Mýzyka – Qazaqstan halqy mádenıetiniń ajyramas bóligi, ulttyq bolmyspen tyǵyz baılanysqan óner. Ol adamdy ómiriniń alǵashqy kúninen bastap, sońǵy sátine deıin jetelep, qýanysh pen muńdy, úmit pen saǵynyshty beıneleıdi. Bizdiń qoǵamda mýzyka – jaı ǵana kóńil kóterýdiń quraly emes, kerisinshe, mádenı kodtardy, halyq danalyǵyn, tarıhı jadyny jáne rýhanı qundylyqtardy jetkizetin keremet dástúr.
Ejelden beri qazaq halqynyń án óneri estetıkalyq qana emes, sondaı-aq mańyzdy rıtýaldyq qyzmet atqardy. Mýzyka dástúrli rásimder men salt-joralǵylardyń ajyramas bóligi bolyp, urpaqtar sabaqtastyǵynda rýhanı baılanysty qamtamasyz etip keledi.
Osy maqalada aıtysker aqyn Serikzat Dúısenǵazy ulttyq fólklor óneriniń negizgi janrlary týraly jáne qazirgi tehnologıanyń mádenı dástúrlerdi saqtaýǵa qalaı yqpal etkeni jóninde baıandaıdy.
Mýzyka – keshegi men bolashaqtyń kópiri
Halqymyzdyń mýzykalyq dástúrleri ejelgi zamandardan bastaý alyp, búgingi kúnge deıin óz ózektiligin joǵaltqan emes. Zamanaýı úderisterdiń yqpalymen ol jańa bolmysqa beıimdele túsýde.
Qazaq mýzykasy – tiri tarıh, ol sandyq dáýirde de óz jalǵasyn tabýda. Halyq ánderi men súıikti týyndylar mýzyka platformalarynda jańasha kelbetke ıe bolyp jatyr. Mysaly, Iandeks Mýzyka sıaqty servıster olardy jańa býyn tyńdarmandarynyń qulaǵyna jetkizedi.
Aqyldy algorıtmder tek mádenı murany saqtap qana qoımaı, erekshe sátterge laıyqty áýenderdi de usynady. Aıtalyq, «Meniń tolqynym» fýnksıasy tyńdarman talǵamyn saraptap, kóńil-kúıine saı pleılıst jasaıdy. Júıe tyńdaý tarıhyn, mýzykalyq úılesimdilikti jáne bolashaqta tyńdalýy múmkin mýzykalyq talǵamdardy eskere otyryp, jańa ánder tizbegin usynýǵa qabiletti. Osylaısha, tehnologıa mýzykany ótken men búgindi baılanystyratyn kópirge aınaldyrýda.
Besik jyry – dástúrdiń alǵashqy úni
Fólklordyń eń kóne janrlarynyń biri – besik jyry (kolybelnaıa). Mundaı ánder tek balany jubatyp, uıyqtatýdyń amaly ǵana emes, sonymen qatar sábıdi jyn-shaıtandardan qorǵaý nemese onyń minez-qulqyna oń áser etý maqsatynda aıtylǵan.
Kóbine besik jyryn anasy oryndap, áýenge meıirim men jylylyq toltyratyn. Búgingi analar da balalaryna besik jyryn shyrqaıdy, biraq jańa úlgide. Tehnologıalar súıikti áýenderden jeke pleılıst qurýǵa múmkindik beredi. Iandeks Mýzykadaǵy «Meniń tolqynym» qyzmeti sábı uıqysy úshin eń jumsaq ári júrekke jyly tıetin besik jyrlaryn tańdap beredi.
Úılený toıy ánderi – jańa ómirge qadam
Shańyraq kóterý qazaq halqynda erekshe saltanatty shara bolyp esepteledi, al oǵan arnalǵan ánder men jyrlar úlken mańyzǵa ıe. Máselen:
● "Syńsý" – qalyńdyqtyń ata-anasymen jáne týǵan-týystarymen, úıimen qoshtasar sátindegi muńdy jyry.
● "Betashar" – jańa túsken kelinniń betin ashý rásimi kezinde oryndalatyn, ózinshe naqyshpen oryndalatyn jyr.
● "Jar-jar" – qalyńdyq pen kúıeý jigit jaǵy aıtys túrinde oryndaıtyn án-jyr. Bul dıalog arqyly kúıeý jaq qalyńdyqty jańa ómirimen qaýyshtyrsa, qyz jaǵy qoshtasý nazyn bildiredi.
Búginde qazaq toılarynyń basty ánderiniń biri – "Toı jyry" (Dos-Muqasan toby). Bul ánniń alǵashqy notalary shyrqala bastaǵannan-aq, jurtshylyqtyń kóńil-kúıi kóterilip, bı alańyna bet alady.
Osylaısha, Iandeks Mýzykadaǵy «Meniń tolqynym» fýnksıasynyń kómegimen erekshe sátterge aldyn ala pleılıst jasap, eń áserli áýenderdi tańdaýǵa bolady.
Qoshtasý jáne jubatý ánderi
"Qoshtasý" – týǵan jerden alystap bara jatqanda aıtylatyn muńly ánder. Bul janr túrli tarıhı kezeńderde halyq arasynda keń taralǵan. Mysaly, qazaqtyń áıgili lıro-epostyq jyry "Qozy Kórpesh – Baıan Sulý" da qoshtasý ánderimen órnektelgen.
"Joqtaý" – qaıǵy men muńdy jetkizetin azaly ánder. Kóbine áıelder jaqyn adamynan aıyrylǵanda oryndaıtyn bul ánder tek qaıǵyny emes, sonymen birge marqumnyń ómirine degen qurmetti de bildiredi.
Aıtys – sýyrypsalma sóz óneri
Aıtys – eki aqynnyń sóz saıysy arqyly ótetin ulttyq ónerdiń erekshe túri. Ol búgingi kúni de óz mańyzyn joǵaltpaı, halyqtyń mádenı ómiriniń bir bólshegine aınalǵan.
Aıtystyń ereksheligi – onyń kópqabattylyǵynda. Bul tek óner ǵana emes, qoǵamdyq pikirtalas alańy da. Aqyndar ónerin kórsetýmen qatar, halyqtyń muń-muqtajyn, áleýmettik máselelerdi, saıası jaǵdaıdy, moraldyq qundylyqtardy da qozǵaıdy. Olardyń maqsaty – qarsylasyn sózben jeńý ǵana emes, tyńdarmandarǵa oı salý, keıde ádiletsizdikke qarsy úndeý tastaý.
Osylaısha, qazaq mýzykasy – ulttyń rýhanı aınasy. Ol adamnyń eń mańyzdy sátterinde qasynan tabylyp, urpaqty baılanystyratyn altyn kópirge aınalady.
● Besik jyry sábıdiń júregine meıirim uıalatady.
● Syńsý men jar-jar qalyńdyqtyń jańa ómirge qadamyn beıneleıdi.
● Joqtaý men qoshtasý ánderi ótkendi eske salyp, taǵdyrdyń aýyr kezeńderin aıshyqtaıdy.
● Aıtys – halyqtyń úni, shyndyq pen ónerdiń úılesimi.
Búginde tehnologıalar bul murany saqtaýǵa ǵana emes, ony jańa zamanǵa beıimdeýge de kómektesedi. Sandyq arhıvter, algorıtmdik usynystar jáne onlaın platformalar qazaq mýzykasyn qazirgi zamannyń ajyramas bóligine aınaldyrýda. Ýaqyt jyljyp, dáýir ózgerse de, halqymyzdyń júreginde mýzyka máńgi saqtalyp, bolashaq urpaqqa jetip otyrady.
