiniń shekti máni tómendetildi. Iaǵnı, qazirgi kezde úmitker ár zańnan 15 suraqtan 5-ýine durys jaýap berýi qajet. Alaıda 1 baǵdarlama boıynsha jalpy durys jaýaptar úlesi 70%, 2 baǵdarlama boıynsha 60%, 3 baǵdarlama boıynsha 50% bolýy tıis.
Sondaı-aq, osyǵan deıin úmitkerler tek zańnamalardy bilý deńgeıin anyqtaý boıynsha testten ótse, endi úmitkerler jeke qasıetterin anyqtaý boıynsha da testileýden ótedi. «B» korpýsynyń laýazymyna úmitkerlerdiń jeke qasıetterin baǵalaýǵa arnalǵan testileý eki baǵdarlamadan turady – birinshisi, basshylyq laýazymdarǵa úmitkerlerge arnalsa, ekinshisi, tómen laýazymdarǵa arnalǵan. Testileýdiń nátıjesi boıynsha úmitkerlerdiń bastamashylyq, komýnıkatıvtilik, saraptamalyq, uıymdasqandyq, strategıalyq oılaný, kóshbasshylyq, ádeptilik, sapaǵa baǵdarlaný, tutynýshyǵa baǵdarlaný, jemqorlyqqa tózbeýshilik degen sıaqty jeke qasıetteriniń deńgeıi anyqtalady.
Memlekettik qyzmetshiler úshin taǵy bir mańyzdy jańalyq – burynǵydaı aýysý tártibimen taǵaıyndaý bolmaıdy, barlyq taǵaıyndaýlar tek konkýrstyq negizde júzege asyrylady.
Qazirgi tańda ákimshilik memlekettik qyzmettiń saıası memlekettik qyzmetke baılanysty ekenin baıqamaý múmkin emes. Belgili bir «qorǵaýshynyń» mańaıynda jerles, týystarynan jınalǵan óz komandarlary jasaqtalyp jatady. Mundaı patronat sybaılas jemqorlyqqa jaǵdaı týǵyzyp, bilikti kadrlardyń odan ári qyzmette ósýine kedergi jasap jatady.
Sondyqtan, ákimshilik memlekettik qyzmetti saıası prosesterden, jeke tulǵalardan táýelsiz, avtonomdy etý qarastyrylǵan. Birinshi ınstıtýsıonaldyq reformaǵa sáıkes, memlekettik apparattyń avtonomdylyǵy mınıstrler men jaýapty hatshylar arasynda quzirettilikitiń naqty bólinýi arqyly júzege asyrylýda. Iaǵnı, mınıstrler saıası basshylyq etse, saıasatty, strategıalyq maqsat-mindetterdi, josparlardy anyqtap, Parlamentpen zań shyǵarý baǵyty boıynsha ózara árekettestik jasaıdy. Al jaýapty hatshylar memlekettik organǵa ákimshilik basqarý júrgizip, saıası sheshimderdiń oryndalýyna jaýapty.
Jańa «QR memlekettik qyzmeti týraly» Zańnyń bazalyq normalary quqyqqorǵaý organdaryna da taralady. 2017 jyldan bastap quqyq qorǵaý qyzmetine kandıdattar da úsh satylyq irikteý júıesinen ótedi.
Memlekettik qyzmetti modernızasıalaýdyń negizgi aspektileri osyndaı.
Departament qyzmetiniń taǵy bir mańyzdy baǵyty – sybaılas jemqorlyqqa qarsy saıasatty júzege asyrý. 2016 jylǵy 1 qańtardan bastap Qazaqstan Respýblıkasynyń «Sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl týraly» jańa Zańy kúshine engeni barshańyzǵa aıan. Jańa Zańnyń burynǵy zańnamadan basty aıyrmashylyǵy – búkil qoǵamdy, bıznes qurylymdar men jeke sektordy jáne BAQ sybaılas jemqorlyqtyń aldyn alýǵa jumyldyrý, tartý. Burynǵy «Sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúres týraly» Zańnyń 12 babynda kórsetilgen sybaılas jemqorlyq quqyq buzýshylyqtary, jańa «Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik qyzmeti týraly» Zańyna aýystyrylyp, memlekettik qyzmetke kir keltiretin tártiptik teris qylyqtarǵa jatqyzyldy.
Jalpylama deklarasıa tapsyrý sheńberinde sheneýnikterdiń óz tabystaryn ǵana emes, sonymen qatar shyǵyndary týraly da deklarasıa tapsyrady. Alǵashqy kezeńde, 2017 jyly deklarasıalaý júıesine halyqtyń birshama daıyn bóligin tartý josparlanyp otyr. Bularǵa sybaılas jemqorlyqqa qarsy zańnamanyń talaptaryna sáıkes depýttartar, sýdıalar, memlekettik qyzmetshiler jáne olardyń jubaılary enedi.
Qyzmettik etıka men quqyq buzýshylyqtardyń normalary men erejeleriniń arajigin ajyratý maqsatynda tártiptik jaýapkershilik joıylyp, endi ol qylmystyq jáne ákimshilik zańdar prızmasy arqyly júzege asatyn bolady. Zańmen qarjylyq baqylaý sıaqty sybaılas jemqorlyqqa qarsy sharalar da kúsheıe tústi.
Atap aıtqanda, jalpylama deklarasıa tapsyrý sheńberinde sheneýnikterdiń óz tabystaryn ǵana emes, sonymen qatar shyǵyndary týraly da deklarasıa tapsyrady. Alǵashqy kezeńde, 2017 jyly deklarasıalaý júıesine halyqtyń birshama daıyn bóligin tartý josparlanyp otyr. Bularǵa sybaılas jemqorlyqqa qarsy zańnamanyń talaptaryna sáıkes depýttartar, sýdıalar, memlekettik qyzmetshiler jáne olardyń jubaılary enedi. Deklarasıalaýdyń ekinshi kezeńi, 2020 jyly halyqtyń ózge bóligin deklarasıalaýǵa tartý kózdelip otyr.
Atalǵan Zańǵa sáıkes Departamentke birqatar mańyzdy mindetter júktelgen. Atap aıtsaq, memlekettik jáne jeke sektorda sybaılas jemqorlyqqa qarsy monıtorıń júrgizý, sybaılas jemqorlyq qaterlerin taldaý, sybaılas jemqorlyqqa qarsy mádenıet deńgeıin qalyptastyrý.
Ótken jyly sybaılas jemqorlyqqa qarsy mádenıetti qalyptastyrý, 2015-2025 jyldarǵa jyldarǵa arnalǵan sybaılas jemqorlyqqa qarsy Stratagıanyń negizi maqsat-mindetterin júzege asyrý maqsatynda ártúrli áleýmettik toptarda semınarlar, kezdesýler, aýqymdy sharalar ótkizilip, telearnalarda, buqaralyq aqparat quraldary men ınternet resýrstarda materıaldar jaryq kórdi. Sybaılas jemqorlyq qaterlerin anyqtaý maqsatynda memlekettik organdarda jáne kvazımemlekettik sektorda taldaý júrgizildi. Bıylǵy jyly bul baǵyttardaǵy jumystar ary qaraı júıeli túrde júrgiziledi.
2015 jylǵy 29 jeltoqsanda memlekettik qyzmetshilerdiń moraldik ádeptilik beınesine talaptardy arttyrý maqsatynda Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik qyzmetshileriniń ádep kodeksi bekitildi.
Ádep kodeksi halyqtyń memlekettik organdarǵa senimin nyǵaıtýǵa, memlekettik qyzmette ózara qarym-qatynastyń joǵary mádenıetin qalyptastyrýǵa jáne memlekettik qyzmetshilerdiń ádepsiz minez-qulyq jaǵdaılarynyń aldyn alýǵa baǵyttalǵan. Memlekettik qyzmetshiniń moraldik bet-beınesi men etıkasyna aıryqsha kóńil bólinýdiń astarynda onyń iskerligi ǵana emes, sonymen qatar aınalasyndaǵylarǵa qurmeti men izeti de saralanady.
Kodekste memlekettik qyzmetshiniń moraldik-etıkalyq kelbetine qoıylatyn negizi talaptar, qyzmetten tys ýaqyttaǵy jáne qyzmettik qarym-qatynastaǵy, kópshilik aldynda, onyń ishinde buqaralyq aqparat quraldarynda sóıleýimen baılanysty minez-qulyq standarttary naqty kórsetilgen.
Memlekettik qyzmetshiniń jalpy minez-qulyǵyna qoıylatyn talaptarda, ol halyqtyń birligi men eldegi ultaralyq kelisimdi nyǵaıtýy, adal, ádil, qarapaıym bolýy, únemi biliktiligin arttyrýy, shekteýlikterdi qatań saqtaýy, qoǵam tarapynan synǵa ilikpeýi, shyndyqqa sáıkes kelmeıtin málimetterdi taratpaýy, iskerlik ádepti saqtaýy, memlekettiń múlkin, avtokólik quraldaryn qosa alǵanda tek qyzmettik maqsatta paıdalanýy tıis dep naqty belgilengen.
Memlekettik qyzmetshiniń jalpy minez-qulyǵyna qoıylatyn talaptarda, ol halyqtyń birligi men eldegi ultaralyq kelisimdi nyǵaıtýy, adal, ádil, qarapaıym bolýy, únemi biliktiligin arttyrýy, shekteýlikterdi qatań saqtaýy, qoǵam tarapynan synǵa ilikpeýi, shyndyqqa sáıkes kelmeıtin málimetterdi taratpaýy, iskerlik ádepti saqtaýy, memlekettiń múlkin, avtokólik quraldaryn qosa alǵanda tek qyzmettik maqsatta paıdalanýy tıis dep naqty belgilengen.
Kodekstiń «Qyzmetten tys ýaqyttaǵy minez-qulyq standarty» atty úshinshi bóliminde, memlekettik qyzmetshiler jumystan tys ýaqytta qarapaıym bolýy, qoǵamda belgilengen jalpy moraldik-ádeptilik normalaryn saqtaýy, zańnama talaptaryn buzbaýy qajet dep kórsetilgen.
Qyzmettik qarym-qatynastardaǵy minez-qulyq standarttarynda áriptesterdiń bir birimen qarym-qatynas jasaýyna, basshylardyń qaramaǵyndaǵy qyzmetshilermen jáne tómen turǵan laýazymdaǵy qyzmetshilerdiń basshylarmen ózara qarym-qatynasyna qoıylatyn talaptar aıqyndalǵan. Iaǵnı, olardyń ózara qarym-qatynas jasaýy iskerlik negizde júzege asyrylyp, ujymda áriptester bir-biriniń ar-namysy men abyroıyna zıan keltiretin aqparat taratpaýlary tıis delinse, basshy qol astyndaǵy qyzmetshiler úshin barlyq adamgershilik qasıetterdiń úlgisine aınalýy, olarǵa qatysty negizsiz aıyptaýlarǵa, dórekelik, qadir-qasıetterin qorlaýǵa jol bermeýi jáne qyzmetten tys máselelerin sheshý kezinde óziniń qyzmettik jaǵdaıyn paıdalanbaýy tıis delingen.
Sonymen qatar, qyzmettik ádep normalarynyń saqtalýyn jáne memlekettik qyzmet, sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl týraly zańnama men Qazaqstan Respýblıkasy memlekettik qyzmetshileriniń ádep kodeksin buzýshylyqtardyń profılaktıkasyn qamtamasyz etý qyzmetin júzege asyratyn, óz fýnksıalary sheginde memlekettik qyzmetshiler men azamattarǵa konsýltasıa beretin – ádep jónindegi ýákil laýazymy engizildi.
Sondaı-aq, Shyǵys Qazaqstan oblysynyń memlekettik qyzmetshileriniń ádep kodeksiniń, QR «Qazaqstan Respýblıkasy memlekettik qyzmeti týraly» Zańynyń talaptaryn saqtaýyn qadaǵalaý jáne sol salada memlekettik qyzmetshiler jol bergen zańbuzýshylyqtar boıynsha tekserý jumystaryn júrgizý maqsatynda Shyǵys Qazaqstan oblysy boıynsha memlekettik qyzmet isteri Departamentinde ádep jónindegi keńes quryldy.
Memlekettik qyzmet salasynda júrgizilip jatqan reformalar – Qazaqstan damýynyń bir-bir kepili. Óıtkeni, jańa ekonomıkalyq saıasat tabystylyǵynyń basty sharty – ol kadrlar quramynyń nyǵaıtylýyna tikeleı baılanysty. Sondyqtan memlekettik qyzmet salasyn damytý boıynsha jumystar Táýelsizdik alǵannan beri maqsatty túrde júrgizilip keledi jáne ary qaraı da júıeli túrde jalǵasyn tappaq.
Bahtıar KAMALOV, QR Memlekettik qyzmet isteri jáne sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl agenttiginiń SHQO boıynsha departamentiniń basshysy – ádep jónindegi keńes tóraǵasy
