بۇگىن ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسى 2025 جىلدىڭ العاشقى 7 ايىندا قازاقستاننىڭ جالپى ىشكى ءونىمى 6،3%-عا وسكەنىن حابارلادى. ءۇشىنشى توقساننىڭ العاشقى ايىندا ەكونوميكانىڭ جىل باسىنداعى دامۋ قارقىنى ساقتالعان. ەگەر تامىز بەن قىركۇيەك ايلارىندا دا وسى دەڭگەي ساقتالسا، ەل ەكونوميكاسى بيىلعى جىلى 6%-دان جوعارى ءوسىم كورسەتەدى دەگەن بولجام ايتىلۋدا.
ۇكىمەتتىڭ مالىمەتىنە قاراعاندا، ەكونوميكالىق وسىمگە ەڭ ۇلكەن ۇلەس كولىك پەن قويما، قۇرىلىس، كوتەرمە جانە بولشەك ساۋدادا، تاۋ-كەن ونەركاسىبىنە جانە وڭدەۋ ونەركاسىبىنە تيگەن. بۇل جايىندا تاۋەلسىز ساراپشى، ەكونوميست باۋىرجان ىسقاقوۆتىڭ پىكىرءىن سۇراپ بىلگەن ەدىك.
– قازاقستان ەكونوميكاسى بيىلعى جەتى ايدا 6،3% ءوسىم كورسەتتى. بۇل قارقىن كۇتىلگەن ناتيجەگە ساي ما؟ وسى ءوسىمنىڭ نەگىزگى قوزعاۋشى كۇشتەرى قانداي بولدى دەپ سانايسىز؟
– 6،3 پايىزدىق ءوسىم، شىنى كەرەك، جامان ەمەس. وسى 7 ايداعى 6،3 پايىز ءوسىم – سوڭعى جىلدارداعى ەڭ جوعارى قارقىنداردىڭ ءبىرى. ءارى بۇل ۇكىمەتتىڭ جىلدىق بولجامىنا قاراعاندا جوعارى. بىزدە جىلدىق بولجام 5 پايىز توڭىرەگىندە بولعان.
بۇعان اسەر ەتكەن نەگىزگى فاكتورلار – ءبىرىنشى كەزەكتە قۇرىلىس پەن كولىك سالاسى، ءىرى ينفراقۇرىلىمدىق جوبالار، جاڭا تۇرعىن ءۇي باعدارلامالارى. سونداي-اق ترانزيتتىك دالىزدەر، اتاپ ايتقاندا جۇڭگو مەن ەۋروپا باعىتىنداعى «باتىس ەۋروپا – باتىس جۇڭگو» باعىتى اسەر ەتتى دەپ ايتۋعا بولادى. ساۋدا سەكتورى دا ماڭىزدى ءرول اتقاردى: ىشكى سۇرانىستىڭ ءوسۋى، يمپورت كولەمىنىڭ ارتۋى، تۇتىنۋشىلىق بەلسەندىلىكتىڭ جوعارى بولۋى دا وسىمگە ىقپال ەتتى. ۇشىنشىدەن، وڭدەۋ ونەركاسىبى: مەتاللۋرگيا، ازىق-تۇلىك، حيميا ونىمدەرى ءوندىرىسىنىڭ ۇلعايۋىن اتاپ وتۋگە بولادى. سونىمەن قاتار، قىزمەت كورسەتۋ سالاسى – تۋريزم، قوعامدىق تاماقتانۋ، لوگيستيكا سياقتى باعىتتاردىڭ دا ۇلەسى بار.
– قاي سالالارداعى ءوسىم ەرەكشە نازار اۋدارتادى؟ مىسالى، ترانسپورت، قۇرىلىس جانە ساۋدانىڭ سەرپىنى نەنى بىلدىرەدى؟ بۇل تۇراقتى ۇردىسكە اينالا الا ما؟
بۇل سالالارداعى ەرەكشە ءوسىم مەن تۇراقتىلىق ماسەلەسىنە كەلسەك، كولىك – ترانزيتتىك تاسىمالدار مەن لوگيستيكاعا تىكەلەي بايلانىستى. جۇڭگو – ورتالىق ازيا – ەۋروپا باعىتىنىڭ قايتا جاندانۋىنىڭ اسەرىنەن ءوسىپ وتىر. بۇل گەوساياسي جاعدايدا قازاقستاننىڭ قۇرلىق حابىنا اينالۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى.
قۇرىلىس سالاسى – مەملەكەتتىك باعدارلامالار، يپوتەكالىق قولداۋ جانە جەكە ينۆەستيسيالار اسەرىنەن دامۋدا. دەگەنمەن، يپوتەكا نارىعىنداعى رەتتەۋلەر بولسا، قارقىنى باياۋلاۋى مۇمكىن. مۇنى دا ەسكەرۋ كەرەك.
ال ساۋدا حالىقتىڭ تۇتىنۋ شىعىستارى مەن يمپورتتىق تاۋارلارعا سۇرانىستىڭ ارتۋىنان ءوسىپ وتىر. بۇل قىسقا جانە ورتا مەرزىمدى تۇراقتىلىققا يە. ءبىراق ينفلياسيا مەن يمپورتقا تاۋەلدىلىك تاۋەكەلدەرى بار ەكەنىن دە ۇمىتپاۋ قاجەت.
– ايماقتارداعى كورسەتكىشتەر دە ءارتۇرلى. كەي وبلىستاردا قۇرىلىس نەمەسە ساۋدا كۇرت ارتقان. بۇل وڭىرلىك دامۋ ساياساتىنداعى وزگەرىستەرمەن بايلانىستى ما، الدە باسقا فاكتورلار اسەر ەتتى مە؟
– قۇرىلىس جانە ساۋدا كولەمىنىڭ كۇرت ارتۋى كەي وڭىرلەردە ءىرى جوبالاردىڭ ىسكە قوسىلۋىمەن، ياعني اكىمشىلىك ورتالىقتاردا جاڭا تۇرعىن اۋدانداردىڭ، ءوندىرىس ورىندارىنىڭ دامۋى ناتيجەسىندە ورىن الىپ وتىر. كەيبىر ايماقتاردا كورسەتكىشتەردىڭ جوعارى بولۋى ينۆەستيسيا تارتۋ ساياساتىنىڭ ناتيجەسى. مىسالى، اتىراۋ، تۇركىستان، الماتى وبلىستارىندا ينۆەستيسيالىق تارتىمدىلىق جوعارى. سونىمەن قاتار، ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ، لوگيستيكالىق حابتارعا جاقىندىق جانە شەكارالىق ساۋدانىڭ بەلسەندىلىگى دە اسەر ەتىپ وتىر.
– وڭدەۋ ونەركاسىبى مەن اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى وسىمگە قاراپ، قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ ءارتاراپتاندىرىلۋى قانشالىقتى ءساتتى ءجۇرىپ جاتىر دەپ باعالار ەدىڭىز؟
– وڭدەۋ ونەركاسىبىندەگى ءوسىم – ەكونوميكانى شيكىزاتتىق باعىتتان الشاقتاتۋعا جاسالعان قادام. مىسالى، مۇناي-گاز حيمياسى، مەتالل وڭدەۋ، ازىق-تۇلىك ءوندىرىسىن ايتۋعا بولادى. اۋىل شارۋاشىلىعىندا دا ءوسىم بار، ءبىراق ول كوبىنە ءونىم باعاسىنىڭ كوتەرىلۋى جانە مەملەكەتتىك سۋبسيديانىڭ اسەرىنەن تۋىنداپ وتىرعانىن ەسكەرۋىمىز كەرەك. ياعني، ديۆەرسيفيكاسيا ءالى دە تولىق جەتىلگەن جوق، ءبىراق قارقىن بار. شيكىزاتتىق ەمەس ەكسپورتتىڭ ۇلەسى جىل سايىن اقىرىنداپ ازايىپ كەلە جاتقانى بايقالادى.
– قازىرگى ەكونوميكالىق ءوسىم حالىقتىڭ تۇرمىسىنا ناقتى اسەر ەتە باستادى ما؟ مىسالى، جۇمىس ورىندارىنىڭ سانى، تابىس دەڭگەيى، ينفلياسيا كورسەتكىشتەرى تۇرعىسىنان نە ايتۋعا بولادى؟
– ارينە، ول ءبىرىنشى كەزەكتە جۇمىس ورىندارىنىڭ كوبەيۋىنەن كورىنەدى. قۇرىلىس، قىزمەت كورسەتۋ، كولىك سالالارى جاڭا جۇمىس ورىندارىنىڭ اشىلۋىنا تىكەلەي اسەر ەتۋدە. ەكىنشىدەن، نومينالدى جالاقىنىڭ ءوسۋى بايقالادى. الايدا، ينفلياسيا اسەرىنەن ناقتى تابىس باياۋ ءوسىپ كەلەدى. جىلدىق ينفلياسيا كولەمى 9-10 پايىز دەڭگەيىندە، بۇل تۇرمىستىق جاعدايعا كەرى اسەر ەتەدى. حالىقتىڭ ەكونوميكالىق ءوسىمدى شىن مانىندە سەزىنۋى ءۇشىن ينفلياسيانى 5 پايىزعا دەيىن تومەندەتىپ، باعانى تۇراقتاندىرۋ قاجەت. سوندا عانا ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ ناتيجەسى حالىققا ايقىن سەزىلەدى.
– ەل ەكونوميكاسىنىڭ وسىنداي كورسەتكىشتەرگە قول جەتكىزۋىنە مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ، ەكونوميكالىق رەفورمالار مەن باستامالاردىڭ اسەرى بولدى دەپ ويلايسىز با؟
– جالپى مەملەكەت باسشىس قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ ەكونوميكالىق باعىتى – يندۋستريانى ءارتاراپتاندىرۋ، ينفراقۇرىلىمدى جاڭارتۋ، سيفرلاندىرۋ جانە ينۆەستيسيا تارتۋعا نەگىزدەلگەن. بۇدان بولەك، بيىل قابىلدانعان سالىق رەفورماسى، بيزنەستى قولداۋ شارالارى جانە جاڭا كولىك دالىزدەرىن دامىتۋ دا وسىمگە ىقپال ەتۋدە. دەگەنمەن، بۇل ناتيجەلەردىڭ تۇراقتىلىعى رەفورمالاردىڭ تولىق ورىندالۋىنا جانە سىرتقى ەكونوميكالىق جاعدايلارعا تىكەلەي بايلانىستى. قورىتا ايتقاندا، ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ تۇراقتى بولۋى ءۇشىن ورتالىق پەن جەرگىلىكتى دەڭگەيدەگى باسقارۋ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ قاجەت. ەكونوميكالىق دامۋ تەك ءىرى قالالار مەن قارجى كوپ بولىنەتىن وڭىرلەردە عانا ەمەس، شەكارالىق ايماقتاردا، مونوقالالاردا جانە شالعاي ەلدى مەكەندەردە دە قاتار ءجۇرۋى ءتيىس. سوندا عانا تولىققاندى ەكونوميكالىق رەفورمانىڭ ناتيجەسىن كورۋگە بولادى. ال ەگەر ءبىرجاقتى دامۋ ورىن السا، ونىڭ سالدارى دا كەرى بولۋى مۇمكىن.
