Ásirese, reseıshil, orysshyl sarapshylar men saıasattanýshylardyń eki sóziniń biri: «Bárin búldirgen jáne bárine kináli – AQSH, Batys». Aıyptaý, anyǵy.
Jaraıdy, Amerıkamen terezesi teń bolýǵa tyrashtanyp júrgen Reseıdiń jóni bir basqa... al bizge ne joryq? AQSH bizge ne jazdy?
Bolmasa biz dál búgingi Reseıden qandaı úlgi alamyz, aıta ala ma álgi Máskeýdiń soıylyn soǵatyndar?
Anyǵynda, ázir bizder úshin Amerıkany dáripteıtinderden góri, Kremlge jumys isteıtinder, Máskeýdiń sózin sóıleıtinder qaýiptirek. Sebebi, olardyń oılaǵan, kózdegen maqsaty kúmándi, biz úshin.
«Eýrazıalyq odaq: onyń jalaýy men ánurany, ortaq valútasy, ortaq Parlamenti bolýy kerek» deıdi álgindeıler.
Olar bizdiń aramyzda júr, onyń ústine.
Biz baýyrlaspyz ba?
Bizge dál búgingi keıiptegi Reseı qaýipti, qalaı oılasańyz da.
146 mln halyq Borıs Nemsovtyń (orystyń jan degendegi jalǵyz oppozısıoneri) qazasyna qaıǵyrǵan joq. Orys ulty opozısıany óz qolymen óltirdi.
Olar «orys álemin» biriktirýdi kózdeıtin Dýgınniń (bir kezgi odaqtas elderdi Reseımen qaıta birigýge, osylaısha Eýrazıalyq derjava qurýǵa úndep júrgen orys fılosofy) ýaǵyzymen ýlanǵan. Tutas ult...
Ókinishtisi, osy «orys álemine» bizde kiremiz, kirgizip qoıǵan. Bizden suramaǵan da.
Orystyń bizden syrt aınalýy bir-aq sát, negizinde. Ol úshin biz ýkraındyqtarǵa aınalýymyz kerek. Tabandy, talapshyl bolsaq. Tilge, dilge kelgende... Sol kezde tanımyz, olardy.
Ázirge, Reseı «biz baýyrlas eldermiz» deıdi. Bul baýyrlastyq bizge kúshpen tańylǵan joq pa, osy?
Áıtpese, ótken tarıhty eske alǵanda biz kúrsinbes, kúńirenbes edik qoı.
Ótken tarıh bizdiń baýyrlas emesimizdiń kýási.
Tildegi, túrdegi alshaqtyq taǵy bar. Úlken alshaqtyq.
Taza qazaqsha sóıleıtin, ortasy da, otbasy da qazaqsha túsinisetin qazaqtyń orys dosy az nemese múldem joq. Bolmys bólek, óıtkeni.
Ázirge, Reseı «biz baýyrlas eldermiz» deıdi. Bul baýyrlastyq bizge kúshpen tańylǵan joq pa, osy? Áıtpese, ótken tarıhty eske alǵanda biz kúrsinbes, kúńirenbes edik qoı. Ótken tarıh bizdiń baýyrlas emesimizdiń kýási.
«Ólgen ımperıanyń» jurtynda qalǵan jalǵyz ult...
Dál búgingi Reseı AQSH-tan asyp túsemin dep oılasa, aljasqany. AQSH-tyń artynan ilesetin elder kóp. Odan úırengender, onyń jolymen júrgisi keletinder...
Búgingi damyǵan, baqýatty elderdiń barlyǵy da Amerıkanyń jolymen júrgen.
Birinshi kezekte, Eýropanyń ózi.
Áıtpese, Tokvıl (ataqty fransýz oıshyly, Fransıa Syrtqy ister mınıstri) tentirep «Amerıkadaǵy demokratıanyń» kilti men qulpyn izdestirer me edi?
Sol Tokvıl bylaı deıdi:
«Amerıkada maqsatyna jetýde adamnyń kúshi men qabiletine erkindik beredi. Al Reseıde bári bir adamnyń qolynda shoǵyrlanǵan...
Amerıkanyń eldik prınsıpi – erkindik, Reseıdiki – quldyq».
Bul Amerıka men Reseıge osydan 200 jyl buryn, HİH ǵasyrda berilgen baǵa. Biraq, áli de ózekti sıaqty.
Reseı ózgermeıdi, ózgermegen de. Olar ótkendi ańsaıdy. Ótkenmen ómir súredi. «Ólgen ımperıanyń» jurtynda qalǵan jalǵyz ult...
Klınton ne dedi?
Siz Qazaqstan qatty úlgi alatyn «Azıa jolbarystary» qazirgi ataq-dańqyna ózdiginen jetti dep oılaısyz ba?
Anyǵynda, Azıa qurlyǵyndaǵy Japon pen Koreıdiń, Gonkong sıaqty qarjylyq ortalyqtardyń damýyna eń úlken yqpal etken amerıkandyqtar.
Barlyq damyǵan, demokratıaly elderdiń júrgen joldary uqsas, baıqasańyz.
«Qaı jerde bolsyn naryq pen demokratıa – zańdary matematıka men fızıka zańdary sıaqty birdeı, sebebi». (Ǵalymjan Jaqıanov osylaı depti).
Mysaly, qyrǵı-qabaq soǵysta ekige bólingen Koreı túbegi. Keńes úkimeti qanatynyń astyna alǵan Soltústik Koreıaǵa qarańyz, qazir? Siz osy elde ómir súrgińiz keler me edi?
Demokratıalyq Amerıkanyń jolymen júrgen Ońtústikke qarańyz. Ekeýiniń arasy jer men kókteı. Qazirgi Reseı men Amerıka da dál osy eki Koreıaǵa uqsaıtyndaı.
Alystaǵy Amerıka Kremldiń KSRO-ny qaıta tiriltýine qarsy. 2016 jylǵy Prezıdent saılaýynyń bas úmitkeri Hıları Klınton:
«Keden, Eýrazıa odaǵy orystyń ımperıalyq ınısıvatıvasy ekenin» baıaǵyda-aq aıtqan. Kremldiń kóp áreketinen kúdiktenetin biz qalaı oılaımyz? Biz de solaı oılaımyz ǵoı.
Erteń biz de ózgeremiz...
Amerıka – Azattyqqa eskertkish ornatqan el (sýrette). Al Reseı she? Olar Stalındi dáripteıdi, Lenındi ulyqtaıdy.
Reseı ultshyldyq pen demokratıanyń arajigin ajyrata almaıtyn jaǵdaıǵa jetkendeı.
Ýkraına mysal buǵan.
Kórshimizdiń «kók jáshigi» sóıledi, búı dedi: «Kıevtegi «fashıser» orystardy óltirip jatyr». «Ýkraınada ultshyldyq asqyndap barady», «Fashısik» partıalar parlamentke ótedi». Sóıtse...
Ýkraınadaǵy saılaýda «Ońshyl sektor» da («Pravyı sektor»), «Erkindik» te tym quryǵanda 5 paıyz daýys jınaı almady.
Ýkraın ulty ultshyldyqpen ýlansa bul partıalar qazir bılikte otyrar ma edi.
Maıdan da, bári de ózgeriske (demokratıaǵa) umtylystyń kórinisi bolatyn, belgilisi. Reseı bul ózgeristi ultshyldyqqa balady.
Erteń biz de ózgeremiz...
Sosıalızm ıdeologıasymen ábden ýlanǵan orys halqy bul ıdeologıadan bizdi de alystatpaıdy, sirá.
Reseı ózgermeıdi, ózgermegen de. Ózgeniń, ózderi aıtpaqshy, «orys áleminiń» ózgergenin qalamaıdy.
P.S. Maqsat Amerıkany maqtaý emes. Maqsat – Reseıdiń ne jáne onyń Prezıdentiniń kim ekenin kórsetý bolatyn.
Dýman BYQAI
