Qazaqstannan mıneraldy shıkizat eksporty máselesi sońǵy aılarda taza tehnıkalyq dıskýrstan shyǵyp, qoǵamdyq jáne saıası deńgeıdegi talqylaýǵa aınaldy. Parlament pen medıa keńistiginde el aýmaǵynan shyǵarylatyn rýda men konsentrattyń naqty quramyn baqylaý máselesi kóterilgennen keıin, bul taqyryp memlekettiń ekonomıkalyq qaýipsizdigimen tikeleı baılanysty kúrdeli suraqqa aınaldy. Ásirese, ilespe komponentterdiń, ulttyq ekonomıka úshin strategıalyq mańyzy bar sırek kezdesetin metaldardyń tolyq ári dál esepke alynbaı qalýy múmkin degen málimdemeler qoǵam nazaryn ózine aýdardy.
Pikirtalastyń ýshyǵýyna bıyl «Aq jol» fraksıasynyń jetekshisi Azat Perýashevtiń ýákiletti memlekettik organdarǵa joldaǵan depýtattyq saýaly túrtki boldy. Onda prınsıpti másele kóterildigen edi. Memleket eksportqa jóneltiletin mıneraldy shıkizattyń naqty quramyn qanshalyqty tıimdi baqylap otyr jáne taldaý men esepke alý júıesindegi olqylyqtar saldarynan búdjet aıtarlyqtaı kiristen qaǵylyp otyrǵan joq pa?
Osy suraqtardyń aıasynda eldegi iri jer qoınaýyn paıdalanýshylardyń biri - «Qazaqmys» korporasıasy qoǵamdyq nazardyń ortasyna shyqty. Talqylaýǵa kompanıanyń hımıalyq zerthanalarynyń burynǵy basshysy Baqyt Ádilovanyń «Gıperboreı» YouTube-arnasynda jasaǵan ashyq málimdemeleri sebep boldy.
Ádilovanyń aıtýynsha, másele kásibı ortada jedel tehnologıalyq baqylaý úshin qoldanylatyn, jartylaı sandyq sıpattaǵy rentgen-spektrlik taldaý ádisine tirelip otyr. Bul ádis óndiristik prosesterdi operatıvti baqylaýǵa qolaıly bolǵanymen, mamannyń sózinshe, ulttyq jáne memleketaralyq standarttar eksporttyq operasıalar, ózara esep aıyrysý jáne kedendik rásimder kezinde tolyqqandy hımıalyq taldaýdy talap etedi. Iaǵnı, másele ádistemelik aıyrmashylyqta ǵana emes, eseptiń durystyǵy men memlekettiń ekonomıkalyq múddesin qorǵaýda jatyr.
Baqyt Ádilova 2019 jyldan bastap Balqash óńirindegi ortalyq hımıalyq zerthanalardyń aýtsorsıngke berilýine erekshe nazar aýdarady. Onyń pikirinshe, dál osy kezeńnen bastap baqylaý júıesiniń ashyqtyǵy álsireı bastaǵan. Mys konsentraty tek mys qana emes. Onyń quramynda álemdik naryqta suranysy jyldan-jylǵa artyp kele jatqan baǵaly jáne sırek kezdesetin elementter bar. Eger osy ilespe komponentter tolyq ári dál esepke alynbasa, memleket eksporttalatyn resýrstyń naqty qunyn baǵalaı almaıdy.
Naýryz aıynyń basynda atalǵan másele resmı túrde parlament alańyna shyqty. Májiliste Azat Perýashevtiń depýtattyq saýaly joldanyp, onda baspasózde jarıalanǵan materıaldar men «Gıperboreı» arnasynda aıtylǵan derekterge tikeleı silteme jasaldy.2025 jyldyń qazan aıynda QR Ónerkásip jáne qurylys mınıstrligi qosymsha baqylaý tetikteriniń qajettigin is júzinde moıyndady. Vedomstvo «Eksklúzıv» basylymynyń saýalyna bergen jaýabynda sırek kezdesetin metaldarǵa qatysty baqylaýdy kúsheıtý josparlaryn jarıa etti. Atap aıtqanda, halyqaralyq qatysýshylarmen birlesip mamandandyrylǵan zertteý ortalyǵyn qurý, sondaı-aq akkredıttelgen zerthanalar tizimin qalyptastyrý kózdelip otyr.
İri ónerkásiptik kásiporyndarda metaldyq baqylaýdyń kózden tasa jasalýyna jol berýge bolmaıdy. Bul memlekettiń esepke ilinbeı qalǵan baılyǵyn urlaý syndy prosester týǵyzýy múmkin.
