Búgin Ulttyq statısıka búrosy 2025 jyldyń alǵashqy 7 aıynda Qazaqstannyń jalpy ishki ónimi 6,3%-ǵa óskenin habarlady. Úshinshi toqsannyń alǵashqy aıynda ekonomıkanyń jyl basyndaǵy damý qarqyny saqtalǵan. Eger tamyz ben qyrkúıek aılarynda da osy deńgeı saqtalsa, el ekonomıkasy bıylǵy jyly 6%-dan joǵary ósim kórsetedi degen boljam aıtylýda.
Úkimettiń málimetine qaraǵanda, ekonomıkalyq ósimge eń úlken úles kólik pen qoıma, qurylys, kóterme jáne bólshek saýdada, taý-ken ónerkásibine jáne óńdeý ónerkásibine tıgen. Bul jaıynda táýelsiz sarapshy, ekonomıs Baýyrjan Ysqaqovtyń pikirin surap bilgen edik.
– Qazaqstan ekonomıkasy bıylǵy jeti aıda 6,3% ósim kórsetti. Bul qarqyn kútilgen nátıjege saı ma? Osy ósimniń negizgi qozǵaýshy kúshteri qandaı boldy dep sanaısyz?
– 6,3 paıyzdyq ósim, shyny kerek, jaman emes. Osy 7 aıdaǵy 6,3 paıyz ósim – sońǵy jyldardaǵy eń joǵary qarqyndardyń biri. Ári bul Úkimettiń jyldyq boljamyna qaraǵanda joǵary. Bizde jyldyq boljam 5 paıyz tóńireginde bolǵan.
Buǵan áser etken negizgi faktorlar – birinshi kezekte qurylys pen kólik salasy, iri ınfraqurylymdyq jobalar, jańa turǵyn úı baǵdarlamalary. Sondaı-aq tranzıttik dálizder, atap aıtqanda Qytaı men Eýropa baǵytyndaǵy «Batys Eýropa – Batys Qytaı» baǵyty áser etti dep aıtýǵa bolady. Saýda sektory da mańyzdy ról atqardy: ishki suranystyń ósýi, ımport kóleminiń artýy, tutynýshylyq belsendiliktiń joǵary bolýy da ósimge yqpal etti. Úshinshiden, óńdeý ónerkásibi: metalýrgıa, azyq-túlik, hımıa ónimderi óndirisiniń ulǵaıýyn atap ótýge bolady. Sonymen qatar, qyzmet kórsetý salasy – týrızm, qoǵamdyq tamaqtaný, logıstıka sıaqty baǵyttardyń da úlesi bar.
– Qaı salalardaǵy ósim erekshe nazar aýdartady? Mysaly, transport, qurylys jáne saýdanyń serpini neni bildiredi? Bul turaqty úrdiske aınala ala ma?
Bul salalardaǵy erekshe ósim men turaqtylyq máselesine kelsek, kólik – tranzıttik tasymaldar men logıstıkaǵa tikeleı baılanysty. Qytaı – Ortalyq Azıa – Eýropa baǵytynyń qaıta jandanýynyń áserinen ósip otyr. Bul geosaıası jaǵdaıda Qazaqstannyń qurlyq habyna aınalýyna múmkindik beredi.
Qurylys salasy – memlekettik baǵdarlamalar, ıpotekalyq qoldaý jáne jeke ınvestısıalar áserinen damýda. Degenmen, ıpoteka naryǵyndaǵy retteýler bolsa, qarqyny baıaýlaýy múmkin. Muny da eskerý kerek.
Al saýda halyqtyń tutyný shyǵystary men ımporttyq taýarlarǵa suranystyń artýynan ósip otyr. Bul qysqa jáne orta merzimdi turaqtylyqqa ıe. Biraq ınflásıa men ımportqa táýeldilik táýekelderi bar ekenin de umytpaý qajet.
– Aımaqtardaǵy kórsetkishter de ártúrli. Keı oblystarda qurylys nemese saýda kúrt artqan. Bul óńirlik damý saıasatyndaǵy ózgeristermen baılanysty ma, álde basqa faktorlar áser etti me?
– Qurylys jáne saýda kóleminiń kúrt artýy keı óńirlerde iri jobalardyń iske qosylýymen, ıaǵnı ákimshilik ortalyqtarda jańa turǵyn aýdandardyń, óndiris oryndarynyń damýy nátıjesinde oryn alyp otyr. Keıbir aımaqtarda kórsetkishterdiń joǵary bolýy ınvestısıa tartý saıasatynyń nátıjesi. Mysaly, Atyraý, Túrkistan, Almaty oblystarynda ınvestısıalyq tartymdylyq joǵary. Sonymen qatar, ınfraqurylymdyq damý, logıstıkalyq habtarǵa jaqyndyq jáne shekaralyq saýdanyń belsendiligi de áser etip otyr.
– Óńdeý ónerkásibi men aýyl sharýashylyǵyndaǵy ósimge qarap, Qazaqstan ekonomıkasynyń ártaraptandyrylýy qanshalyqty sátti júrip jatyr dep baǵalar edińiz?
– Óńdeý ónerkásibindegi ósim – ekonomıkany shıkizattyq baǵyttan alshaqtatýǵa jasalǵan qadam. Mysaly, munaı-gaz hımıasy, metal óńdeý, azyq-túlik óndirisin aıtýǵa bolady. Aýyl sharýashylyǵynda da ósim bar, biraq ol kóbine ónim baǵasynyń kóterilýi jáne memlekettik sýbsıdıanyń áserinen týyndap otyrǵanyn eskerýimiz kerek. Iaǵnı, dıversıfıkasıa áli de tolyq jetilgen joq, biraq qarqyn bar. Shıkizattyq emes eksporttyń úlesi jyl saıyn aqyryndap azaıyp kele jatqany baıqalady.
– Qazirgi ekonomıkalyq ósim halyqtyń turmysyna naqty áser ete bastady ma? Mysaly, jumys oryndarynyń sany, tabys deńgeıi, ınflásıa kórsetkishteri turǵysynan ne aıtýǵa bolady?
– Árıne, ol birinshi kezekte jumys oryndarynyń kóbeıýinen kórinedi. Qurylys, qyzmet kórsetý, kólik salalary jańa jumys oryndarynyń ashylýyna tikeleı áser etýde. Ekinshiden, nomınaldy jalaqynyń ósýi baıqalady. Alaıda, ınflásıa áserinen naqty tabys baıaý ósip keledi. Jyldyq ınflásıa kólemi 9-10 paıyz deńgeıinde, bul turmystyq jaǵdaıǵa keri áser etedi. Halyqtyń ekonomıkalyq ósimdi shyn máninde sezinýi úshin ınflásıany 5 paıyzǵa deıin tómendetip, baǵany turaqtandyrý qajet. Sonda ǵana ekonomıkalyq ósimniń nátıjesi halyqqa aıqyn seziledi.
– El ekonomıkasynyń osyndaı kórsetkishterge qol jetkizýine memlekettik saıasattyń, ekonomıkalyq reformalar men bastamalardyń áseri boldy dep oılaısyz ba?
– Jalpy Memleket basshys Qasym-Jomart Toqaevtyń ekonomıkalyq baǵyty – ındýstrıany ártaraptandyrý, ınfraqurylymdy jańartý, sıfrlandyrý jáne ınvestısıa tartýǵa negizdelgen. Budan bólek, bıyl qabyldanǵan salyq reformasy, bıznesti qoldaý sharalary jáne jańa kólik dálizderin damytý da ósimge yqpal etýde. Degenmen, bul nátıjelerdiń turaqtylyǵy reformalardyń tolyq oryndalýyna jáne syrtqy ekonomıkalyq jaǵdaılarǵa tikeleı baılanysty. Qoryta aıtqanda, ekonomıkalyq ósimniń turaqty bolýy úshin ortalyq pen jergilikti deńgeıdegi basqarý tıimdiligin arttyrý qajet. Ekonomıkalyq damý tek iri qalalar men qarjy kóp bólinetin óńirlerde ǵana emes, shekaralyq aımaqtarda, monoqalalarda jáne shalǵaı eldi mekenderde de qatar júrýi tıis. Sonda ǵana tolyqqandy ekonomıkalyq reformanyń nátıjesin kórýge bolady. Al eger birjaqty damý oryn alsa, onyń saldary da keri bolýy múmkin.
